Bændablaðið - 03.12.2015, Qupperneq 21

21Bændablaðið | Fimmtudagur 3. desember 2015
vöxtum er sóttur með
öðrum hætti. Þeir starfa
í anda þess sem kallað er
Riba-Free Economy og
Interest-Free Banking. Er
þetta samkvæmt svokölluðum
íslömskum kapítalisma sem mótaður
var á tímabilinu frá níundu til þrett-
ándu aldar. Þá var gjaldmiðillin gull-
-dínar, en viðskiptin voru aðallega
í formi vöruskipta manna á meðal
en fóru ekki í gegnum neina banka.
Hugmyndin á bak við vaxtalausu
bankastofnanir múslima mun fyrst
hafa verið lögð fram af Muhammad
Uzair árið 1955. Grunnurinn að hug-
myndafræði og regluverki fyrstu
vaxtalausu íslömsku bankanna
var þó ekki lagður fyrr en á fyrstu
alþjóðlegu íslömsku fjármálaráð-
stefnunni sem haldin var í Mecca
árið 1976. Haldið var áfram með
málið á annarri slíkri ráðstefnu í
London 1977.
Forsaga þess máls var þó viðleitni
Richards Nixons Bandaríkjaforseta
árið 1973 til að baktryggja dollar
eftir að hætt var að gulltryggja
hann. Nixon lét gera samning við
Sádi-Araba um að öll olíuviðskipti
færu fram í dollurum og þar með
var olían orðin baktryggingarvið-
mið dollarans. Þá varð til hug-
takið „Petrodollar“. Varð þetta til
að styrkja Bandaríkjadollar mjög
á alþjóðlega vísu sem skapaði
Bandaríkjunum yfirburðastöðu á
peningamarkaði.
Við stuðning Bandaríkjanna og
Evrópuríkja við Ísrael í Yom Kippur-
stríðinu 1973 lýstu OPEC-samtök
arabískra olíuríkja yfir stöðvun á
olíusölu til ríkja sem studdu Ísrael.
Þetta kallaði á nauðsyn þess að
múslimaríkin stofnuðu sína eigin
banka sem lytu þeirra eigin lögmál-
um. Islamic Development Bank var
stofnaður 1975, síðan hafa íslamskir
bankar sprottið upp víða um heim.
Fyrsti íslamski viðskiptabankinn á
nútíma vísu, „Dubai Islamic Bank“,
var svo settur á fót 1979. Árið 1995
voru starfandi 144 íslamskar fjár-
málastofnanir víða um heim, þar
á meðal 33 ríkisbankar, 40 einka-
bankar og 71 fjárfestinga banki.
JAK Medlemsbank
Vaxtalausir bankar voru þó komn-
ir fram á sjónarsviðið
miklu fyrr og þá
ekki undir neinum
trúarformerkjum.
Þar má t.d. nefna
JAK Medlemsbank
í Svíþjóð sem á sér yfir
50 ára sögu. Þar eru allir viðskipta-
vinirnir í raun hluthafar og mynda
með eigin innlögn peningastofn að
sínum lánum og sparnaði um leið.
Bankinn sjálfur fær svo þóknun til
að standa undir eigin rekstri en ekki
mikið meira en það. Hefur þetta verið
kallað „réttlátt hagkerfi“ sem ýtir
ekki undir verðbólgu.
Veruleikinn er fullur af hræsni
Á árinu 2009 voru yfir 300 bankar
og 250 sameignarsjóðir um allan
heim sem störfuðu samkvæmt fögr-
um trúarfyrirheitum, eða„sharia
compliant finance“. Voru þessir
bankar og sjóðir komnir með um 1%
af heildarfjármagnseignum
heimsins árið 2014, eða
um 2 billjónir dollara (2
með 12 núllum) sam-
kvæmt tölum Ernst &
Young. Í þessum bönk-
um er þó aðeins lítið
brot af bankainnistæðum
múslima, svo hræsnin hvað
vaxtatöku varðar er ekki
síður iðkuð meðal múslima
en kristinna og fylgjendum annarra
trúarbragða.
Eignir múslima í bönkum sem
standa utan sharia-regluverksins
hafa vaxið á ógnarhraða samkvæmt
Ernst & Young, eða um 17,6% á
milli áranna 2009 og 2013. Þá er
spáð 19,7% aukningu á þeirri eigna-
myndun á ári fram til 2018.
Vatíkanið hrifið af íslömsku
bönkunum
Árið 2009 tók Vatíkanið í Róm upp
umræðuna um vaxtalaust hugmynda-
form íslömsku bankanna. Sagði
Vatíkanið þá að fjármálakerfi sem
byggði á slíkum vaxtalausum bönk-
um gæti verið lækning fyrir sjúkt
fjármálakerfi heimsins. Kaþólska
kirkjan hefur alla tíð fordæmt
okurlánastarfsemi, en hóf samt á
sautjándu öld smám saman að aflétta
banni á töku vaxta í lánsviðskiptum.
Þar er því líka stutt í hræsnina hvað
vextina áhrærir.
Vextir ósýnilegt eyðingarafl
heimsins
Þýski prófessorinn Margit Kennedy,
sem m.a. hefur komið hingað til
lands, hefur lýst vandanum af töku
vaxta mjög vel. Í ritum sínum og
fyrirlestrum hefur Margit Kennedy
bent á að mikil þversögn sé fólgin
í þeirri fullyrðingu að vextir séu
nauðsynlegir. Fólk verði að skilja
að vextir séu ósýnilegt eyðingarafl
heimsins. Hún segist hafa komist
að þeirri niðurstöðu að útilokað sé
að halda uppi virku lýðræði um leið
og slíkt peningakerfi fái að þrífast.
Hún sagði að erfitt væri að
skilja slíkan stjarnfræðilegan vöxt
peninga sem hefðu engin raun-
verðmæti á bak við sig. Sem ýkt
dæmi um veldisvöxtinn nefndi hún
að ef menn fengju eitt bandarískt
sent sem tvöfaldaðist í hverri viku
(100% vikuleg ávöxtun), þá stæðu
þeir uppi eftir 52 vikur með 45
milljarða dollara. Þetta væri athygl-
isvert í ljósi þess að á þessu eina
ári hefði í raun ekkert breyst sem
réttlætti meinta eignamyndun nema
álagning vaxta með veldisútreikn-
ingi. Margit segir veldishækkun
flækja málin og gera þau torskilin
fólki. Það sé ástæðan fyrir því að
mönnum hafi liðist að búa til alls
konar peningaafleiður, vafninga og
gervieignir sem engin raunveruleg
verðmæti væru á bakvið. Trúlega
er notkun verðtryggingar á neyt-
endalán toppurinn á þessu brjálæði.
„Þetta er eyðileggingarvél okkar
alþjóðlega hagkerfis,“ sagði Margit.
Prófmál sem velkst hefur í
kerfinu
Formlega er málið sem Hæstiréttur
fjallaði um 26. nóvember sl., mál
Theodórs Magnússonar og Helgu
Margrétar Magnúsdóttur númer
243/2015 gegn Íbúðalánasjóði sem
Hagsmunasamtökin hafa rekið sem
prófmál. Hefur þetta mál verið að
velkjast í kerfinu frá síðari hluta
árs 2012. Ef þau hefðu unnið málið
hefði það mögulega kallað á endur-
útreikning allra slíkra lána sem tekin
voru eftir 11. janúar árið 2001. Nú
er Hæstiréttur með afstöðu sinni
mögulega búinn að firra bankana
allri ábyrgð og varpa ábyrgðinni yfir
á ríkið.
Snýst um að upplýsingaskylda laga
hafi ekki verið virt
Guðmundur Ásgeirsson, sem starfa
sem erindreki HH ásamt því að
stunda nám í lögfræði við Háskólann
í Reykjavík, tjáði Bændablaðinu
fyrir dóminn að málatilbúnaðurinn
byggist ekki á lögum um vexti og
verðtryggingu sérstaklega, heldur
lögum um neytendalán nr. 121 frá
árinu 1994. Helstu röksemdirnar
voru þær að lánveitendur hafi brotið
gegn upplýsingaskyldu þeirra laga
með því að veita engar upplýsingar
um kostnað við verðtryggingu. Sá
kostnaður er einmitt lykilatriði í
margfeldisáhrifum í framreikningi
slíkra lána þannig að lántakendur
hafa enga möguleika haft til að meta
hver endanleg stað lánanna yrði.
Lagagreinarnar sem um ræðir
eru í lögum númer 121/1994. Í 6.
grein þeirra laga segir að við gerð
lánssamnings skuli lánveitandi gefa
neytanda greinargóðar upplýsingar
um kostnað við lánið. Þar á meðal
höfuðstól, útborgaða fjárhæð,
vexti og önnur gjöld, heildarlán-
tökukostnað, árlega hlutfallstölu
kostnaðar, greiðsluáætlun o.fl.
Með verðtryggðum lánum er
þetta augljóslega ekki hægt. Það
getur ekki einn einasti einstakling-
ur á jarðríki vitað hver framvinda
verðlags verður til lengri tíma. Því
er ekki hægt að upplýsa neytendur
á fullnægjandi hátt um lokaniður-
stöðu lánsins eins og lögin virðast
gera ráð fyrir eins og hér segir:
7. gr. skilgreinir heildar lántöku-
kostnað þannig að hann feli í sér
allan kostnað af láninu, þar með
talda vexti og önnur gjöld sem
neytandi skal greiða.
10.–12. gr. skilgreina svo
útreikning árlegrar hlutfallstölu
kostnaðar, sem skal endurspegla
heildarlántökukostnaðinn reikn-
aðan samkvæmt 7. gr.
14. gr. laganna kveður á um þær
afleiðingar vanrækslu á upplýs-
ingaskyldu, að óheimilt sé að
innheimta kostnað sem ekki var
upplýst um.
„Þegar lánið sem um ræðir var
tekið, þá fengu lántakendur engar
af þessum upplýsingum, nema í
mjög takmörkuðum mæli. Það er
að segja, eingöngu höfuðstól og
vaxtaprósentu, og áætlaða mánað-
arlega greiðslubyrði, án kostnaðar
vegna verðbóta.
Við teljum því að þar sem þau
fengu engar upplýsingar um kostn-
að í formi verðbóta, hafi verið
óheimilt að innheimta verðbætur.“
Lögin eru alveg skýr
− Eru lögin ekki kristaltær og hvers
vegna hafa þau þá verið túlkuð eftir
hagsmunum banka og fjármálastofn-
ana en ekki lántaka?
„Okkur þykir lögin alveg skýr
hvað þetta varðar, en lánveitendur
hafa haldið öðru fram, og eins og
búast má við viljað túlka lögin sér
í hag,“ segir Guðmundur.
− Eru bankar ekki búnir að gera
ráð fyrir að tapa þessu máli í sínum
efnahagsreikningi?
„Allar staðreyndir um það eru
kirfilega varðveitt leyndarmál sem
þess er vandlega gætt að við fáum
engar upplýsingar um. Við vitum
þó að þegar lánasöfnin voru flutt
frá gömlu bönkunum til þeirra nýju
þá voru þau verðmetin á hálfvirði.
Það svarar hér um bil til áfallinna
verðbóta eins og áður sagði, og við
teljum því að svigrúm sé til fyrir
þessu.
Einnig má benda á að frá hruni
er uppsafnaður hagnaður nýju
bankanna næstum 450 milljarðar
króna. Sú fjárhæð liggur að mestu
leyti óráðstöfuð inni á hagnaðar-
reikningum bankanna.“
Vilhjálmur Bjarnason, „ekki
fjár festir“ og formaður Hagsmuna-
samtaka heimilanna tekur undir
þetta.
„Bankarnir hafa þær upphæðir
sem um getur verið að ræða í dóms-
málinu sem við erum með fyrir
Hæstarétti inn á svokölluðum var-
úðarreikningum sem enginn fær að
sjá eða heyra af og þeir þurfa ekki
einu sinni að gefa upp hagnaðinn
af þessum upphæðum sem skipta
hundruðum milljarða að mínu mati
og komast upp með það.
Bankarnir moldgræða
Ofurgróði íslensku bankanna í dag
er ekki í nokkru samræmi við það
sem er að gerast úti í hinum stóra
heimi. Í Bandaríkjunum, Evrópu
og víðar eru vextir nálægt núlli og
margir bankar hafa farið í þrot og
enn fleiri berjast í bökkum. Hér
á landi er veruleikinn allt annar.
Með ríkjandi ofurvaxtastefnu og
verðtryggðum útlánum moldgræða
bankarnir. Allt er það á kostnað
almennings.
Hvað sem þessu einstaka máli
líður, þá er það staðreynd sem erfitt
er að vefengja, að verðtrygging
lána ofan á töku vaxta felur í sér
gríðarlega áhættu fyrir lántakend-
ur og gegndarlausa eignaupptöku.
Hvernig stjórnmálamenn geta stað-
ið keikir álengdar, yppt öxlum og
látið sem ekkert sé, er óskiljanlegt
öllu venjulegu fólki. Fólk spyr sig
því eðlilega í hverju tregðan við að
breyta þessu kerfi liggi. Allavega
virðist ganga afar hægt að pota
þessum málum áfram. Uppgangur
Pírata í skoðanakönnunum er án efa
að einhverju leyti að endurspegla
þessar áhyggjur fólks.
Fólk hrakið úr landi
Þúsundum saman hafa einstaklingar
á Íslandi verið gerðir gjaldþrota
vegna vaxtagræðgi banka sem eru
friðhelgir í skjóli verðtryggingar.
Fólk flýði atvinnuleysi og eigna-
upptöku í kjölfar efnahagshruns-
ins 2008. Nú er ekki atvinnuleysi,
en ungt fólk heldur áfram að flýja
land. Fólk sem ríkið er búið að
kosta gríðarlegum upphæðum til
að mennta. Er eitthvert vit í þessu?
Stór hluti af vandanum er
okurlánastarfsemi bankakerfisins
þar sem verðtrygging er enn við
lýði og ekkert þak á vöxtum. Því er
orðið nær útilokað fyrir ungt fólk
á venjulegum launum að koma sér
þaki yfir höfuðið. Það hefur held-
ur ekki efni á að leigja og sér enga
leið út úr ógöngunum. Fólkið er
orðið að þrælum bankakerfisins.
Með aðgerðaleysi sínu eru íslenskir
stjórnmálamenn síðan í raun að segja
þessu fólki að því sé fyrir bestu að
hypja sig úr landi.
Í bíómyndunum er oft sleg-
ið upp mynd af hinni ljótu mafíu
sem mútar pólitíkusum til hægri
og vinstri og helstu valdamönnum
í kerfinu til að fá frið. Eigum við
virkilega að trúa því að það endur-
spegli raunsanna mynd af stöðu
fjármálakerfisins á Íslandi og um
allan heim?
Henry Kissinger, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, Faisal konungur
Sádi-Arabíu ásamt Richard Nixon
Bandaríkjaforseta þegar samkomu-
lag var gert 1973 um notkun dollars
(petrodollar) í öllum olíuviðskiptum.
Eigum við virkilega að trúa því að gamlar mafíubíómyndir endurspegli