Bændablaðið - 17.12.2015, Blaðsíða 42

42 Bændablaðið | Fimmtudagur 17. desember 2015
Trausti Valsson, prófessor í skipulagsfræði við Háskóla Íslands, hættir um áramótin og kveður með nýrri bók:
„Besta náttúruverndarráðstöfunin
er falin í því að laga vegina“
− þannig verði komið í veg fyrir utanvegaakstur. Telur líka afar mikilvægt að tryggja sjálfbærni landbúnaðar og fæðuöryggi
Trausti Valsson lætur af störfum
nú um áramótin sem prófessor
í skipulagsfræði við Háskóla
Íslands þar sem hann er að
verða sjötugur. Hann er ekki síst
þekktur fyrir djarfar hugmyndir
sínar um tengingar landshluta
með vegum þvert yfir hálendi
Íslands.
Víst er að hugmyndir Trausta
hafa ekki fallið öllum í geð og full-
yrt hefur verið að þær stangist á við
náttúruvernd. Þessu vísar Trausti
alfarið á bug og segir mikinn
misskilning í slíkum fullyrðingum.
Hann hefur nú gefið út bók sem er
eins konar yfirlit yfir hugmyndir
hans og feril og ber titilinn Mótun
framtíðar.
Það eru nú þegar vegir yfir
hálendið
„Kannski er fyrst til að taka að
sennilega átta sig ekki allir á því að
það eru þegar komir vegir víða um
hálendið og á sumum stöðum all-
góðir vegir. Ef við tökum til dæmis
Kjalveg, þá hefur Vegagerðin smám
saman verið að bæta þann veg og
búið er að brúa einu ána á leiðinni
sem er Seyðiskvísl. Landsvirkjun
lagði líka veg á sínum tíma upp að
Blöndulóni og dálítið suður á sand-
inn vegna efnisflutninga við virkj-
anaframkvæmdir. Sunnan frá náði
vegurinn fyrst upp að Gullfossi en
teygðist svo lengra til norðurs.“
Trausti segir að í dag sé Kjal-
vegur mjög mikið nýttur af ferða-
þjónustuaðilum, bæði sumar og
vetur. Mikið sé farið þessa leið
með ferðamenn á Hveravelli, í
Kerlingarfjöll og í vélsleðaferðir
á Langjökul. Þessir aðilar hafi ýtt
mjög undir kröfur um að vegurinn
væri lagfærður, enda hefur sunnan-
verð leiðin oft á tíðum verið eitt
samfellt þvottabretti.
„Það er kominn allgóður vegur
langleiðina upp að Bláfellshálsi.
Það eru ekki nema 80 kílómetrar
eftir af Kjalvegi sem þarf að
endurbæta og á þeirri leið þarf enga
brúargerð,“ segir Trausti.
Kjalvegur í dag er hættulegur
heilsu manna og ökutækjum
Hann bendir á að á meðan vegurinn
sé sums staðar mikið niðurgrafinn
verði hann alltaf til vandræða. Í
bleytutíð sé oft eina leiðin fyrir
vegfarendur að aka upp úr grafn-
ingunum og búa þá til nýjar slóðir
utan vegar.
Í þurrviðri sé stöðugur ryk-
mökkur á þessari leið sem sé lítið
augnayndi fyrir náttúruunnendur
auk þess sem nýjustu rannsóknir
sýni að slíkt ryk sé stórhættulegt
við innöndun. Ástæðan er eink-
um hversu smágerð kornastærð
er í vegaryki sem leitar þá niður í
lungnablöðrurnar og situr þar fast.
Vegarykið er stórhættulegt
„Vegaryk er því stórhættulegt fyrir
lungun. Auk þess sem varla sést til
fjalla í rykmekkinum. Því finnst mér
alveg þess virði að hugleiða hvort
ekki megi eitthvað draga úr þessu
ryki. Ég held að besta aðferðin til
þess sé að leggja olíumöl á veginn.“
Trausti vísar til ráðstefnu sem
haldin var um hálendisvegi á Hótel
Sögu fyrir tveim árum. Þar lýsti full-
trúi rútubílafyrirtækisins Sterna þeim
hörmungum, sem rútuútgerðir, sem
gera út á akstur um Kjalveg, eigi við
að etja. Mikið tjón verði á rútunum
eftir hverja ferð vegna lélegs ástands
vegarins. Þá sé fjöðrunarbúnaðurinn
í nýjum rútum ekki hannaður fyrir
slíka óvegi.
Segir Trausti að skynsamlega
uppbyggður vegur með bundnu
slitlagi bæti úr öllum þessum
atriðum. Segir hann lykilatriðið að
vegirnir séu ekki niðurgrafnir heldur
byggðir aðeins upp úr yfirborðinu
úr góðu efni þannig að þeir losi sig
við vatnið. Einnig sé nauðsynlegt að
lyfta veginum aðeins upp úr lægðum
þar sem skaflamyndun sé mest á
vetrum.
Vanþekking
„Ég held að fólk sem mest
stýrir umræðunni gegn slíkum
framkvæmdum skilji ekki, eða vilji
ekki gefa sér tíma í að kynna sér um
hvað málið snýst.“
Trausti segist sjálfur hafa mikinn
áhuga á náttúruvernd. Í þeim hópi sé
þó fólk sem lætur mikið í sér heyra
í gagnrýni á vegagerð og aðrar
framkvæmdir, en virðist oft ekki
hafa tæknilega þekkingu á því sem
það er að tala um.
„Mér finnst að þegar slíkt fólk er
farið að stjórna umræðunni, þá séum
við komin í svolítið slæm mál. Oft er
þetta líka mjög sjálfhverft fólk sem
er að reyna að afla sér vinsælda í
ákveðnum hópum.“
Segir Trausti að þetta sé þó
ekki algilt í málflutningi náttúru-
verndarsinna, sem upp til hópa sé
ágætis fólk. Dæmi um það sé t.d. dr.
Þorleifur heitinn Einarsson, prófess-
or, jarðfræðingur og náttúruverndar-
sinni, sem alla tíð hafi verið mjög
praktískur í sínum rökfærslum. Hann
sat m.a. í náttúruverndarráði á átt-
unda áratug síðustu aldar og var virk-
ur félagi í Skógræktarfélagi Íslands.
Trausti segir að vönduð vegagerð
um hálendið og víðar séu grund-
vallarhagsmunir, ekki síst fyrir
byggðir sem fjærst eru þéttbýlinu.
„Fyrir það fólk er mjög mikilvægt
að vegasambandið stystu leið milli
landshluta verði bætt. Það eru fyrst
og fremst vegabætur sem geta bætt
búsetuskilyrði þessa fólks.
Þvert á þetta liggja nú fyrir
Alþingi tillögur að svokallaðri
landsskipulagsstefnu sem er ótrúlega
slæmt plagg.
Ef komist væri út úr þessu krækl-
ótta, slæma og ófrágengna vegakerfi,
sem landsskipulagsstefnan vill festa
í sessi, þá væri hægt að stytta leiðina
úr Reykjavík til Norðausturlands um
200 kílómetra með því að fara um
Sprengisand.
Á þessari leið eru vegslóðar, sem
ég hef stúderað mjög mikið. Sú leið
sem stytta myndi vegalengdir lang-
mest yrði vegur yfir hálendið og
niður austan við Skjálfandafljót og
beint niður að Mývatni, en ekki niður
Bárðardal og niður með Goðafossi.
Þetta myndi stytta leiðina um 80 kíló-
metra til viðbótar miðað við að fara
um Bárðardalinn. Þannig eru margar
leiðir til styttingar sem fólki er ekki
kunnugt um.
Hálendið aðeins fyrir ríka fólkið
á stóru jeppunum?
Þetta er ekki spurning um að leggja
nýja vegi alfarið um ósnortið land,
heldur að endurbæta þá vegi sem
fyrir eru. Eitt finnst mér nokkuð mót-
sagnakennt í umræðunni um túrisma.
Margir sem kveðið hafa sér hljóðs
í þeirri umræðu vilja leggja aukna
áherslu á ferðamennsku en segja um
leið að hálendið sé svo dýrmætt að
þar eigi helst að takmarka aðgengi.
Mér finnst mikil mótsögn falin í því
Trausti Valsson prófessor hefur lengi barist fyrir hugmyndum sínum um styttingu leiða milli landshluta með því
Mynd /HKr.