Bændablaðið - 17.12.2015, Blaðsíða 43

43Bændablaðið | Fimmtudagur 17. desember 2015
að segja að þetta svæði sé mikilvægt,
en tala svo á móti því að það sé gert
aðgengilegt fyrir venjulegt fólk, en
verði aðeins fyrir ríka fólkið á stóru
jeppunum. Þetta fólk hefur notið
þess fram til þessa að vera með
hálendi Íslands meira og minna út
af fyrir sig og vill helst hafa það
þannig áfram.
Besta náttúruverndin falin í
lagfæringu veganna
Mér finnst að almenningur og
erlendir ferðamenn eigi að hafa kost
á því að komast inn á þetta svæði á
venjulegum bílum, sem ekki er hægt
í dag. Þess í stað er fólk að skröngl-
ast þetta eftir illfærum slóðum og
utan vega og eyðileggja landið.
Ég hef haldið því fram að með
aukinni umferð ferðamanna, þá sé
einhver besta náttúruverndarráð-
stöfun falin í því að laga vegina til
að koma í veg fyrir utanvegaakstur.“
Sjálfbærni landbúnaðar afar
mikilvæg
Trausti hefur áhuga á mörgum
öðrum málum sem tengjast land-
nýtingu, eins og landbúnaði, og
fjallar líka um þau í hinni nýju bók
sinni, „Mótun framtíðar“.
„Mér finnst mjög áhugaverð
umræðan á seinni árum um sjálf-
bæra þróun. Ég og Birgir Jónsson,
samkennari minn við Háskóla
Íslands, efndum til samstarfs við
Ernu Bjarnadóttur, hagfræðing
hjá Bændasamtökum Íslands, um
rannsóknir á hvernig það væri ef
landinu yrði skipt í ákveðna fleti út
frá hugsuninni um sjálfbærni.
Almennt má segja að sjálfbærni
byggist á því að ná sem mestri hag-
kvæmni. Allt sem er hagkvæmt fer
vel með viðkomandi starfsgrein
og þar með þjóðfélagið. Í þess-
um vangaveltum könnuðum við
ýmislegt, m.a. hvar hentugustu
aðstæðurnar væru fyrir landbúnað
á Íslandi. Hér á landi eru margar
góðar forsendur fyrir þessa grein,
m.a. gnægð vatns, möguleikar
tengdir jarðhita, næg landbúnað-
arlönd, hlýnandi loftslag, meiri frjó-
semi, möguleiki á stækkun svæða,
lítil þörf á notkun tilbúins áburðar,
gott rými og litlar áveitur. Þó
margt gott sé um áveitur að
segja, sérstakleg í þurrari
löndum, þá skilja þær eftir
salt í jarðveginum þegar þær
þorna upp. Það er orðið stórt
vandamál víða í landbúnaði.“
Nauðsynlegt að tryggja
fæðuöryggi til að geta mætt
áföllum
Bendir Trausti á að þegar lögmál
markaðarins fái ein að ráða ferðinni,
þá sé farið að horfa á hagsýnis-
sjónarmið út frá mjög þröngum
skilningi. Þegar menn vilji byggja
upp starfsemi eins og landbúnað í
einhverju landi, eða í heimsálfum
eins og Evrópu, þá megi sú hugsun
aldrei vera allsráðandi að einblína á
fljóttekinn og mikinn hagnað fyrir
rekstraraðila heldur verði sú upp-
bygging að byggja á skynsemi út
frá heildarsjónarmiðum.
„Mér þykir slæmt að heyra það
varðandi mögulega tollasamn-
inga ef Evrópu-
s a m b a n d i ð
reynir ekki að
passa upp á að
hafa hlutina
þannig að fram-
tíðarsjónarmið
í þágu heildarinnar ráði í reglu-
gerðarsmíð og löggjöf.
Síðan er annað sem þarf að hafa
í huga, þegar verið er að huga að
skipulagningu atvinnuvega. Það er
að krísuástand getur alltaf komið
upp. Þá þurfum við að vera með
þannig starfsemi að hún sé sem
mest sjálfbær og þoli áföll. Þetta
varðar notkun á innlendum áburði,
orku og alla aðra hluti. Síðasta
dæmið um mikilvægi þess að vera
með sterkan íslenskan landbúnað
sáum við í kreppunni sem skall
á 2008. Þá snarlækkaði verðið á
íslensku krónunni þannig að allur
innfluttur matur varð mjög dýr.
Ef við hefðum þá ekki verið með
okkar íslenska landbúnað, þá hefði
höggið orðið mun meira. Það er því
nauðsynlegt að við séum sjálfbær
um okkar grunn-matvælategundir.
Þetta er alveg það sama og gerðist í
kreppunni miklu um 1930. Þá voru
ekki til peningar til að flytja inn dýr
erlend matvæli. Þá gat þjóðin kom-
ist af með því að lifa á íslenskum
landbúnaðarafurðum og fiski. Það
bjargaði þjóðinni þá.
Það væri góð stefna fyrir fram-
tíðina að við gætum í viðlögum og
alvarlegum tilfellum komist með
góðu móti af án mest alls innflutn-
ings. Í það minnsta hvað varðar
grunn-matvælategundir þ.e. að
við eigum nóg af þeim til að halda
lífinu í fólkinu.“
Of sjálfhverf og þröngsýn
umræða
Trausti segir að Íslendingar geti
ekki leyft sér að halda að heims-
myndin verði í framtíðinni ein-
tóm hamingja. Fólk eigi að vera
minnugt þess að á síðustu öld voru
tvær heimsstyrjaldir þar sem landið
lokaðist að allverulegu leyti fyrir
innflutningi, t.d. vegna of hás verðs.
„Mér finnst að framtíðarstefna
þjóðarinnar þurfi að taka mið af
stærri viðburðum af þessum toga.
Ég á erfitt með að skilja hugsun
margra í umræðunni. Það virðast
margir vera orðnir svo sjálfhverfir
og horfi einungis í aurinn og það að
eitthvað kunni að sparast í augna-
blikinu og að út frá þessum aurum
sé í lagi að ganga frá íslenskum
landbúnaði dauðum. Þetta lýsir
mikilli þröngsýni og þröngum
sjóndeildarhring fólks. Það virðist
ekki skilja að það geti borgað sig
að kosta töluverðu til að tryggja
hér öryggi, þannig að við getum
búið hérna í hættuástandi, á því sem
landið gefur.
Við þurfum ekkert að búast við
að hér komi ekki aftur upp alvar-
leg krísa í heiminum, líkt og var á
20. öld, sem geti lokað landinu, nú
eða komi stór eldgos eins og svo
oft hefur gerst í Íslandssögunni,“
segir Trausti Valsson prófessor.
(Faeebook-síða bókarinnar heitir
eins og hún „Mótun framtíðar“.
/HKr.
Þeir sem unnu lands-skipulags stefnuna hafa þá sýn að miðja landsins
verði einskonar þjóðgarður,
sem heimsóttur er frá
jöðrunum. Áherslan á verndun
og „ósnortin víðerni“ er svo
víðtæk, að lagðir eru margir
steinar í götu orkuvinnslu og
vegagerðar á hálendinu. T.d.
er talað um „sumarvegi“ sem
verði opnir 4-6 mánuði á ári
og er þá ekki tekið tillit til
þess að hlýnunin mun þýða að
miklu auðveldara verður, vegna
minni snjóa, að halda vegum á
þessum slóðum lengur opnum.
Og fjallvegir á miðhálendinu
eru ekki mikið öðruvísi en aðrir
fjallvegir í landinu, nema að
þeir eru lengri.
Það sem er þó undarlegast
við ofangreinda stefnu í
vegamálum á Miðhálendinu
– og kemur fram í
landsskipulagsstefnunni – er að
hún tekur lítið tillit til þess að
þegar árið 2002 mótaði Alþingi
þá stefnu að lagðir yrðu fjórir
stofnvegir (sem þýðir mjög
góðir vegir) á hálendinu:
Tveir þeirra, Kjalvegur og
Sprengisandsvegur, mundu
færa uppsveitir Norður- og
Suðurlands hundruð kílómetra
hverjar nær annarri.
Tæplega er hugsanleg
áhri fameir i aðgerð í
byggðarmálum, enda mundi
flæði ferða-mennskunnar
geta náð miklu betur út fyrir
SV-land með þessu. Hringleiðir
sem hér yrðu til, yrðu einnig
mjög dýrmætar, og með að
opna ferðastraumum betri
leið norður og austur, léttist á
umhverfisálagi ferðamennsku
á SV-landi.
Hálendisvegir mundu líka
gegna miklu öryggishlutverki
í náttúruhamförum og hefur
stofnvegurinn Fjallabaksleið
nyrðri þar mestu hlutverki að
gegna sem varaleið, t.d. þegar
Kötlugos kemur, en það gæti
rofið hringveginn í marga
mánuði.
Svo gæti virst að andstaða
við hálendisvegi væri mikil, en
í skoðanakönnun Bylgjunnar
20/4 ´15 var spurt: Viltu að
hálendisvegur verði lagður er
tengi Suður- og Norðurland?
Á móti voru 28,6%, en 71,4%
voru með því að hálendisvegur
yrði lagður.
Um landskipulagsstefnuna í bókinni Mótun framtíðar:E f ekki hefði verið ráð-ist í miklar vegabæt-ur og ef landið hefði
ekki upplifað þann geysilega
vöxt í ferðaþjónustu sem varð við
upphaf 21. aldar, þá hefði ferða-
þjónustan ekki verið eins tiltæk
sem stór hjálp þegar landið lenti
í hruninu 2008.
Það sem enn vantar mest í
vegakerfinu – og hefði átt að vera
komið fyrir löngu – er að ljúka
hálendisvegum. Nokkuð hefur
þó samt áunnist þar í vegabót-
um, því Kjal-, Sprengisands- og
Vatnajökulsvegir eru nú komn-
ir að hálfu. En afgangurinn er
aðeins slóðar sem gerir að þessir
hálendisvegir, sem eru komnir að
hálfu, nýtast ferðaþjónustunni
mjög lítið.
Þegar vegakerfi landsins
fór að myndast í byrjun 20.
aldar, var það eðlileg stefna að
tengja helstu bæi á ströndinni,
og urðu þannig til frumdrög
að hringveginum í útjaðri
landsins. Næst var farið í að
tengja landsvæði. T.d. kom veg-
tengingin til Austurlands 1934.
Skaftafellssýslur voru tengdar
með brúm á Skeiðarársandi
1974 og var þá fyrst hægt að aka
hringinn í kringum allt landið.
Varð það mjög til að auka hring-
flæði ferðamennskunnar.
Jafnframt var unnið að því að
leggja vegi inn til sveitanna, inn
til landsins, en þetta voru allt
botnlangavegir og hafa þeir því
enn nýst lítið fyrir ferðaþjónustu.
Stóri möguleikinn í að auka flæði
ferðaþjónustunnar í uppsveitum
felst í því að ljúka hálendisvegum
og tengja botnlanga-sveitaveg-
ina inn á þá, sem fengju því fleiri
ferðamenn. Með hálendisvegum
mundu byggðarlög t.d. á Suður-,
Norður- og Austurlandi tengjast
beint, en í dag þarf að taka krók-
inn um Vesturland/Reykjavík,
eða Suðurland/Austfirði til að
fara þarna á milli.
Einn mikilvægasti ávinningur
sem kæmi með hálendisvegum
væru fjölmargar nýjar stuttar
hringleiðir um landið, en hring-
vegurinn með ströndinni er of
langur, eða tæpir 1400 km.
Úr bókinni Mótun framtíðar: Mynd / HKr