Bændablaðið - 17.12.2015, Blaðsíða 52

52 Bændablaðið | Fimmtudagur 17. desember 2015
Lesendabás
Framboð og aðgengi að nægri
fæðu, fæðuöryggi (e. food
security) og öryggi matvæla til
neyslu, matvælaöryggi (e.food
safety) eru ætíð á meðal mikil-
vægustu mála á hverjum tíma um
allan heim.
Miklar framfarir í landbúnaði og
stórfelld milliríkjaviðskipti leysa þó
ekki vanda hverrar þjóðar fyrir sig.
Því er það almennt viðurkennt að
allar þjóðir þurfi að treysta fæðu-
öryggi með eigin framleiðslu sem
fjölbreyttastra matvæla eftir því sem
skilyrði leyfa.
Stuðningur við landbúnað
Til þess að unnt sé að stunda land-
búnað þurfa bændur hér sem annars
staðar að hafa starfsskilyrði til þess
að rækta land og búfé og framleiða
holl og góð matvæli að óskum neyt-
enda. Gerðar eru miklar kröfur um
gæði á sama tíma og bændur eru
undir stöðugum þrýstingi samfé-
lagsins um lágt matarverð. Í
þessum málum er oft mikill
tvískinnungur því að jafnvel
sama fólkið, sem gagnrýnir
t.d. alifugla- og svínabændur
í verksmiðjubúskap fyrir að
skerða velferð dýra vegna
hagræðingar, er oftast tilbú-
ið að kaupa afurðirnar vegna
þess að þær eru ódýrastar.
Um þessar mundir eru t.d.
kúabændur í Bretlandi að
gefast upp í stórum stíl við
mjólkurframleiðslu vegna
lágs afurðaverðs sem stóru
verslanakeðjurnar hafa knúið
fram.
Nú, þegar verið er að endur-
skoða búvörusamninga, ættum
við að hafa í huga að stuðning-
ur við hinar ýmsu búgreinar er
hagsmunamál okkar allra, ekki
aðeins bændanna, því að stuðn-
ingur við framleiðslu matvæla
er fyrst og fremst til að viðhalda
og renna styrkari stoðum undir
fæðuöryggi þjóðarinnar.
Loftslagsmálin – endurheimt
votlendis
Sem betur fer er farið að taka
loftslagsmálin fastari tökum í
viðleitni til að draga úr útblæstri
gróðurhúsalofttegunda. Þar
koma umsvif í landbúnaði mikið
við sögu og ljóst er að finna þarf
leiðir og þróa aðgerðir til að
koma til móts við þær kröfur sem
gerðar verða, í sátt við umhverfi
og náttúru.
Mikið hefur verið rætt um
framlag skógræktar og land-
græðslu en í seinni tíð hefur borið
mikið á væntingum til jákvæðra
áhrifa endurheimtar votlend-
is. Talað er um að moka ofan í
skurði, jafnvel í stórum stíl, og
þeir bjartsýnustu halda því fram
að slíkt muni ekki skerða landbún-
aðarframleiðsluna þótt vitað sé að
frjósömustu túnin og akurlendin
eru á framræstum mýrum um
land allt. Þarna skortir meiri upp-
lýsingar, t.d. um hversu virkir þeir
skurðir eru sem grafnir voru fyrir
áratugum og hvar sé talið vænlegast
að moka ofan í án þess að trufla
viðhald ræktunar á verðmætum
landbúnaðarsvæðum. Ég efast um
að þessi mál hafi verið kynnt nægi-
lega til að fá fram upplýsta umræðu
um þau.
Tengsl votlendis og fæðuöryggis
Í lok nóvember sat ég ágætt mál-
þing um jarðvegsvernd sem haldið
var í vistlegu húsi í jaðri einnar
hinna fjölmörgu mýra sem ræstar
hafa verið fram í Reykjavík en því
fer fjarri að bændur einir beri ábyrgð
á skurðgreftrinum um áratuga skeið.
Eitt er víst að höfuðborgin mun
ekki geta endurheimt votlendi sem
neinu nemur,
en á móti vegur trjárækt, a.m.k. að
einhverju leyti.
Það sem vakti mesta athygli
mína á málþinginu var tilvísun
flestra sem tóku til máls í nauðsyn
þess að endurheimta votlendi í
sveitum landsins með því að moka
ofaní skurði, þeir hefðu hvort sem
er verið óþarfir margir hverjir.
Slagorðin skiluðu sér vel, svo sem
„hernaðurinn gegn landinu“. Mikill
samhljómur þar. Enn fór ég að efast
um að umræðan um þessi efni væri
nægilega upplýst og því vil ég
skora á sérfræðinga um þau að bæta
úr með markvissri upplýsingagjöf,
t.d. frá Landbúnaðarháskóla Íslands
og Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðar-
ins, því að nýting votlendis tengist
mjög fæðuöryggi þjóðarinnar auk
þess að koma við sögu loftslags-
mála.
Mótsagnirnar sem felast í
auknum innflutningi
Um réttaleytið í haust fögnuðu ýmsir
talsmenn verslunar og neytenda,
svo og sumir alþingismenn, þeirri
ákvörðun stjórnvalda að fella niður
tolla af ýmsum landbúnaðarvör-
um frá Evrópusambandsríkjunum.
Þessi ákvörðun mun væntanlega
leiða til aukins innflutnings, a.m.k.
sumra veigamikilla landbúnaðar-
afurða. Því telja talsmenn búgreina
á borð við alifugla- og svínarækt
að þessi samningur við ESB geti
haft alvarlegar afleiðingar fyrir
innlenda framleiðslu og vinnslu.
Afleiðingarnar gætu orðið þær að
innlend framleiðsla minnki veru-
lega og rýrni jafnvel það mikið
að vinnslan beri sig ekki heldur
og þá er hætt við að höggvið verði
skarð í fæðu- og jafnvel matvæla-
öryggi líka. Samt mun það vera
stefnumið stjórnvalda að efla land-
búnaðinn svo mótsagnakennt sem
það virðist vera.
Markaðshyggjumenn á
villigötum
Sumir markaðshyggjumenn munu
trúlega halda því fram að hvort
sem er þurfi að flytja inn mikil
aðföng, svo sem fóður, og því
skipti þessar breytingar litlu eða
engu máli. Slíkur málflutningur er
í raun meinloka því að fæðuöryggið
verður alltaf meira ef matvælin eru
framleidd í landinu sjálfu, ekki síst
af því að um eyland er að ræða.
Fæðuöryggið verður að sjálf-
sögðu meira eftir því sem meira af
matnum er framleitt í landinu með
innlendum aðföngum. Þess vegna
ætti að gefa kostum lífræns land-
búnaðar meiri gaum líkt og gert
er víða erlendis um þessar mund-
ir. Langflutningar matvæla valda
miklum útblæstri gróðurhúsa-
lofttegunda og því getur aukinn
innflutningur matvæla á kostnað
innlendrar framleiðslu aðeins aukið
á loftslagsvána. Þá er vert að hafa
í huga að nú þegar eru loftslags-
breytingar farnar að taka sinn toll
á stórum akuryrkjuvæðum í heim-
inum, sérstaklega vegna mikilla
þurrka og hamfaraveðra. Þannig
er hætt við að bæði skortur og
verðhækkanir komi fram á ýmsum
vörum áður en langt um líður.
Matarsóunin er stórmál
Auknir flutningar matvæla kalla á
aukin afföll miðað við að fæðunnar
sé neytt sem næst framleiðslustað.
Þar við bætist aukinn umbúða-
kostnaður. Allt eykur þetta efnis-
og orkunotkun og þar með eykst
útblástur gróðurhúsalofttegunda.
En það sem fremur hefur verið í
umræðunni á seinni árum er hrein-
lega sóun matvæla sem neytendur
eru búnir að kaupa í verslunum.
Um árabil var þessu vandamáli
ekki gefinn gaumur hér á landi en
nú er verið að taka til hendinni og
er ánægjulegt hve vel hefur tekist
að vekja athygli á þessari stórfelldu
eyðileggingu verðmæta.
Miðað við að verið sé að henda
um fjórðungi af þeim mat sem
keyptur er verður það að teljast
stórmál. Betri nýting á matnum
hlýtur að vera mikið hagsmuna-
mál neytenda og er einnig fram-
lag til umbóta í loftslagsmálunum.
Einnig má færa fyrir því sannfær-
andi rök að góð nýting á mat stuðli
að fæðuöryggi.
Höfum ekki fæðuöryggi í
flimtingum
Þótt merkilegt megi virðast er
stundum skopast að þeim sem
ræða af alvöru um fæðuöryggi.
Um sé að ræða umræðu liðinnar
tíðar, nóg sé af öllu, hvar sem er
og hvenær sem er, án tillits til
árstíða, og þegar um matvörur
sé að ræða séu þær alls staðar
ódýrari en hér á landi. Hér eigi
helst ekki að vera landbúnaður,
það borgi sig ekki. Seint verða
verðbréf étin, það sannaðist í
bankahruninu 2008, og sem
betur fer, af skoðanakönnunum
að dæma, kann þorri Íslendinga
vel að meta þau innlendu mat-
væli sem á boðstólum eru á sann-
gjörnu verði miðað við gæði.
Þetta snertir líka matvælaör-
yggið, t.d. varðandi sýklalyfja-
ónæmi, því að alþekkt er að hér á
landi er notkun sýklalyfja í búfjár-
framleiðslu hverfandi lítil miðað
við önnur lönd. Sennilega þarf
meiri fræðslu um þessi efni, strax
í skólakerfinu. Þeir sem láta sig
ekki varða þessi mál, og hafa þau
jafnvel í flimtingum, ættu að hug-
leiða þau í víðara samhengi líkt og
ég hef reynt að gera hér að framan.
Eitt er þó víst, að eins og staðan í
heiminum er í dag, er fæðuöryggi
ekkert grín.
Dr. Ólafur R. Dýrmundsson
( oldyrm@gmail.com)
Fæðuöryggi er ekkert grín
Dr Ólafur R. Dýrmundsson.
Hvers virði er fæðuöryggi? − Þe
ssi mynd, sem lýsir umræðunn
i mjög vel, birtist í Fréttablaðinu
25. nóvember síðastliðinn
Teikning / Halldór Baldursson.
Miklar framfarir í landbúnaði og stórfelld milliríkjaviðskipti leysa þó ekki
vanda hverrar þjóðar fyrir sig. Því er það almennt viðurkennt að allar þjóðir
-
væla eftir því sem skilyrði leyfa.