Þjóðmál - 01.12.2008, Qupperneq 67

Þjóðmál VETUR 2008 65
sínu, nú eða hækka og lækka verð þannig að
jafnvægi náist . Þannig er vondum peningum
útrýmt en góðir peningar verðlaunaðir með
mikilli notkun . Að lokum má benda á að ef
peningamagn eykst skyndilega þá þýðir það
ekki að fleiri verðmæti hafi verið sköpuð eða
að úrval þjónustu hafi aukist . Ef eitthvert
almættið eða yfirvaldið ákvæði að á morgun
ættu allir tvöfalt fleiri peninga en í dag þá
mun tvöföldun peningamagnsins einfaldlega
valda því að tvöfalt fleiri peningar elta einfalt
framboð varnings og þjónustu, sem mun í
kjölfarið nokkurn veginn tvöfaldast í verði þar
til jafnvægi kemst á á ný .
Fiktað við peningamagnið
Ímyndum okkur nú að inn á markaðinn komi aðili (t .d . seðlabanki ríkisins) sem
þvingi alla til að nota eina tegund peninga
– sína tegund – sem enginn má keppa við í
útgáfu eða með öðrum eða annars konar
peningum (t .d . gullmyntum) . Að auki væri
skylt að greiða skatta og skuldir við hið opin-
bera með einokunarpeningunum .
Þessi aðili fylgist með vöxtum á frjálsum
mark aði stíga og falla, framboð á lánsfé sveifl-
ast í sífellu og sér suma lenda í skorti á lánsfé
og aðra sitja uppi með mikið lánsfé sem eng-
inn vill lána (þótt slíkt sé ólíklegt ástand á
með an frelsi til viðskipta og vaxtabreytinga er
óskert) .
Í skjóli einokunarstöðu sinnar ákveður þessi
aðili nú að auka peningamagnið (t .d . með
skulda bréfakaupum af bönkunum, fjármögn-
uðum með nýútgefnum peningum) og með
hinu aukna framboði peninga tekst honum að
lækka vexti . Fleiri geta nú tekið lán og gera það,
fjárfestingar aukast, eftirspurn eftir vinnuafli
eykst, laun hækka og mikil uppsveifla virðist
eiga sér stað í hagkerfinu . Bráðum er byrjað
að tala um þenslu og hvert er rétta meðalið við
henni? Einokunaraðili peningaútgáfu grípur
til þess ráðs að minnka peningamagn og
hækka vexti . Lán verða dýrari og þeir sem áður
eyddu og skuldsettu sig draga nú saman seglin
og byrja að leggja fyrir . Háir vextir draga fé inn
í bankakerfið og hið meinta góðæri breytist nú
í stöðnun og jafnvel niðursveiflu . Hefst þá
hringrásin upp á nýtt – vextir eru lækkaðir og
hið nýja góðæri tekur við . Einfalt, samkvæmt
bókinni, allt undir stjórn og engin vandamál,
eða hvað?
Upp- og niðursveiflur
Hið eilífa fikt við peningamagnið er ekki til þess fallið að auðvelda líf markaðsaðila
þegar til lengri tíma er litið . Síbreytilegt
peningamagn, handstýrt af ríkisvaldi eða seðla-
banka, sendir röng skilaboð út á mark að inn .
Ef magn peninga er skyndilega aukið og vextir
á því þvingaðir niður fyrir hið náttúru lega eða
eðlilega vaxtastig markaðarins þá blekkir það
fjárfesta . Þeir líta í auknum mæli til óarðbærra
fjárfestinga sem, í skjóli hins lága vaxtastigs,
virðast nú vera arðbærar . Lang tímafjárfestingar
í hrávöruvinnslu og framleiðslutækjum sem
ekki nýtast til neyslu (verksmiðja, bygginga
og þess háttar) aukast . Lang tímafjárfestingar í
stórum verkefnum taka flugið .
Neytendur á sama tíma sjá laun sín hækka
í kjölfar aukinnar samkeppni um vinnuafl sitt
sem veldur auknum kaupum á neysluvörum .
Fjárfestar hafa hins vegar einbeitt sér að fjár-
festingum í framleiðslutækjum sem lenda
sjaldan á borði neytenda og framboð neyslu-
varnings minnkar því hægar en eftirspurnin
vex . Neytendur hafa ekki breytt um smekk
hvað varðar vilja sinn til að spara og kaupa
dýrar framleiðsluvörur sem fjárfestar hafa
eytt miklu í að fjárfesta í . Á endanum kemur
skellurinn – fjárfestar í langtímafjárfestingum
losna ekki við varning sinn og lenda í
fjárhagsvandræðum . Neytendur höfðu þrátt
fyrir allt ekki meiri áhuga á að fjárfesta en áður
en peningamagnið var skyndilega aukið .
Kreppa siglir nú í kjölfarið . Óarðbærar
fjárfestingar eru leystar upp, fyrirtæki fara
á hausinn og laun lækka . Þetta veldur
stjórnmálamönnum óþægindum og þeir
krefjast þess að peningamagnið sé enn aukið
til að bjarga fyrirtækjum frá gjaldþroti og
neytendum frá launalækkun . Fjárfestingar