Þjóðmál - 01.12.2008, Blaðsíða 79

Þjóðmál VETUR 2008 77
Sigríður Björnsdóttir, skrifaði grein í Þjóðviljann
skömmu síðar . Þar vísaði hún ummælum
Morgunblaðsins á bug . „Hallgrímur, sonur
minn, dvaldi um tveggja ára skeið á Rússlandi,
en var hvorki á herskóla né í Rauða hernum
og ekki heldur kostaður af Moskvustjórninni;
hann vann fyrir sér í verksmiðju .“ Taldi hún
blaðið blygðunarlaust í „níðskrifum“ sínum .48
Málið rifjaðist upp, þegar Hallgrímur
Hallgrímsson féll sviplega frá í árslok 1942 . Þá
skrifaði Brynjólfur Bjarnason eftir hann í Þjóð-
viljann og sagði meðal annars:49
Móðir hans er Sigríður Björnsdóttir í Hafnarfirði .
Af Sigríði hef ég ekki önnur kynni en þau, að ég
hef lesið eftir hana örstutta blaða grein . En þessar
fáu línur eru mér næg sönnun þess, að hún er
steypt úr sama skíra málminum og Hallgrímur
sonur hennar var . Morgunblaðið hafði kastað
hnútum að Hallgrími fyrir þátttöku hans í spánska
frelsisstríðinu . Sigríður svaraði fyrir son sinn með
fáum, einföldum orðum, þar sem móðurástin
birtist í allri sinni tign .
Einar Olgeirsson og Brynjólfur Bjarnason vissu
það auðvitað báðir, sem Hallgrímur sagði ekki
móður sinni, að hann gekk í byltingar skóla í
Moskvu í eitt ár og nokkrum mánuðum betur,
og þar var vopnaburður kenndur . Hann fékk
eins og aðrir nemendur, sem þóttu standa sig
vel, að fylgjast með æfingum Rauða hersins og
sagði sjálfur frá því í Rauða fánanum, mál gagni
ungra kommúnista . Hann skrifaði líka greinar
í Þjóðviljann um hermál og bók um dvöl sína
á Spáni .50 Sem fyrr segir, tók Hall grímur þátt í
dreifibréfsmálinu í ársbyrjun 1941 .
48 „Móðir svarar Morgunblaðinu,“ Þjv. 2 . júlí 1938 .
49 Brynjólfur Bjarnason: „Hallgrímur Hallgrímsson,“ Þjv.
10 . desember 1942 .
50 H[allgrímur Hallgrímsson]: „Lífið í rauða hernum,“
Rauði fáninn, 5 . árg . 2 . tbl . (febrúar 1933), 7 .-8 . bls . Sbr .
einnig Hallgrím Hallgrímsson: „Úr sögu rauða hersins,“
Þjv. 22 . febrúar 1943 (yfirlit um sögu hersins á 25 ára
afmæli hans) . Bók Hallgríms um þátttöku hans í spænska
borgarastríðinu, Undir fána lýðveldisins, kom út 1942 . Sjá
einnig Ólaf Grím Björnsson: „Minningar úr menntaskóla
og meira en það,“ Strandapósturinn, XL . (2008), 49 . bls .,
þar sem segir frá Hallgrími í Varnarliði verkalýðsins eftir
komu hans frá Moskvu . „Já, Hallgrímur kenndi þeim að
marsera, hvar hann lærði það, veit ég ekki,“ sagði einn
liðsmaðurinn, Stefán Bjarnason, Ólafi Grími .
Tímabilið 1933–1935
Stefán Pjetursson var ásamt þeim Brynjólfi Bjarnasyni og Einari Olgeirssyni einn
helsti forystumaður íslenskra kommúnista
á þriðja áratug . Hann var vel að sér í marx-
ískum fræðum, ræðumaður góður og mála-
fylgjumaður . Margir litu til hans sem fram-
tíðarforingja kommúnistaflokksins . Stefán
kom til Íslands í árslok 1931 eftir að hafa
horfið frá doktorsritgerð um marxisma, sem
hann hafði lengi haft í smíðum í Berlín .
Skömmu eftir heimkomu hans hófust harðar
deilur í kommúnistaflokknum, og var hann
leiðtogi annarrar fylkingarinnar . Efaðist hann
um ofsavinstrilínu Kominterns, en samkvæmt
henni voru jafnaðarmenn eða „sósíalfasistar“
aðalóvinir verkamanna, og yrði að berjast gegn
þeim af fullri hörku . Brynjólfur Bjarnason
var fyrir hinni fylkingunni, en til vinstri við
Brynjólf voru Jens Figved, Hjalti Árnason og
aðrir, sem vildu ganga enn lengra . Komintern
hafði afskipti af deilunum, og Stefán var
kallaður til Moskvu haustið 1933, þar sem
hann átti að fara í endurhæfingu . Settist hann
í Norðurlandaskor Lenínskólans og skyldi
stunda þar framhaldsnám, sem kallað var .
Eitt fyrsta verk hans var að leggja í þýskri
þýðingu fram grein eftir sig úr Verklýðsblaðinu
24 . október 1933, þar sem hann hafði sagt,
að hlýða yrði Komintern . Hann samdi tvær
langar greinargerðir fyrir Komintern, þar sem
hann skýrði afstöðu sína og varðist ásökunum
um klíkustarfsemi og frávik frá réttri hugsun . Í
hinni fyrri, „Zur Frage der sozialen Hauptstütze
der Bourgeoisie“ (Um þjóðfélagslega höfuðstoð
auðvaldsins), vitnaði Stefán í Lenín, Stalín og
fleiri kommúnistaleiðtoga máli sínu til stuðn-
ings, en kjarni þess var, að Alþýðuflokkurinn
væri ekki höfuðóvinur íslenskra kommúnista,
heldur höfuðstoð höfuðóvinarins .51
Í apríl 1934 fékk Stefán Pjetursson bréf
frá Kaupmannahöfn, sem kom honum illa .
Bréfritari var vinur hans, Skúli Þórðarson
sagnfræðingur, sem sendi það með Íslendingi á
51 Arnór Hannibalsson: Moskvulínan, bls . 125-31 .
Komintern: 495 31 119, 1-12, 25-37, 52-61 .