Þjóðmál - 01.03.2010, Síða 62

60 Þjóðmál VOR 2010
Þessi skoðun birtist til dæmis í orðaskiptum
Jóns og Þorláks biskups sem frá segir í
Oddaverja þætti . Jón ætlaði að fá biskup
til að vígja nýja kirkju sem hann hafði látið
byggja að Höfðabrekku:
Herra biskup spurði […] hvárt Jón
hefði heyrðan erkibyskupsboðskap um
kirknaeignir .
Jón svaraði: „Heyra má ek erki bysk-
ups boðskap, en ráðinn em ek í at halda
hann at engu, ok eigi hygg ek, at hann vili
betr né viti en mínir forellrar, Sæmundr
inn fróði ok synir hans . Mun ek ok
eigi fyrirdæma framferði byskupa várra
hér í landi, er sæmdu þann landssið, at
leikmenn réðu þeim kirkjum, er þeira
forellrar gáfu guði ok skildu sér vald yfir
ok sínu afkvæmi .“
Byskup svaraði slíkum skynsemdum
sem fyrr váru lesnar ok mörgum öðrum,
svá segjandi: „Vel veizt þú þat, Jón,
ef þú vilt sönnu fylgja, at byskup á
kirkjueignum at ráða ok tíundum eftir
setningum postulanna ok annarra heil-
agra feðra, ok því, at leikmenn megu ekki
yfir þeim hlutum vald eignast, […] eru
þeir bannsetjandi, sem tíundum eða guðs
eignum halda með þrjózku móti bysk upa
vilja ok samþykki .“
Jón svaraði: „Þér meguð kalla þann
bannsettan, sem þér vilið, en aldri mun
ek í yðvart vald já minni eign undan mér,
minni kirkju eða meiri, þeiri sem ek hefi
vald yfir .“3
Svo virðist sem Snorri Sturluson hafi hugsað um stjórnmálin á sömu nótum
og fóstri hans . Egils saga, sem var að
líkindum samin af Snorra, heldur til dæmis
á lofti hugsjón um sjálfstæða höfðingja . Um
þetta segir prófessor Vésteinn Ólason:
3 Oddaverja þáttr . Í Byskupa sögur I . (Guðni Jónsson
bjó til prentunar .) Reykjavík 1953, s . 137.
Hugmyndafræði Egils sögu er skýr, hún
miklar hinn frjálsa bændahöfðingja . Skýr-
leiki hugmyndafræðinnar gæti bent til að
þessari hugmyndafræði, eða því þjóðfé-
lagi sem hún bar uppi, hafi verið ógnað
þegar sagan var saman sett . Svo skýru ljósi
verður naumast varpað á aðstæður nema
þær séu að nokkru leyti séðar utan frá,
eða af þeim sem veit að annað er til .4
Í Ævisögu Snorra Sturlusonar eignar Óskar
Guðmundsson honum líka „þverúð gegn
konungsvaldi“ og telur að efasemdir hans
um ágæti þess hafi jafnvel aukist með
árunum .5
Heimskringla, sem Snorri ritaði um
sögu Noregskonunga, er full af tilsvörum,
ræðum og hálfkveðnum vísum, sem gera
lítið úr konungum en hampa sjálfstæðum
höfðingjum . Þar er ekki haldið fram
neinum rökum með konungsvaldinu, sögu-
persónum þvert á móti lögð í munn rök
gegn því . Frægasta dæmið um þetta er ræða
Einars Þveræings sem hann flutti til að vara
Íslendinga við því að verða við bón Ólafs
Haraldssonar Noregskonungs um að þeir
gæfu honum Grímsey:
Þá svarar Einar: „Því em ek fáræðinn um
þetta mál að engi hefir mig að kvatt . En ef
eg skal segja mína ætlan þá hygg eg að sá
muni til vera hérlandsmönnum að ganga
eigi undir skattgjafir við Ólaf konung
og allar álögur hér, þvílíkar sem hann
hefur við menn í Noregi . Og munum vér
eigi það ófrelsi gera einum oss til handa
heldur bæði oss og sonum vorum og allri
ætt vorri þeirri er þetta land byggir og
mun ánauð sú aldregi ganga eða hverfa
af þessu landi . En þótt konungur sjá sé
4 Vésteinn Ólason . Samræður við söguöld – Frásagn­
ar list Íslendingasagna og fortíðarmynd . Reykjavík
1998, s . 163.
5 Óskar Guðmundsson . Ævisaga Snorra Sturlusonar .
Reykjavík 2009, s . 350–51 .