Þjóðmál - 01.03.2010, Síða 90

88 Þjóðmál VOR 2010
hundruð árum sem menn hafa glímt við
þekkingarfræði hefur ekki komið fram
snjallari greining á þekkingu, en það hefur
verið bætt við hana og ólíkar tegundir
þekkingar, kunnátta og vitneskja til dæmis,
hafa verið skoðaðar nákvæmlega og gerð
grein fyrir ólíkum röklegum eiginleikum
þeirra .
Atli Harðarson hefur nú skrifað litla
bók um efahyggju sem er í raun sögulegur
inngangur að þekkingarfræði og ráðgátum
hennar . Bókin fjallar um efahyggju sem
kom fram í fornöld eins og kenning Platons
og það má líta á hana sem viðbrögð við
kenningu Platons um þekkinguna . Atli
gerir grein fyrir tvískiptingu í efahyggju
fornaldar sem hann notar svo víða í bókinni
til að skerpa efahyggjuna sem hann sjálfur
vill halda fram . Þessi tvískipting er á milli
pyrronískrar efahyggju sem neitar að taka af
skarið um hvort við getum eitthvað vitað
yfirleitt og akademískrar efahyggju sem hélt
því fram að við gætum vitað að við vissum
ekki neitt . Akademíska efahyggjan varð
viðtekin skoðun í Akademíunni, skólanum
sem Platon stofnaði árið 385 fyrir Krist,
rúmri öld eftir stofnun hans . Efahyggjan er
ekki síður merkileg en kenning Platons um
þekkinguna . Hún er eitt mögulegt viðbragð
við greiningu Platons á þekkingunni sem
öruggri og óbreytanlegri . Það er ljóst að
aka dem íska efahyggjan þarf að glíma við
ýmsar erfiðar rökþrautir sem ekki er ástæða
til að rekja hér . Pyrroníska efahyggjan er
flóknari en kann að virðast en mér virðist
skynsamlegasti búningur hennar vera við-
leitni til að efast um þekkingu á tiltekn um
sviðum, spyrja sig spurninga um for send ur
hennar og afleiðingar .
Það má greina á milli efahyggju sem
er altæk og þeirrar sem er afmörkuð .
Pyrroníska efahyggjan eins og Atli
lýsir henni er almennt þannig að hún
hvorki neitar né játar að við vitum
eitthvað en beinist yfirleitt að tilteknum
kennisetningum eða skoðunum . Altæk
efahyggja beinist að því hvort við getum
yfirleitt vitað nokkurn skapaðan hlut,
hvort við séum ekki haldin blekkingum
um veruleikann yfirleitt . Í bók inni eru
nefnd þrjú fræg dæmi um slíka efahyggju:
í fyrsta lagi efahyggju Descartes sem
gengur út á að við getum ekki útilokað að
myrkrahöfðinginn blekki okkur stöðugt
um alla hluti; í öðru lagi að við getum ekki
útilokað að veröldin hafi orðið til fyrir
fimm mínútum síðan með öllu því sem
í henni er, gögnum um sögulega þróun,
minningum um hluti sem gerðust fyrir
þrjátíu árum síðan, skjölum um ákvarðanir
sem teknar voru fyrir tvö hundruð árum,
en í reynd varð heimurinn til fyrir fimm
mínútum (ég held að þetta dæmi sé
upphaflega komið frá Bertrand Russell);
í þriðja lagi að við getum ekki útilokað
að við séum heilar í krukku tengdir við
tölvu eða aðra öfluga vél sem sendir okkur
stöðugt boð um heila stöðvarnar og dælir
blóði í heilann og heldur honum lifandi .
Allt eru þetta dæmi um altæka efahyggju
þar sem ekkert verður öruggt . Ég held að
óhætt sé að segja að þessi altæka efahyggja
á ekki miklu fylgi að fagna nú um stundir,
að líkindum vegna þess að hún er svo geld .
Það er eiginlega ekki hægt að svara henni
með neinum hætti nema snúa sér að öðru .
Hin takmarkaða efahyggja er að hluta til
sjálfsagðir hlutir, viðleitni til að spyrja og
efast um hvaðeina; að hluta til virðist mér
hún erfiðari en Atli telur í þessari bók .
Mér sýnist til dæmis að hluthyggja Atla,
sem ég deili með honum, leiði til þess að
við getum hugsanlega ekki vitað neitt um
sum svið veruleikans . Sem dæmi mætti
nefna tilurð og skilyrði vitundarlífs sem
við vitum lítið um . En er það svo að við
getum ekki vitað neitt um þetta svið vegna
þess að við höfum núna svo léleg tæki til