Þjóðmál - 01.09.2010, Qupperneq 53

Þjóðmál HAUST 2010 51
þess, ekki pólitískar embættaveitingar þótt
stundum sé á því tönnlazt, enda hafa þær
alltaf tíðkazt án hruns .
Og hvað hefur breytzt í þeim efnum?
Ekkert!
Eftirá er verið að finna allskyns ástæður
fyrir hruninu, æ fleiri blórabögglar dregnir
fram í dagsljósið, bent á stjórnarfarið sjálft
og galla þess, þótt það hafi ávallt verið
samt við sig án þess að valda hruni – og þá
helzt reynt að gleyma meinsemdinni sjálfri,
spilavítisglæfrum útrásarvíkinga . Það má
að sjálfsögðu finna margvíslegt klúður í
stjórnsýslunni, en það hefur bara verið einn
af þessum fylgikvillum lýðræðis án teljandi
fjárhagsvanda .
Lýðræði á sér margar hliðar, það fleytti
Hitler til valda og það hófst í Aþenu með
því að samþykkt var í atkvæðagreiðslu að
svipta Sókrates lífi!
Það sýnir takmörk mannsins og umhverf-
is hans, því við þekkjum ekkert betra . Kúg-
un minnihlutans er einn af skavönkunum,
hjarð hugsunarlegur þankagangur annar .
Lýðræði er ekki fullkomið og veikleikar
þess margir án þess allt fari úr skorðum .
Við höfum búið við þessa galla, þetta
veikburða stjórnskipulag, þar til út-
rás arvíkingarnir komu til sögunnar og
gerðu atlögu að veikum stoðum íslenzks
bankakerfis . Þá var fjármagn hins nýja,
grimma kapítalisma búið að hrekja stjórn-
mála- og embættismenn út í horn og ekkert
framundan nema fjárhagslegt hrun .
Hrunið var afleiðing fjárglæfrastarfsemi
án hliðstæðu í íslenzkri sögu og þótt víðar
væri leitað .
Í hruni verður ríkið ekki fórnarlamb,
heldur fólkið . Enginn hefur lýst því betur
en Jón Trausti í Heiðarbýlinu:
Mörgum verður mikið um efnalegt
gjaldþrot – þegar grundvöllurinn, sem
þeir hafa byggt á allt viðskiptatraust sitt,
alla efnalega farsæld sína, hrynur eins og
loft, sem stoðirnar eru brunnar undan .
En hvað er það hjá siðferðilegu gjaldþroti
– þegar grundvöllur sá, sem menn hafa
byggt allt sitt líf á, alla trú sína, ást sína,
von sína og alla hugsun sína og breytni,
reynist ótryggur? Hann hrynur ekki með
braki og brestum, heldur sígur niður
– sígur hægt og hægt, dýpra og dýpra –
Guð veit, hvar hann á að nema staðar, eða
hvort hann nemur nokkurn tíma staðar .
Hann heldur áfram niður fyrir þá sem
næst manni hafa staðið, niður fyrir hina,
sem ennþá neðar stóðu – niður fyrir alla
að lokum .
Menn finna sigið, en geta ekkert viðnám
veitt . Allir flúnir frá manni, svo þeirra
grundvöllur dragist ekki með . . . ”
En Íslendingar hafa áður risið úr fjár hags-
kreppu og siðferðisþrekið í sjálf stæðis bar-
áttunni bilaði aldrei .
8 .
Ég hef fyrir satt að Snæbjörn Jónsson hafi talið Locksley­höll Tennysons í þýðingu
Guðmundar skólaskálds bezt þýdda kvæði
á íslenzka tungu og læt því tvö vísuorð þess
vera einkunnarorð þessarar greinar um
sið menningarvígvöllinn („Blygðast má eg
meira’ en lítið / mín að hafa elskað tál .“) .
Ljóðið fjallar um brenglað verðmætamat, tál
og hversdagslegt glingur, allt það sem freistar
mannsins öðru fremur; ekki sízt nú á dögum .
Þetta er gamalt ljóð og mikið uppgjör við
umhverfi skáldsins og andlega niðurlægingu
válegra tíma og á því enn erindi við íslenzka
samtíð; en þó ekki sízt vegna þess að af því
slær vonarbjarma á þrautagöngu mannsins
inní nýja heillavænlegri framtíð .
Grein þessi er kafli úr væntanlegri
bók Matthíasar, Á vígvelli siðmenningar.
samsæri og kúgun almenningsÁlitsins .