Tímarit Máls og menningar - 05.06.2001, Qupperneq 34

verðmæta með einhverjum formlegum hætti –
þessu hefur alltaf verið sleppt í öllum rannsóknum
og í mati á umhverfisáhrifum. Það virðist líka vanta
aðferðirnar til að gera þetta – þrátt fyrir mikla leit og
mikinn lestur þá fann ég eiginlega engar aðferðir
sem hægt væri að nota hér, þær sem ég fann voru
allar miðaðar við manngert umhverfi, þ.e.a.s allt
aðrar aðstæður en þær sem við erum að fást við.
Við urðum því að hanna okkar eigin kerfi sjálf nánast
frá grunni, sú flokkun sem við notum byggir á tólf
sjónrænum þáttum í landslagi, og þá fyrst og fremst
á andstæðum, t.d. hvort sjóndeildarhringurinn er
nálægur eða fjarlægur, hvort það er mikill eða lítill
breytileiki í hæð lands og hvort það eru mikil eða lítil
litbrigði í landinu. Einnig hvort landið er fínmynstrað
eða grófmynstrað, hvort útlínur þess eru ávalar eða
hvort hvöss og bein form séu ríkjandi, og hvort
áferðin á landinu sé fjölbreytt eða fábreytt. Út frá
þessum grunnþáttum er ætlunin að greina helstu
gerðir landslags á miðhálendinu og erum við núna
komin með 13 slíkar megingerðir landslags. Dæmi
um megingerð er hin öldótta miðhálendisslétta,
önnur er gljúfralandslag, hraunbreiðurnar eru þriðja
gerðin, fjórða gróðurvinjarnar og svo framvegis.
Þegar þessum þætti er lokið er ætlunin að reyna að
raða einstökum svæðum sem tilheyra sömu
megingerð eftir innbyrðis gildi þeirra eða verðmæti.
Með þessum hætti teljum við okkur vera að komast
aðeins framhjá þessum erfiðleikum við að meta
landslag – við erum þá að minnsta kosti að bera
saman svæði sem eru svipuð, tilheyra sömu
megingerð. Að lokum er ætlunin að meta hversu
mikil sjónræn áhrif virkjanamannvirki, hvort sem það
eru stíflur eða lón, byggingar eða háspennulínur,
munu hafa á tiltekið svæði – hversu mikið þau
myndu draga úr gildi þess.
Pétur: Það er heilmikil fagurfræði sem spilar inni í
þetta!
Þorvarður: En hvað kemur til að þú – sérfræðingur
í plöntuvistfræði og prófessor í grasafræði – ræðst í
þetta verkefni, hættir þér út á þennan hála ís þar
sem náttúruvísindi og fagurfræði fléttast saman?
Þóra Ellen: Þetta var hreinlega eitthvað sem
nauðsynlegt var að gera – það blasti við að maður
yrði að taka á þessu á einhvern hátt. Ef við lítum til
ýmissa virkjanahugmynda sem eru til skoðunar
innan rammaáætlunarinnar og líka þeirra sem nú eru
uppi áform um, þá eru þetta framkvæmdir sem
munu valda svo stórfelldri röskun á yfirbragði
hálendisins að það yrði að margra mati alls ekki
samt eftir. Einnig þarf að hafa í huga að þetta er land
sem er óskaplega viðkvæmt fyrir inngripum af
þessum toga – þarna er svo mikil víðsýni og landið
sjálft er svo tómt og autt og líka að mörgu leyti mjög
framandlegt. Þetta er land þar sem segja má að
maðurinn eigi í raun og veru ekki heima. Fyrir vikið
verða öll mannanna verk afar sýnileg – það er engin
leið að fela þau með trjám eða skógi eins og víða er
reynt að gera erlendis. Mannvirkin stinga mjög í stúf
við það land sem fyrir er og þau sjást líka mjög langt að.
Þorvarður: Mig langar að lokum að gerast ögn
persónulegri og spyrja hvaða hlutverk náttúran sem slík
leiki í ykkar eigin verkum og starfi? Er hægt að segja að
hún hafi þar einhverja „sjálfstæða tilveru“ – að hún
skipti höfuðmáli fyrir það sem þið eruð að gera – væru
verk ykkar og störf á einhvern hátt frábrugðin því sem
þau nú eru ef viðfangsefnið væri annað en náttúran?
Guðmundur: Það er eðlilegt að náttúran skipti
okkur jarðfræðingana máli, við erum alltaf að fást við
náttúruna, þess vegna hlýtur hún að tengjast starfi
okkar og hugsun og nánast öllum okkar athöfnum.
Síðan er spurning hvað liggur því til grundvallar að
maður velur sér starfsvettvang sem þennan – það
geta verið flóknar ástæður fyrir því. Hvað mig varðar
þá voru það kannski áhrif sem ég varð fyrir sem
krakki í sveit sem gerðu það að verkum að ég valdi
mér þetta starf. Þetta var á stríðsárunum, ég var á
tíunda ári og var sendur á bæ upp á Kjalarnesi. Það
hittist þannig á að ég átti afmæli um sumarið og
fólkið á bænum gaf mér bók, hún var nú ekkert
skemmtiefni og varla boðleg níu ára strák. En það
var lítið annað að hafa, ekkert sjónvarp, ekkert
útvarp, engin blöð, svo að maður reyndi að berjast í
gegnum þennan texta. Þá kemur í ljós að þetta er
bók um það hvernig eigi að safna grösum, þurrka
þau og svo framvegis. Og það var fullt af blómum
kringum bæinn, þannig að ég fer að prófa og þá
verður þetta bara svona rokskemmtilegt. Svo reynir
maður að lesa áfram og lærir þá að þekkja hvernig
blöðin eru og frævurnar og allt það. Þetta verður til
þess að maður sekkur sér ofan í þetta árum saman
– þetta var svo gaman. Síðan breytist kannski
áhugasviðið um tíma – maður fer út í aðrar stúdíur,
fær önnur áhugamál, gerir eitthvað allt annað – en
þessi áhugi á náttúrunni kemur alltaf aftur, það er
alveg óviðráðanlegt, þó að grasafræðin hafi kannski
vikið fyrir öðrum viðfangsefnum. Það er þessi sterka
lifun, þessi sterka tilfinning að vera úti í náttúrunni
bæði í blíðu og stríðu, hún breytir lífi manns.
Þorvarður: Pétur, kemur ekki bók af þessum toga,
þ.e. „alþýðlegt fræðirit“, talsvert við sögu í Mynd-
inni af heiminum – einmitt á meðan söguhetjan er í
sveit?
Pétur: Jú, Hvers vegna, vegna þess – það er nú
aldeilis skemmtileg bók sem kom út í tveimur bind-
um, árin 1956 og 1957 að mig minnir. Slík bók gæti
örugglega haft mikil áhrif í fásinni, eins og Guðm-
undur var að lýsa, ef menn hefðu ekkert annað
myndu þeir lesa þessa bók með þökkum! En sem
svar við fyrri spurningu þinni, þá gæti ég helst tekið
líkingu af rafhlöðu: Mér finnst ég vera eins og
rafhlaða sem smátt og smátt afhleðst ef ég
hef ekki möguleika á því að endurnýja kynnin
við landið. Náttúran hefur einhverja andlega
eiginleika sem eru mér nauðsynlegir. Ég finn
það t.d. þegar ég er búinn að vera í stórborg í
ákveðinn tíma, þá fer ég að sakna einhvers –
það er einhver innantómleiki sem fer að gera
vart við sig. Ég hef komist að raun um að það
sé einmitt þessi lifun með náttúrunni sem ég
sakna. Þess vegna skiptir það mig líka máli
hvernig þessi náttúra er, sú náttúra sem
maðurinn hefur um of sett mark sitt á, t.d.
jökulá sem hægt er að skrúfa fyrir að vild eða
beina í tilbúinn farveg – fyrir mér er slíkt
annars konar fyrirbæri en það sem er
sjálfsprottið og náttúrulegt. En yfirleitt finnst
mér landið vera mér á einhvern hátt gjöfult,
bara t.d. að búa í þessari borg og geta öðru
hvoru séð til Bláfjallanna, Snæfellsjökuls,
Skarðsheiðarinnar eða Esjunnar, eða þá til
himinsins og skýjanna, eða gengið þó ekki sé
nema um Öskjuhlíðina – þetta er endur-
nærandi þáttur sem ég sæki í.
Þóra Ellen: Ég fór upphaflega í líffræði vegna
þess að ég hafði áhuga á umhverfismálum.
Ég veit þó ekki hvaðan sá áhugi kom, ég man
t.d. að ég var ein um hann í mínum vinahópi í
menntaskóla – vinirnir höfðu engan áhuga á
þessu, gerðu í mesta lagi góðlátlegt grín að
þessu öllu saman. Það var síðan tilviljun að ég
fór að læra grasafræði – ég hafði engan
sérstakan áhuga á því sviði. En ég veit þó að
ég hefði a.m.k. alltaf valið mér svið innan
líffræðinnar þar sem ég hefði getað unnið úti
– það finnst mér vera eitt það mikilvægasta í
mínu starfi, að fá tækifæri til að vinna úti í
náttúrunni, það gefur mér sjálfri óskaplega
mikið. Það er bæði þessi almenna lífsfylling
sem maður fær gegnum það að vinna úti í
náttúrunni, og þá ekki síst uppi á hálendinu,
eins og ég hef getað gert – ég er ekki í
nokkrum vafa um það að þessi upplifun hefur
breytt mér mjög sem manneskju, ég væri
áreiðanlega öðruvísi ef ég hefði ekki átt hana.
Þar kemur líka inn í sú almenna reynsla að
vera úti í hvaða veðri sem er og það að upplifa
náttúruna bæði í stóru og smáu. Inni á milli
bætast síðan við einstakar upplifanir – vissir
dagar eða einstök augnablik sem maður
upplifir sérlega sterkt, slíkar upplifanir fylgja
manni alltaf eftir, maður man þær ábyggilega
allt til æviloka. Ég gleymi t.d. aldrei einni slíkri
upplifun frá Þjórsárverum meðan ég var þar
að vinna – það var seint í júní og við vorum að
ganga heim á leið eftir mjög langan vinnudag.
Það var um miðnætti, það var þoka, það var
algjört logn, og nánast fullkomin þögn –
heyrðist kannski einstaka sinnum tíst í fugli.
tmm júní 22x27 Ó 5.6.2001 19:57 Page 34