RM: Ritlist og myndlist - 01.12.1947, Qupperneq 35

PABBI OG ÉG
RM
Akademíunni, er tvímælalaust frum-
legastur og sérstæðastur núlifandi
rithöfunda Svía. Sem leikritaskáld á
hann nú, eftir dauða Kaj Munks og
Nordahl Griegs, engan sinn jafningja
á Norðurlöndum, en þá telja ýmsir,
að hann nái hærra sem Ijóðskáld og
enn aðrir meta mest skáldsögur hans
°g smásögur.
Pár Lagerkvist fæddist árið 1891
i Váxjö, meðalstórum bse í Smálönd-
úm. Faðir hans, sem kominn var af
frómu bændafólki, var starfsmaður
l'ar á járnbrautarstöðinni. Uppvaxt-
arárum sínum hefur Lagerkvist lýst
í bókinni Gást hos verkligheten (1925)
°g gefur titill bókarinnar nokkuð til
kynna, hverjum augum höf'undurinn
’ítur æskuár sín. 1911 tók hann stúd-
entspróf og birti ári síðar sína fyrstu
bók, stutta skáldsögu, Mánniskor,
sem hann varla vill kannast við leng-
ur- 1913 dvaldi hann um hríð í París.
Þar varð liann fyrir sterkum áhrif-
llm af málaranum Picasso, og þær
fagurfræðilegu kenningar, sem hann
ieggur frami í bæklingnum Ordkonst
°ch bildkonst, sem út kom þetta ár,
eru mjög mótaðar af kúbismanum.
Svo lcom hzimsstyrjöldin fyrsta. Hún
hafði djúptæk áhrif á hinn unga,
aharðnaða rithöfund og breytti við-
hovfi hans til lífsins og til listar
einnar. Með fyrsta leikriti sínu, Sista
mánniskan (1917), og með þeim fjór-
um einþáttungum, sem birtust, ásamt
Ijó&um og gagnmerkri ritgerð um
leiklist, í bókunum Teater (1918) og
Kaos (1919) ryður liann braut í Sví-
þjóð þeim expressíónistíska stíl, sem
1 Þýzkalandi fylgdi í kjölfar lieims-
styrjaldarinnar, en var fyrírboðaður
1 leikritum þeim, sem Strindberg
shrifaði eftir „Inferno“-árin., Við-
fangsefni Lagerkvists í þessum verk-
um, eins og raunar í flestum verkum
hans síðan, eru „eilífðarmálin":
moining og tilgangur mannlegs lífs.
Hann er næsta bólsýnn, enda verið
kallaður „túlkur angistarinnar", en
liann missir þó aldrei trúna á þá oft-
lega aumkunarverðu veru, sem kall-
ast manneskja. „Jag vördar mannis-
kan, föraktar livet“, var trúarjátn-
ing hans á þessum árum. Fá skáld
hafti lilífðarlausar flett ofan af mein-
semdum nmnnlegs eðlis og berlegar
lýst þeim ófrjóleik og andmennsku,
scm slcöpuðu framgangi nazismans
skilyrði, enda sá Lagerkvist snemma
fyrir, hvað koma hlyti, og tók sína
afstöðu samkvæmt þvi. 1933 birtist
skáldsaga lians Böðullinn (snúið upp
í lcikrit sama ár), ein hin áhrifa-
mesta og spámannlegasta prédikun
gegn nazismanum, sem skrífuð hefur
vcrið. Ljóð hans og leikrit síðan um
1930 hafa að verulegu leyti mótazt
af einbeittri baráttu hans til vernd-
ar háleitustu hugsjónum vestrænnar
menningar.
Aðalsmerki Pár Lagerkvists sem
Ijóðskálds er látlaus einfaldleiki og
klaséísk heiðríkja. í sögum sínum,
sérstaklega í því smásagnasafni, sem
ber liið táknandi nafn Onda sagor,
beitir hann bitru háði, sem minnir á
Swift. Einkennandi fyrír leikrit hans
er, hversu meistaralega honum tekst
mcð hárnæmt raunsæjum lýsingum á
hvcrsdagslegum miðlungsmanneskj-
um x hversdagslegu umhverfi að tjá
djúphugsaða lífsskoðun spakviturs
en einrævs hugsuðar. Hetjur hans eru
þeir, sem eru „trúir yfir litlu". Með-
al fremstu leikrita hans eru: Han
som fick leva om sitt liv (1928),
Konungen (1932) og Mannen utan
sjál (1936)“.
Pabbi og ég er úr smásagnasafn-
inu Onda sagor.
L. Har.
33