Náttúrufræðingurinn - 2016, Blaðsíða 53

125
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Um höfunda
Tilgangurinn með erindi okkar um Surtshelli á ráðstefnunni á Hawaii í upphafi ársins 20161 var að kynna
mikilvægar upplýsingar, sársaukafullt eins og það nú reyndar var, ítreka mikilvægi verndar og varðveislu þeirra
fögru, áhrifamiklu og viðkvæmu náttúruminja sem okkur Íslendingum hefur verið trúað fyrir, og fá viðbrögð frá
alþjóðasamfélagi hellamanna.
Niðurstöður höfunda voru í takt við hugsun ráðstefnuhaldara, hellamanna á Hawaii og meginlandi Banda-
ríkjanna. Í aðfaraorðum sögðu skipuleggjendur ráðstefnunnar m.a.: „Okkar á milli – hellaskoðun á Hawaii er oft
misskilin, þannig að okkur finnst einfaldara að halda okkur á lágum nótum. Okkur þætti vænt um að þið dreifðuð
ekki upplýsingum um hellana okkar, sérstaklega ekki á samskiptamiðlum á borð við Fésbók. Okkur þætti vænt um
að þið settuð staðsetningarhnit hellisopa ekki í gagnagrunna. Ekki nota heiti hellanna, stað þeirra né neinar þær
upplýsingar sem gætu leitt til frekari vitneskju um aðgang að þeim í gögnum sem hægt er að gúggla ... “
Surtshelliserindið vakti almenna samúð. Allir þekktu vandann, misvel reyndar. Örfáir í afneitun. Fyrir þeim
fór lítið. Skipuleggjendur ráðstefnunnar og nokkrir ráðstefnugestir buðu fram aðstoð sína. Með þátttöku okkar
á 17. alþjóðlegu hraunhellaráðstefnunni (UIS Commission on Volcanic Caves) á Hawaii í febrúar 2016 lokuðum
við hringnum, ef svo má segja. Við höfum nú kynnt okkur af eigin raun helstu hraunhella og hraunhellasvæði
veraldar, gaumgæft ástand hellanna, umgengni við þá og regluverk. Á ferðum okkar höfum við þingað með
helstu sérfræðingum heims á sviði hraun- og kalkhella, haft við þá samráð og verið í nánum samskiptum við
þá. Margir þeirra hafa komið að náttúruvernd, uppbyggingu þjóðgarða, jarðvanga, unnið grunnrannsóknir og
forsenduskýrslur fyrir töku jarðminja og hella á heimsminjaskrá UNESCO og unnið að gerð sýningarhella.
Engin leið er að gera nákvæma grein fyrir stöðu mála á hverjum stað. Við ætlum engu að síður að stikla á stóru.
1. Hraunhellar Asóreyja, yfir 270 talsins, njóta friðhelgi.
Umferð almennings og ferðamanna er takmörkuð við
valda og sérútbúna hella. Vegna jarðfræðilegrar og
líffræðilegrar fjölbreytni hraunhella Asóreyja ákvað
landsstjórn eyjanna að stofna sérstakan vinnuhóp
(GESPEA) árið 1998. Hópurinn hefur að markmiði að
rannsaka hina náttúrulegu, menningarlegu, vísindalegu
og fagurfræðilegu arfleifð sem hellum Asóreyja fylgir.
Vinnuhópurinn þróaði sérstakt flokkunarkerfi fyrir
hellana (IPEA) og vinnur náið með hellakönnunarfélagi
eyjanna, Os Montanheiros, og rannsakendum á
háskólastigi á Kanaríeyjum, Madeira og víðar.
2. Jejueyja við Suður-Kóreu. Eyjan er eldbrunnin 1950 m
há dyngja á stærð við Reykjanesskagann, á flekaskilum
suður af Kóreuskaga. Eyjan er þjóðargersemi, Þingvellir
þeirra Kóreumanna. Menn gerðu sér grein fyrir
möguleikum eyjunnar fyrir ferðaþjónustu snemma
á sjöunda áratugnum og hafa byggt hana markvisst
upp síðan. Að uppbyggingunni koma suðurkóresk
stjórnvöld, héraðsstjórn Jejueyjar, hellarannsóknafélög á
Jeju og víðar í ríkinu, háskólar, innlendir og alþjóðlegir
fræðimenn, skólasamfélagið og öflug sjálfboðasamtök.
Viðurkenning á menningarlegu og náttúrufarslegu
mikilvægi Jeju fékkst þegar hlutar eyjunnar urðu hluti
af Mann- og lífhvolfsverndarsvæði UNESCO árið 2002.
Eftirmáli
Frh.
Póst- og netfang höfunda/Authors’ addresses
Árni B. Stefánsson / Gunnhildur Stefánsdóttir
Kambsvegur 10
104 Reykjavík, Ísland
abstef@simnet.is
Höfundar eru hjónin Árni B. Stefáns son, f 1949, augnlæknir í Reykjavík og
Gunnhildur Stefáns dóttir f. 1952, sjúkraliði, lyfjatæknir og aðstoðar maður
augn læknis. Höfundar hafa beitt sér fyrir verndun hraunhella á innlendum og
erlendum vettvangi frá 1982. Árni er stofnfélagi Hella rann sóknafélags Íslands,
1989, for maður verndunar nefndar félagins frá upphafi og starfaði einn meðan
almennt félagsstarf lá niðri 2007–2011/2012. Árni hefur tekið þátt í störfum
hraunhellanefndar Alþjóða-hellasamtakanna (UIS Commission on Volcanic
Caves) frá 1991, er félagi í NSS, hellafélagi Bandaríkjanna (National
Speleological Society) frá 1992 og CCH, Hella verndar félagi Hawaii (Cave
Conservancy of Hawaii) frá 2009. Höfundar hafa kynnt sér hraunhella,
kalkhella og fleiri náttúruminjar á heimsminjaskrá UNESCO víða um heim
og tekið virkan þátt í hraunhellaráðstefnum Alþjóða-hellasamtakanna (UIS,
Union internationale de spéléologie/International Union of Speleology) )
frá 1991. Á ferðum sínum hafa þau sigið í helstu gíghella veraldar eða
skoðað með öðrum hætti, farið um vel á annað hundrað kílómetra af
hraunhellisgöngum og komið á helstu dyngjur veraldar. Þau hafa lagt sig
sérstaklega eftir að kynna sér ástand hraunhella, viðhorf hellamanna,
verndaraðgerðir, rekstur og lagaramma á hverjum stað.