Náttúrufræðingurinn - 2016, Blaðsíða 70

Náttúrufræðingurinn
142
Árleg hliðrun stjarna er afar
lítil og til að mæla hana þarf
góðan sjónauka og viðunandi
athugunar skilyrði. Hliðrunarhorn
61 Cygni-tvístirnisins samsvarar
stærð krónupenings í 14 km fjar-
lægð. Meðaltalsfjarlægð út frá
sólmiðjuhliðrun (π), sem var fengin
með útreikningum TrigParallax,
er <10% frá viðurkenndu gildi á
61A og <1% fyrir 61B. Fræðileg
sundurgreining, svonefnd Dawes-
mörk, á sjónauka af þeirri stærð
sem notaður var eru 0,39“. Það er
meira en hliðrunarhorn stjörnunnar
61 Cygni. Þegar breytur fara svo
nærri fræðilegum mörkum vega
aðrir þættir þungt. Við nákvæmni
mælinga reynir ekki síður á gæði
sjónauka en áhrif lofthjúpsins.
Niðurstöðurnar telur höfundur
mjög viðunandi. Á Íslandi vinnur
veðurfar ekki með athugunum af
þessu tagi og sökum síbreytileika
í veðrinu er óvissa mælinganna
breytileg. Til þess að fá skýrar
niðurstöður má því reikna með að
þurfa að safna gögnum yfir langan
tíma. Stærri sjónauki myndi vafalítið
auka nákvæmni slíkra mælinga. Eitt
sem hefur lærst er að taka þarf
margar myndir hverja mælingarnótt.
Höfundur taldi að með sjónauka
af þessari stærð fengist nægileg
nákvæmni út frá meðaltali 10–15
mynda, sbr. Richards.17 Gögnin
benda til að mun fleiri myndir
þurfi. Stjarnhnitamælingar krefjast
því mikillar gagnaöflunar við góð
skilyrði og skiptir miklu að afla
þeirra þegar viðfangsefnið er sem
hæst á lofti.
Það er hins vegar jákvætt að
stjarnhnitamælingar eru mögulegar
á Íslandi, þegar eljusemi til slíks
verkefnis er fyrir hendi. Þegar unnið
var úr gögnunum varð freistandi að
halda áfram til þess að nýta áunna
reynslu og auka við þekkingu á
stjarnhnitamælingum. Höfundur
hyggst halda mælingunum áfram
og komast að því hvort frekari
mælingar og lengri mælingartími
skerpi enn frekar niðurstöður um
fjarlægð og brautarhreyfingar.
ABSTRACT
61 Cygni – Distance estimation
done with a moderate sized
telescope
The star 61 Cygni, in the constellation
Cygnus, can be observed with averted
vision on a dark night sky. A telescope
reveals a double, a binary star sharing a
common centre of gravity. In the early
19th century the pair was assumed a
nearby neighbour due to its high proper
motion. In 1837 the German astronomer,
Friedrich Bessel, succeeded in measur-
ing its distance, at about 10 light years
(ly), later revised to 11.4 ly by satellite
data. This paper presents astrometric
measurements of 61 Cygni, collected in
2012–2016 with a moderate amateur as-
tronomer telescope, intended to esti-
mate its capability. Results of separation,
position angle, proper motion and paral-
lax were compared to modern accepted
values. The measurements reflect that by
the use of a moderate telescope, a CCD
camera and sophisticated software, the
parallax of the nearest stars, and hence
its distances, can be estimated.
8. mynd. Niðurstöður þar sem leitað var
bestu lausnar með genetísku algrími (GA).
Langás er fjöldi reiknilausna en lóðás
fjarlægð í parsek (hvert parsek jafngildir
3,26 ljósárum). Brotalínur sýna viður-
kennda fjarlægð 61A (græn: 3,487 parsek)
og 61B (rauð: 3,498 parsek). Þríhyrningar
sýna niðurstöður á 61A en ferningar 61B. –
Results by the use of genetic algorithm
(GA) in estimating the distance of the
binary. Broken lines indicates the published
value for 61A (green: 3.488 parsec) and 61B
(red: 3.504 parsec). The graph presents
results for 61A (triangles) and 61B (boxes).
The number of solutions are presented on
x-axis and distance in parsec (one equals
3,26 light years) on y-axis.
2. tafla. Niðurstöður mældra gilda fyrir hliðrunarhorn og fjarlægð, í parsekum og umbreytt
í ljósár. – Resulting mean value for parallax and distances, in parsec and converted to
lightyear.
61A 61B
Meðaltal / mean STDev Meðaltal / mean STDev
Hliðrunarhorn/parallax 0,267 0,013 0,289 0,013
Parsek/parsec 3,756 0,183 3,476 0,152
Ljósár/ lightyears* 12,250 0,596 11,338 0,497
* Viðurkennd fjarlægð 61A er 11,37 ljósár og 61B 11,40 ljósár.15