Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit
Ataaseq assigiiaat ilaat

Náttúrufræðingurinn - 2016, Qupperneq 75

Náttúrufræðingurinn - 2016, Qupperneq 75
147 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags Þekkir greinarhöfundur þær vel úr fjöllum á Norður- og Austurlandi. Þessi smágrein varð tilefni „Athugasemdar“ frá Jóni Jónssyni jarðfræðingi í Náttúrufræðingnum 1985, þar sem hann gagnrýnir orðafar, einkum orðið jarðsil, sem Sigurður notaði fyrstur, og bendir á alþýðuorðið paldrar um þetta fyrirbæri. Nokkra undrun vekur það mér að hvorugum höfundanna virðist hafa verið kunnugt um að myndanir þær, sem verið er að lýsa og algengar eru í hlíðum fjalla, hálsa og hóla um allt Suðurland, heita PALDRAR. Það orð er notað í öllum sveitum Skaftafellssýslu og líklega um land allt, því spurt hef ég fólk bæði af Vestfjörðum og Austfjörðum, sem kannast vel við það. Paldrar geta líka myndast í litlum halla og er vel þekkt fyrirbæri í Skandinavíu. Í Svíþjóð eru þeir nefndir „fårstigar“ (kindagötur).6 Jón var Vestur-Skaftfellingur að uppruna, því vel kunnugur alþýðumáli sýslunnar, en hafði auk þess hlotið háskólamenntun í Svíþjóð, og ætti því að mega treysta því sem hann segir um paldra í Skandinavíu, en þetta er eina heimild mín í þá veru. Reyndar nefnir hann líka götupaldra, hryggi sem verða til milli hestagatna á gömlum reiðleiðum, og mun það vera algeng merking orðsins um allt land. Frekari skýringar Ólafur Arnalds jarðvegsfræðingur hefur ritað margt um jarðveg og jarðvegseyðingu. Um paldrana hefur hann m.a. þetta að segja (2010) (3. mynd): Meðal megineinkenna norðurslóða eru áhrif frosts á hlíðar. Moldarefni og laus jarðefni frjósa á vetrum en þiðna á sumrin. Þegar vatnið frýs bólgnar það út um tæp 10% og einnig meira ef vatn flyst að frostbylgjunni, eins og skýrt var hér áður. Þegar þiðnar minnkar rúmmálið á ný. Þyngdarkrafturinn verkar á þessar rúmmálsbreytingar, sem veldur togi á jarðvegsefnum undan hallanum. Þetta verður til þess að smám saman myndast bylgjuhreyfing jarðvegsefna niður brekkuna. Ferlið hefur verið nefnt jarðsil á íslensku, en heitir „solifluction“ á alþjóðamálum, en einnig „gelifluction“. Hér á landi eru bæði jarðsilstungur ... og stallar, sem einnig eru nefndir paldrar, algeng fyrirbrigði í grónum hlíðum. Jarðsil er þó alls ekki einvörðungu bundið við grónar hlíðar, það á sér einnig stað í ógrónum hlíðum.7 Í kennslubókinni Almenn jarðfræði (2004) er umrædds fyrir bæris getið á þessa leið: Í grónum brekkum myndast oft lágvaxnir þúfnagarðar eða stallar þvert á hallann. Þessir þúfnagarðar hafa verið nefndir paldrar, en þeir 3. mynd. Paldrar á Fagradal í Bjarnarhafnarfjalli á Snæfellsnesi. Hlíðin snýr í norður. Myndin er tekin í um 300 m hæð y. s. Ljósm. Ólafur Arnalds, myndin birtist áður í bók hans „The Soils of Iceland“, 2015.
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.