Dagblaðið Vísir - DV - 20.02.2015, Qupperneq 38

Helgarblað 20.–23. febrúar 201538 Neytendur
Karamellubrúnn
krabbameinsvaldur
n Algengasta litarefnið í gosdrykkjum er afar umdeilt n Þarftu að drekka þúsund dósir á dag?
E
f þú drekkur gosdrykki í
óhófi þá ertu ekki aðeins
að neyta meiri sykurs en
ráðlagt er, með tilheyrandi
hættu á ofþyngd og sjúk-
dómum sem því fylgir, heldur gæt-
ir líka verið að auka líkurnar á að
fá krabbamein. Sökudólgurinn er
efni sem heitir 4-methylimidazole,
eða 4-Mel, og fyrirfinnst í ákveðn-
um tegundum litarefna, sem notuð
eru til að gefa kóladrykkjum og
öðrum gosdrykkjum þeirra ómót-
stæðilegan karamellubrúnan lit.
Þetta efni, sem hefur þann eina til-
gang að lita gosdrykki og fleiri mat-
væli, er álitinn krabbameinsvaldur.
En eins og alltaf með meint krabba-
meinsvaldandi efni þá eru fjarri því
allir sammála um skaðsemi 4-Mel
í því magni sem það birtist í gos-
drykkjum.
Íslendingar drekka mikið gos
Samkvæmt rannsókninni Heilsa og
líðan Íslendinga 2012, sem byggist
á viðamikilli rannsókn sem send
var ríflega tíu þúsund Íslending-
um í október 2012, drekka 32,5 pró-
sent karla á aldrinum 18–44 ára gos
fjórum sinnum í viku eða oftar. 17,4
prósent kvenna drekka gos fjórum
sinnum í viku eða oftar.
Samkvæmt niðurstöðu grein-
ingar á gosneyslu Bandaríkja-
manna, sem framkvæmd var af vís-
indamönnum neytendatímaritsins
Consumer Reports og Center for a
Liveable Future við John Hopkins
Bloomberg School of Public Health,
neytir ríflega helmingur Banda-
ríkjamanna á aldrinum 6–64 ára
nægjanlegs magns af gosdrykkjum
með 4-Mel til að auka hugsanlegar
líkur á krabbameini. Niðurstöðurn-
ar voru birtar í vefvísindatímaritinu
PLOS ONE á miðvikudag.
Greiningin var eftirfylgni á rann-
sókn sem Consumer Reports gerði
árið 2013 á magni 4-Mel í 110 sýnum
gosdrykkja sem keyptir voru í Kali-
forníu og New York. Niðurstaða þeirr-
ar rannsóknar sýndi að magn 4-Mel í
sýnunum sem prófuð voru reyndist
á bilinu 3,4 til 352,5 míkrógrömm í
hverri 350 millilítra dós.
Í Bandaríkjunum eru engin
alríkistakmörk til fyrir leyfi-
legt hámarksmagn 4-Mel í mat-
vælum en í Kaliforníu er þess
krafist að framleiðendur merki
umbúðir með krabbameinsvið-
vörun ef varan inniheldur meira
en 29 míkrógrömm í dagskammti.
Consumer Reports sendi niður-
stöður sínar til ríkissaksóknara
Kaliforníu auk þess sem skorað
hefur verið á alríkisstjórnina að
setja takmörk á leyfilegt hámarks-
innihald 4-Mel.
Þúsund dósir á dag?
Þrátt fyrir að yfirvöld í Kaliforníu
hafi árið 2011 bætt 4-Mel á lista
yfir líklega krabbameinsvalda þá er
ekki þar með sagt að allir séu sam-
mála.
Lyfja- og matvælaeftirlit Banda-
ríkjanna (FDA) hefur gefið það út að
engin ástæða sé til að ætla að nokk-
ur yfirvofandi hætta sé vegna tilvist
4-Mel í því magni sem búast má við
í matvælum. FDA hefur gagnrýnt
niðurstöður rannsókna National
Toxicology Program (NTP), sem
sýndu fram á krabbameinsmyndun
í músum og rottum við neyslu á
ákveðnu magni 4-Mel í tiltekinn
tíma. FDA segir að þær rannsóknir
hafi miðast við skammta langt um-
fram það sem áætlað er að meðal-
manneskjan kunni að neyta af efn-
inu í mat og drykk.
Þá hefur talsmaður FDA brugð-
ist við yfirlýsingum Miðstöðvar
vísinda í almannaþágu (e. Center
for Science in the Public Interest)
um að magn 4-Mel í gosdrykkjum
væri slíkt að verið væri að setja
fólk í óþarfa hættu á krabbameini.
„Manneskja þyrfti að drekka rúm-
lega þúsund dósir af gosi á dag til
að ná fram sambærilegu magni
og í rannsóknum sem sýna fram á
tengsl við krabbamein í nagdýrum,“
sagði talsmaðurinn af því tilefni.
FDA hefur þó gefið út að það
muni endurmeta viðmið sín en í
nóvember 2014 gat það ekki mælt
með því að neytendur breyttu
mataræði sínu út af tilvist 4-Mel.
Pepsi og Coke
breyttu uppskriftum
Matvælaöryggisstofnun Evrópu gaf
þá út árið 2011 við endurskoðun á
öryggisviðmiðum sínum varðandi
karamellulitarefni í matvælum að
ekki þyrfti að hafa teljandi áhyggj-
ur af magni 4-Mel í því magni
sem þau fyrirfinnist í matvælum.
Heilbrigðis yfirvöld í Kanada hafa
sömuleiðis gefið það út að magn
4-Mel í matvælum sé ekki skaðlegt.
Vegna ákvörðunar stjórnvalda í
Kaliforníu gerðu bæði Coca-Cola
og Pepsi birgjum sínum að breyta
uppskriftum til að standast kröfur í
ríkinu. Uppskriftum var hins vegar
ekki breytt í Evrópu þannig að
magn 4-Mel verður óbreytt þar. n
Um nokkurra ára skeið hafa hugsanleg
krabbameinsvaldandi áhrif karamellu-
litarefnisins 4-Mel verið áhyggjuefni.
Karamellulitur er mest notaða litarefnið
í mat og drykk og er vanalega að finna í
magni á bilinu 50–700 milljónarhlutum
(e. Ppm.) Í dökkum bjór og algengum
kóladrykkjum getur magnið verið rúmlega
100 míkrógrömm í hverjum 350 millilítrum
(e. 12 únsa dós).
Eldri rannsóknir hafa sýnt að í stórum
skömmtum, 360 míkrógrömmum fyrir
hvert kíló líkamsþyngdar, valdi 4-Mel flog-
um hjá kanínum, músum og kjúklingum.
Árið 2007 gerði National Toxicology
Program (NTP) rannsókn á krabba-
meinsvaldandi áhrifum efnisins í
músum og rottum. Þegar mýs fengu
daglega skammta frá 40, 80 eða 170
míkrógrömmum á hvert kíló líkams-
þyngdar í tvö ár jókst tíðni góðkynja
lungnaæxla hjá kvendýrum í öllum
þessum skammtastærðum. Á sama tíma
jókst tíðni illkynja lungnakrabbameins
hjá karldýrum í hæstu skammastærðinni.
Tíðni góð- og illkynja æxla jókst einnig hjá
karldýrum við hæstu skammtastærð og
hjá kvendýrum við tvær hæstu skammta-
stærðirnar.
Þegar rottur fengu daglega skammta
af 4-Mel frá 30, 55 og 115 míkrógrömmum
á hvert kíló líkamsþyngdar í tvö ár jókst
tíðni hvítblæðis hjá kvendýrum í hæstu
skammtastærðinni.
Um þessa rannsókn sagði talsmaður
FDA í Bandaríkjunum að fólk þyrfti að
drekka þúsund dósir af gosi til að ná sömu
skammtastærð.
Æxlamyndun í tilraunadýrum
Sýnt fram á tengsl við krabbamein í nagdýrum
Sigurður Mikael Jónsson
mikael@dv.is
Saklaust? Pepsi og Coca-Cola
hafa þurft að breyta uppskriftum
sínum með tilliti til magns 4-Mel
í drykkjum fyrirtækjanna til að
halda sig innan löglegra marka í
Kaliforníu. Annars staðar í Banda-
ríkjunum og Evrópu hefur ekki þótt
ástæða til að gera ráðstafanir
vegna efnisins. Mynd 123RF