Morgunblaðið - 06.04.2017, Blaðsíða 48

48 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. APRÍL 2017
Einföld
og snjöll
hönnun
Gæði, þjónusta, ábyrgð - það er Tengi
Smiðjuvegi 76 • Kópavogi • Sími 414 1000 • Baldursnesi 6 • Akureyri • Sími 414 1050
www.tengi.is • tengi@tengi.is
Opið virka daga frá kl. 8-18 og laugardaga kl. 10-15
Tvöfaldur, ryðfrír
7.500 kr.
Sápuskammtari
Þrefaldur, ryðfrír
9.900 kr.
Sápuskammtari
Spegill
14 cm,
10 x stækkun
13.500 kr.
Eyjafirði er augljóslega veruleg
hætta á því. Þar eru stórir bleikju-
stofnar sem hafa verið í lægð. Við
teljum að fiskeldi myndi valda miklu
álagi á þá, jafnvel svo að aldrei aftur
yrði leyfð veiði á bleikju í Eyjafirði á
meðan eldi væri stundað þar. Laxa-
lúsin er það vandamál sem Norð-
mönnum hefur gengið einna verst
að finna lausn á, hún veldur þeim
miklum búsifjum,“ segir Jón Helgi.
Varðandi aukna hættu á sjúkdóm-
um segir hann að í þéttu eldi magn-
ist upp sjúkdómar. Nefnir hann
nýrnaveiki sem kom upp í nokkrum
stöðvum hér á síðasta ári og olli
miklu tjóni þótt menn hafi eflaust
reynt að vanda sig. Það sýni áhætt-
una. Þá getur hann um skæðan
veirusjúkdóm, ISA, sem komið hef-
ur upp í nágrannalöndunum og vald-
ið miklu tjóni. Nú síðast kom hann
upp á eldissvæði í Færeyjum. Þarf
fyrirtækið Bakkafrost að slátra öll-
um laxi þar og er áætlað að tjónið
samsvari 1,6 milljörðum króna, sam-
kvæmt færeyskum fjölmiðlum.
„Við vitum að það eru ýmsir sjúk-
dómar í náttúrunni þótt við höfum
blessunarlega verið lausir við þá í
villtum fiskum. Þeir magnast upp í
eldi og breiðast út,“ segir Jón Helgi.
Missir erfðaeiginleika
Veiðifélögin hafa þó langmestar
áhyggjur af erfðamengun villtra
laxastofna hér á landi. „Sá norski
lax sem verið er að nota er með aðra
erfðauppbyggingu en íslenskur lax.
Hann hefur verið kynbættur mikið
svo hann henti í eldi. Þegar verið er
að ala jafn mikið magn og til dæmis
er verið að tala um í Ísafjarðardjúpi
þarf 15 milljónir laxa í kvíarnar. Það
sleppur alltaf eitthvað. Reynslan frá
Noregi bendir til að það sé einn lax
á móti hverju tonni í eldi. Eldis-
menn segja að það sé minna. En ef
það væri einn fiskur á móti tonni má
búast við að það sleppi 30 þúsund
laxar í Ísafjarðardjúpi. Til saman-
burðar má geta þess að laxastofn-
arnir í Djúpinu telja 150 til 500 fiska
hver stofn. Það segir sig sjálft að
þeir myndu ekki þola þá blöndun
sem því fylgdi. Laxinn missir þá
erfðaeiginleika sem honum eru
nauðsynlegir til að halda lífi í sínu
náttúrulega umhverfi. Við teljum að
þetta varði við náttúruverndarlög.
Engum sé heimilt að valda slíkum
skaða á náttúrunni,“ segir Jón
Helgi.
Hann telur að reynslan frá Nor-
egi sýni að staðlar sem notaðir eru
við búnað þar og hér komi ekki í veg
fyrir slysasleppingar. „Ég sé ekki
aðra lausn en að nota geldan lax við
eldið,“ segir hann.
Enginn íslenskur lax eftir
Þótt framleiðsla í laxeldi sé ekki
mikil hér á landi enn sem komið er
hafa fiskeldisfyrirtækin áform um
mjög mikla aukningu á næstu árum.
Gangi öll áform eftir gæti fram-
leiðslan orðið hátt í 200 þúsund tonn
á ári eftir nokkur ár. Jón Helgi seg-
ir að þá yrðu 90 milljón laxar í kví-
unum. Nefnir til samanburðar að í
hrygningarstofni íslenska laxa-
stofnsins séu að meðaltali 35 þúsund
fiskar. „Við teljum þetta allt of
mikla áhættu, stofninn þoli þetta
ekki. Enginn íslenskur lax yrði eftir
í ánum eftir nokkra áratugi, aðeins
norskur. Um þetta standa átökin,“
segir Jón Helgi.
„Ég tel það reyndar,“ segir hann
spurður hvort hægt sé að snúa þró-
uninni við úr þessu. „Ef haldið yrði
áfram með það eldi sem þegar er
búið að leyfa og það kæmi í ljós að
það hefði þau áhrif sem við teljum
yrði að endurmeta stöðuna og snúa
við. Það er óviðunandi að atvinnu-
starfsemi hafi þessi umhverfis-
áhrif.“
Gera ekki athugasemdir
við umhverfisvænt fiskeldi
 Landssamband veiðifélaga varar eindregið við auknu laxeldi  Óttast mest eyðileggingu íslenska
laxastofnsins vegna slysasleppinga  Reyna þessi misserin að verja Ísafjarðardjúp og Eyjafjörð
Morgunblaðið/Einar Falur
Opnun Jón Helgi Björnsson á Laxamýri, formaður Landssambands veiði-
félaga, með fyrsta lax síðasta sumars á svæðum Laxárfélagsins í Aðaldal.
Með honum er systir hans, Halla Bergþóra Björnsdóttir.
Tekjur veiðifélaga Tekjur annarra
Óbein og afleidd áhrif
Efnahagslegt
virði stangveiða*
*Áætlað út frá skýrslu Hagfræðistofnunar frá 2004
Milljónir kr.
18.000
15.000
12.000
9.000
6.000
3.000
0
13.000
2.2000
1.800
43%
19%
13%
10%
7%
6% 2%
Skipting arðs
Vesturland
Norðurland vestra
Austurland
Norðurland eystra
Suðurland
Höfuðborgarsvæðið
Vestfirðir
VIÐTAL
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
„Við erum ekki á móti fiskeldi, held-
ur viljum við koma í veg fyrir að það
hafi áhrif á villta lax- og silungs-
stofna hér á landi. Ef menn ala fisk-
inn í landstöðvum eða finna leiðir til
að gera það í hafinu án áhrifa á um-
hverfið gerum við ekki athugasemd-
ir við það,“ segir Jón Helgi Björns-
son, formaður Landssambands
veiðifélaga. Samtökin hafa varað
sterklega við áformum um stóraukið
fiskeldi í sjókvíum hér við land.
Landssambandið berst gegn
áformum um margföldun eldisins og
sérstaklega gegn áformum um að
hefja eða stórauka laxeldi í Ísa-
fjarðardjúpi og Eyjafirði. Sjókvía-
eldi er ekki bannað í þessum fjörð-
um þótt þar séu lax- og silungs-
veiðiár.
Smit magnast upp í eldi
Jón Helgi nefnir þrjú atriði þegar
hann er spurður um hættuna af fisk-
eldi fyrir náttúrulega fiskistofna.
Það eru aukin hætta á lúsasmiti og
sjúkdómum og erfðamengun í villtu
stofnunum.
Varðandi lúsasmitið segir Jón að
örfáar lúsir á náttúrulegum laxi sýni
að hann sé nýgenginn úr sjó og valdi
honum ekki erfiðleikum. Smitið
magnist hins vegar upp í eldi. Það
hafi tvenns konar áhrif á villta laxa-
stofna. Annars vegar geti seiðin sem
gangi til sjávar orðið fyrir miklu
smiti þegar þau gangi framhjá kví-
unum. Erlendis hafi það valdið mikl-
um afföllum í laxastofnum.
Þá geti aukið lúsasmit haft mikil
áhrif á stofna bleikju og sjóbirtings
sem verði fyrir ítrekuðu smiti í
fjörðum þar sem sjókvíar eru. „Í
Fleiri en forysta Landssambands
veiðifélaga berjast gegn laxeldinu
eða veita því aðhald, eftir því
hvernig á málið er litið. Nefna má
að Orri Vigfússon, formaður
Verndarsjóðs villtra laxastofna
(NASF), lætur málið mikið til sín
taka. Þá hefa verið stofnuð mál-
sóknarfélög sem krefjast þess fyrir
dómi að rekstrarleyfi tveggja fisk-
eldisfyrirtækja sem gefin voru út á
síðasta ári verði felld úr gildi. Þeir
hyggjast stofna fleiri málsókn-
arfélög til að verjast fiskeldi á öðr-
um stöðum.
Eigendur Haffjarðarár gerðu at-
hugasemdir við útgáfu starfs- og
rekstrarleyfa fyrir auknu eldi hjá
Arnarlaxi í Arnarfirði. Töldu þeir
að eldið gæti stefnt í hættu lífríki
árinnar og villtum lax- og silungs-
stofnum hennar. Málið fór fyrir úr-
skurðarnefnd umhverfis- og auð-
lindamála, sem vísaði kærunum frá.
Benti úrskurðarnefndin á hversu
fjarri Haffjarðará er sjókvíunum.
Hún rennur í sjó í Faxaflóa en
sjókvíarnar eru í djúpum firði á
Vestfjörðum. Þótti skorta á að kær-
endur ættu lögvarða hagsmuni af
útgáfu leyfanna.
Málið heldur áfram og nú fyrir
dómstólum. Að málsóknarfélaginu
Náttúruvernd 1 standa veiðiréttar-
eigendur Haffjarðarár og Veiði-
félag Laxár á Ásum í Húnavatns-
sýslu auk þriggja landeigenda og
veiðiréttarhafa í Arnarfirði.
Málsóknin er reist á röksemdum
um að ekki hafi verið gætt réttra
aðferða við útgáfu leyfanna, svo
sem með því að afla mats á burð-
arþoli náttúrunnar og skilríkja til
afnota hafsins, en einnig er byggt á
efnislegum röksemdum, svo sem að
ekki hafi verið til að dreifa gildri
heimild til að gefa leyfin út. Starf-
semin fari gegn ákvæðum laga,
meðal annars náttúruverndarlaga
og laga um fiskeldi, og loks að
rekstur stöðvarinnar fari í bága við
einkaréttarlega hagsmuni þeirra
sem að málsóknarfélaginu standa.
Sérstaklega er vísað til þess að
sterkar líkur séu á því að eldi með
norskættaðan lax í opnum sjókvíum
muni skaða varanlega náttúrulega
laxastofna. Haft var eftir Jóni
Steinari Gunnlaugssyni, lögmanni
málsóknarfélagsins, á mbl.is í vetur
að lax sem slyppi úr sjókvíum gæti
valdið tjóni á náttúrulegum laxa-
stofnum, jafnvel í verulegri fjar-
lægð.
Sagt var frá því í fréttum Rík-
isútvarpsins í gær að stofnað hefði
verið annað málsóknarfélag, Nátt-
úruvernd 2, sem fari fram á að fyrir
dómi að rekstrarleyfi sem Mat-
vælastofnun hefur veitt Löxum -
fiskeldi fyrir laxeldi í Reyðarfirði
verði ógilt.
Málsóknarfélög reyna
að stöðva laxeldi í sjó