Morgunblaðið - 13.01.2018, Blaðsíða 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 2018
Hlíðasmára 11 · 201 Kópavogur · Sími 534 9600 · heyrn.is
GÓÐ HEYRN
GLÆÐIR SAMSKIPTI!
Með þeim heyrist talmál sérstaklega vel
vegna þess að þau þekkja tal betur
en önnur tæki.
Tæknin sem
þekkir tal
Nýju ReSound LiNX 3D
eru framúrskarandi heyrnartæki
ReSound LiNX3
Hulduher helstu menn-ingarstofnana lands-ins gerði tíu orðalista og af þeim lista
áttum við hin að velja orð ársins.
Landinn er stríðinn og valdi auð-
vitað fíflalegasta orðið (epal-
hommi) sem svo var kynnt í
beinni útsendingu að viðstöddum
helstu fyrirmönnum þjóðarinnar.
Í hitteðfyrra lékum við sama
leikinn og völdum orðið fössari.
Sérkennilegur samkvæmis-
leikur.
En hrútskýring (e. mansplain-
ing), orð Hallgríms Helgasonar,
er snilldarlegt, rétt eins og bláa
höndin sem sá sami innleiddi hér
um árið. Bláa höndin hefur orðið
sameign okkar og birtist í ýmsu samhengi, öllum til gleði. Ég heyrði á tal
foringja stjórnmálaflokkanna á dögunum og þá lyfti BB þessari bláu
hendi í nýjar hæðir með því að snúa orðaröðinni og bæta einu lýsingar-
orði framan við. En samtal foringjanna var svona (þetta var meðan þreif-
ingar stóðu sem hæst rétt fyrir myndun nýjustu ríkisstjórnar okkar):
(KJ:) Ég skal vinna og vera góð.
(G:) Ég vini á nú fáa.
(SIJ:) Í framsókn kyssa karlar fljóð.
(BB:) Köld er höndin bláa.
Hallgrímur Helgason bauð
svo um daginn upp á ógnvaldinn tungusófa, mesta óvin tungunnar.
Friðgeir Einarsson er líka orðasmiður. Í Formanni húsfélagsins (sem
er hans fyrsta skáldsaga) koma t.d. fyrir orðin fundarkjöt (141) og frolf-
völlur (67). Fyrra orðið tengist þeirri skoðun forstjóra auglýsingastofu
að það sé betra að selja auglýsingu, séu margir frá fyrirtæki hans á fund-
inum (fundarkjötið þegir á fundum). – En frolf er „samblanda af frisbí-
diskakasti og golfi“. Formaður húsfélagsins er bráðskemmtileg saga um
það hversdagslega í lífinu. Hér eru örfá dæmi:
Það er erfitt að hugsa ekki um það sem maður vill ekki hugsa um
(137).
Tíminn er eins og blað sem er brotið saman aftur og aftur, flöturinn
minnkar um helming við hvert brot (133).
Eftir því sem lífið verður lengra … þeim mun færri hluti sér maður;
hlutir verða svo venjulegir að þeir hverfa (26).
(Í bláu sjoppunni heyrir sögumaðurinn á tal karls og konu um sund-
staði:)
„Hitastigið á það til að detta niður hjá þeim eftir hádegi,“ heyri ég kon-
una segja. „Pottarnir eru stundum hálfkaldir.“
„Það má heldur ekki vera of heitt,“ segir karlinn. „Þá dettur niður í
manni öll nyt.“
Þau hlæja (33).
Blokkin er líkami með mörg hjörtu (16).
Myrkrið breytir öllu … Í ljósleysinu getur hvítur veggur orðið svartur
(16).
Að lokum: Í blaðafyrirsögn stóð þetta: Megrun er fitandi; skemmti-
legt dæmi um þversögn (oxymoron) eða refhvörf eins og Snorri Sturlu-
son talar um í Eddu. Og þetta er ekkert bull, sbr. orð yfirlæknisins:
„Streitan sem megrunin veldur stillir líkamann á fitusöfnun þannig að
það verður enn erfiðara að léttast. Svefnleysi gerir slíkt hið sama … Við
vitum að megrun er fitandi á svo margan hátt.“
Fundarkjöt
Tungutak
Baldur Hafstað
Sjálfstæðisflokkurinn í Reykjavík hefur verið ímiðpunkti pólitískra umræðna síðustu dagavegna svonefnds leiðtogaprófkjörs í aðdrag-anda borgarstjórnarkosninga, sem fram fer
að tveimur vikum liðnum. Það er skiljanlegt í ljósi
þess, að flokkur, sem áratugum saman hafði meiri-
hluta í borgarstjórn Reykjavíkur, missti hann eitt
kjörtímabil en endurheimti, naut fylgis einungis
25,7% í síðustu borgarstjórnarkosningum 2014 og enn
minna fylgis í Reykjavíkurkjördæmunum tveimur í
síðustu þingkosningum eða innan við 23%.
Þetta er einfaldlega fylgishrun og ekki að ástæðu-
lausu að fylgismenn flokksins spyrji hvað valdi.
Nú er það auðvitað svo í lýðræðisríki að sami
flokkur getur ekki búizt við því að vera við völd alla
tíð og raunar eðlilegt að þar verði breytingar á. Fyrir
borgarstjórnarkosningar vorið 1970 var Bjarni heit-
inn Benediktsson, þáverandi formaður flokksins,
raunar svo svartsýnn að nokkrum dögum fyrir kosn-
ingar kom hann í óvænta heimsókn á ritstjórnar-
skrifstofur Morgunblaðsins og var augljóslega að búa
þá, sem þar störfuðu þá, undir að
illa gæti farið. Áhyggjur hans voru
skiljanlegar. Að baki var ein dýpsta
efnahagskreppa 20. aldar, sem lík-
legt var að myndi hafa áhrif á stöðu
Sjálfstæðisflokksins í þeim kosn-
ingum.
Svo fór þó að Sjálfstæðisflokkurinn, undir forystu
Geirs Hallgrímssonar, þá borgarstjóra, hélt meiri-
hluta sínum.
En hvað getur valdið hinu mikla fylgistapi Sjálf-
stæðisflokksins í Reykjavík síðustu áratugi?
Eitt af því, sem var mikill styrkur flokksins í höf-
uðborginni fyrr á tíð, var öflugt flokkskerfi í Reykja-
vík. Sjálfstæðisfélögin sem þá voru starfandi voru
vettvangur lifandi umræðna bæði um borgarmál og
landsmál. Þess var gætt að laga þetta flokkskerfi að
breyttum tímum með stofnun og starfi hverfafélag-
anna.
Opnar umræður, þar sem tekizt er á um mismun-
andi sjónarmið, eru grundvallarþáttur í starfi lýðræð-
islegs stjórnmálaflokks. Það er mikil hætta á ferðum,
þegar skoðanir verða of einsleitar og sá endurnýj-
unarkraftur, sem felst í opnum og líflegum umræðum
um menn og málefni, hverfur.
Eitt af því sem hefur gerzt í Sjálfstæðisflokknum í
Reykjavík er að þessi lífsnauðsynlegi þáttur í starfi
lýðræðislegs stjórnmálaflokks hefur átt undir högg
að sækja. Að sumu leyti vegna breyttra þjóðfélags-
hátta en að öðru leyti vegna minnkandi umburðar-
lyndis gagnvart skoðunum annarra.
Þessi skortur á umræðum hefur svo leitt til þess,
að það er orðið erfitt að festa hendur á því hver
stefna Sjálfstæðisflokksins í málefnum Reykjavík-
urborgar er. Fyrir nokkrum mánuðum var að vísu
haldin myndarleg ráðstefna, þar sem málefnin voru
efst á blaði og þær umræður lofuðu góðu.
Í leiðtogaprófkjörinu, sem fram undan er, má jafn-
framt búast við að einstakir frambjóðendur muni
leggja áherzlu á að ræða þau málefni, sem þeim
finnst skipta mestu, og í gegnum þær umræður má
búast við að ný stefna Sjálfstæðisflokksins í mál-
efnum borgarinnar mótist.
En ætla mætti að stjórnmálaflokkur, sem hefur
verið í minnihluta að mestu leyti í tæpan aldarfjórð-
ung, hefði talið mikilvægt að nota þann tíma til að
endurnýja stefnu sína. Það hefur hins vegar farið lít-
ið fyrir því út á við að slíkt endurmat færi fram.
Einn mikilvægur þáttur í starfi stjórnmálaflokks er
að forystusveit hans hverju sinni tali við nýja kyn-
slóð, sem kemur inn í flokksstarfið. Þótt ungir sjálf-
stæðismenn hafi seinni árin verið duglegir við það
sem kalla má tæknilega vinnu í starfi stjórn-
málaflokks hefur minna farið fyrir
málefnalegum umræðum og nýjum
hugmyndum af þeirra hálfu. Að ein-
hverju leyti kann skýringin að vera
sú, að það skorti á skoðanaskipti á
milli nýrra kynslóða og forystu-
sveitar sem fyrir er.
Það verður tæpast sagt að mikil ásókn hafi verið í
framboð í því leiðtogakjöri, sem fram undan er. Gera
má ráð fyrir að í kjölfar þess, hvernig sem það fer,
hefjist umræður um kosti og ókosti þess. Það er mik-
ilvægt að slíkar umræður fari fram. Þetta er tilraun
og ekki endilega víst að ástæða sé til að endurtaka
hana.
Reynslan af því að kjörnefndir stilli upp framboðs-
listum er fyrst og fremst sú að þeir framboðslistar
endurspegla óskir forystumanna hverju sinni og í
þessu tilviki má búast við að sá, sem nær kjöri sem
oddviti flokksins í borgarstjórnarkosningunum, muni
hafa mikið um skipan listans að segja. Og jafnframt
er reynslan sú, að framboðslistar sem þannig verða
til verða málamiðlun milli ólíkra afla innan flokks,
sem takast á.
Er það betri kostur en opin prófkjör?
Fyrir nokkrum dögum hafði viðmælandi minn orð
á því að sá sem nær kjöri í leiðtogakosningum taki
ekki við góðu búi heldur brunarústum. Það er því
miður of mikið til í þessum orðum.
Og þess vegna er sennilega komið að mikilvægum
þáttaskilum í starfi Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík
og þar með á landsvísu.
Í kosningabaráttunni, sem fram undan er, verður
það að sjást að Sjálfstæðisflokkurinn geri sér grein
fyrir að svona gengur þetta ekki lengur. Það verður
að hrista upp í bæði flokksstarfi og stefnumálum.
Að öðrum kosti er hætta á því, að fylgisþróunin
haldi áfram í sömu átt í höfuðborginni og einkennt
hefur þessa öld.
Ætla verður að metnaður Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík sé meiri en svo.
Gott bú eða brunarústir?
Svona gengur þetta
ekki lengur
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Ég er enginn stuðningsmaðurDonalds Trumps Bandaríkja-
forseta, aðallega vegna baráttu hans
gegn frjálsum alþjóðaviðskiptum. En
nú reyna þeir, sem gátu ekki fellt
hann í forsetakjöri, að koma á hann
höggi með því að segja, að hann sé
ekki heill á geðsmunum. Þá rifjast
upp sagan af því, þegar forystumenn
lækna á Íslandi voru óánægðir með,
að hinn eitursnjalli Jónas Jónsson frá
Hriflu, heilbrigðisráðherra 1927-
1932, skyldi ekki láta þá einráða um
embættisveitingar. Gerðu þeir geð-
lækni á fund Jónasar, og tilkynnti
hann ráðherranum, að hann væri
geðveikur. Jónas rak geðlækninn
strax og skrifaði fræga blaðagrein
um málið, „Stóru bombuna“. Reis óð-
ar með honum samúðarbylgja. Í
hæstaréttardómi um málið var kom-
ist að þeirri niðurstöðu, að geðlækn-
irinn hefði farið offari í nafni lækna-
vísindanna.
Fleiri hliðstæður eru til. Ég hef áð-
ur sagt, að Trump sé hvorki nýr Hit-
ler né Mussolini, eins og stóryrtir
andstæðingar hans fullyrða. Trump
minnir einna helst á Huey Long, sem
var ríkisstjóri og öldungadeildar-
þingmaður í Louisiana-ríki í Banda-
ríkjunum, uns hann féll 1935 fyrir
byssukúlu læknis eins, sem var
reiður honum af fjölskylduástæðum.
Long var lýðsinni, sem braut flestar
skráðar og óskráðar leikreglur, en
naut vinsælda. Hann gegnir aðal-
hlutverki í skáldsögu Roberts Penns
Warrens, Allir kóngsins menn (All
the King’s Men).
Huey Long átti bróður, Earl, sem
var líka ríkisstjóri í Louisiana og það
þrisvar. Þau ummæli Earls urðu
fleyg, að kjósendur sínir myndu fyrir-
gefa sér allt nema að vera gripinn í
bólinu með látinni stúlku eða lifandi
pilti. Konu hans líkaði illa þrálátt
kvennafar hans og margvíslegt óút-
reiknanlegt framferði, og lét hún
leggja hann inn á geðveikrahæli 1959,
á meðan hann var ríkisstjóri. Komu
hinir mörgu stjórnmálaandstæðingar
hans líklega einnig að verkinu. Long
áttaði sig á því, að hann hélt eftir lag-
anna bókstaf fullum völdum þrátt
fyrir vistunina, og stjórnaði hann
Louisiana-ríki í síma frá hælinu.
Hann rak yfirmann heilbrigðismála í
ríkinu og með aðstoð eftirmanns hans
var hann leystur út. Hann skildi við
konuna, náði kjöri til fulltrúadeildar
Bandaríkjaþings 1960, en féll frá,
áður en hann tæki þar sæti. Margt
fer öðru vísi en ætlað er.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Trump, Long og
Jónas frá Hriflu