Morgunblaðið - 13.01.2018, Blaðsíða 29

29
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 2018
Ský bregða á skeið Hross á vetrarbeit í Mosfellsdalnum undir skýjum á þeysireið um himingeiminn. Útlit er fyrir él eða skúrir og rigningu á höfuðborgarsvæðinu í dag og snjókomu á morgun.
RAX
Þrátt fyrir að Ísland
sé ríkt af auðlindum er
sjávarútvegur eina at-
vinnugreinin sem
greiðir sérstaklega fyr-
ir nýtingu þeirra og
hefur gert frá árinu
2004. Umliðin ár hefur
hlutfall veiðigjalds af
hagnaði verið sam-
bærilegt hlutfalli
tekjuskatts. Á tíma-
bilinu 2014-2016 voru
tekjuskattur og veiðigjald alls 37%
af hagnaði sjávarútvegsfyrirtækja.
Árið 2017 er áætlað að þetta hlutfall
hafi verið 40%, en á þessu ári má
ráðgera, að óbreyttu veiðigjaldi, að
hlutfallið verði 58-60% af hagnaði.
Með réttu má efast um að aðrar at-
vinnugreinar sem nýta auðlindir Ís-
lands, sér að kostnaðarlausu, stæðu
undir viðlíka gjaldtöku, eða fyrir-
tæki almennt.
Einhverjir telja að nú sé tímabært
að mismuna fyrirtækjum í sjávar-
útvegi, þannig að hin
stærri greiði enn meira
en hin smærri minna.
Er þessi hugleiðing
færð undir þann hatt
að tengja beri veiði-
gjald við afkomu. Í
þessari hugsun felst al-
varleg hugsanavilla.
Í fyrsta lagi er ís-
lenskur sjávarútvegur,
bæði lítil og stór fyr-
irtæki, í óvæginni al-
þjóðlegri samkeppni.
Keppir íslenskur sjáv-
arútvegur þar í flestum
tilvikum við ríkisstyrktan sjávar-
útveg. Raunar má fullyrða að Íslend-
ingar eigi heimsmet í skattlagningu
á sjávarútveg. Það er auðvitað vel að
íslenskur sjávarútvegur sé í færum
til að skila verulegum fjármunum til
samfélagsins, en skattheimtan má
þó ekki verða til þess að draga úr
þrótti íslenskra fyrirtækja til að
standast hina hörðu erlendu sam-
keppni. Nú þegar veiðigjald er hjá
mörgum sjávarútvegsfyrirtækjum
orðið stærsti kostnaðarliður á eftir
launakostnaði, verður ekki annað
séð en að gjaldtaka hins opinbera sé
einmitt farin að skaða samkeppnis-
hæfni íslensks sjávarútvegs. Sú
staða verður síst betri við það að hin-
ir stærri, sem jafnan skapa meiri
tekjur fyrir íslenskt samfélag en hin-
ir minni, greiði enn meira.
Þá skal það í öðru lagi nefnt, að
samkvæmt lögum eru þrepaskiptir
afslættir veittir af fyrstu 9 m.kr.
álagðs veiðigjalds. Veittur afsláttur
er 20% af fyrstu 4,5 m.kr. veiðigjalds
og 15% af næstu 4,5 m.kr. þar á eftir.
Á liðnu fiskveiðiári greiddu 882 að-
ilar 9 m.kr. eða minna í veiðigjald.
Um 90% gjaldskyldra aðila nutu því
að fullu um 20% afsláttar af veiði-
gjaldi. Hin 10% gjaldskyldra aðila,
þ.e. stærstu fyrirtækin, nutu ekki
viðlíka afslátta.
Í þriðja lagi greiða hinir stærri nú
þegar meginþorra heildarfjárhæðar
veiðigjalds. Um 1.000 aðilar greiða
veiðigjald. Á síðastliðnu fiskveiðiári
greiddu 20 stærstu aðilar í sjávar-
útvegi um 73% heildarfjárhæðar
veiðigjalds, en ríflega 980 aðilar
greiddu um 27% heildarfjárhæð-
arinnar. Hlutfallið er sambærilegt í
tekjuskatti. Af þeim tekjuskatti sem
sjávarútvegur greiddi árið 2016, alls
um 7,7 miljarða króna, greiddu 20
stærstu fyrirtækin tæplega 80%
heildarfjárhæðarinnar.
Í fjórða lagi má ekki gleyma því að
í veiðigjaldi felst gjald fyrir nýtingu
takmarkaðrar auðlindar. Það breyt-
ir engu um vermæti auðlindarinnar
hvort lítill eða stór aðili dragi fiskinn
úr sjó. Gjaldið fyrir hvert kíló fisks á
að vera það sama, óháð því hver
veiðir. Sá sem veiðir meira, greiðir
eðli máls samkvæmt hærri fjárhæð.
Sú hugsun stenst hins vegar engin
rök að sá sem skilar verri rekstrar-
afkomu en annar skuli greiða minna.
Ef tryggja á þjóðinni réttlátan hlut
af arðsemi auðlindarinnar, eins og
lög og nýr stjórnarsáttmáli kveða á
um, verður því markmiði aldrei náð
ef umbunað er sérstaklega fyrir lak-
ari rekstur í formi sérmeðferðar
þegar kemur að greiðslu veiðigjalds.
Staðreyndin er sú að veiðigjald á
yfirstandandi fiskveiðiári er allt of
hátt, óháð því hvort fyrirtæki eru lít-
il eða stór. Þó að sjávarauðlindin sé
okkur dýrmæt, er verðmiði hennar
fjarri því að samsvara tvöföldum
tekjuskatti fyrirtækja. Gjaldið dreg-
ur úr samkeppnishæfni, rann-
sóknum og vöruþróun og svæfir fyr-
irætlanir um fjárfestingar í skipum
og tækjum. Þá er ekki síður alvar-
legt að gjaldtakan ein og sér mun
auka mjög samþjöppun. Samfélagið í
heild mun þar af leiðandi líða fyrir
gjaldtökuna.
Eftir Heiðrúnu Lind
Marteinsdóttur »Ef tryggja á þjóðinni
réttlátan hlut af arð-
semi auðlindarinnar
verður því markmiði
aldrei náð ef umbunað
er sérstaklega fyrir lak-
ari rekstur í formi sér-
meðferðar þegar kemur
að greiðslu veiðigjalds.
Heiðrún Lind
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi.
Litlar og stórar sneiðar af veiðigjaldi
Nýlega birtist grein
eftir undirritaðan hér í
Morgunblaðinu sem
bar heitið Meira um
fullveldi. Í henni var
bent á að það er við-
tekin skoðun í þjóða-
rétti að líta svo á að
rétturinn til að taka á
sig alþjóðlegar skuld-
bindingar sé einn af
eiginleikum fullveldis
ríkja og að undirgangast slíkar
skuldbindingar sé ekki afsal á full-
veldi. Hér verður haldið áfram þar
sem staðar var numið og fjallað enn
meira um fullveldið.
Fullveldisframsal
Hugtakið fullveldisframsal er oft á
tíðum notað í umræðunni um al-
þjóðamál hérlendis um það þegar
ríki tekur á sig þjóðréttarlegar
samningsskuldbind-
ingar um ákveðnar at-
hafnir eða athafnaleysi
sem í felst binding.
Þetta er einkum áber-
andi þegar rætt er um
EES-samninginn og
hugsanlega aðild Ís-
lands að ESB. Hugtakið
er ekki séríslenskt.
Sambærileg hugtök
finnast á öðrum tungu-
málum. Það gerir hug-
takið ekki betra. Heppi-
legra er að ræða um
framsal ríkisvalds en fullveldis-
framsal. Það er hreinlega hluti af ytra
fullveldi ríkja að geta framselt ríkis-
vald til alþjóðastofnunar. Það er svo
alltaf spurning hvort slík notkun á
fullveldinu sé í samræmi við stjórnlög
ríkis eða teljist þjóna hagsmunum
þess.
Í þessu samhengi má benda á hug-
takið lögræði sem svipar um margt til
fullveldishugtaksins. Til einföldunar
má segja að lögræði sé fullveldi sér-
hvers einstaklings. Hvers vegna er þá
ekki rætt um að einstaklingur fram-
selji lögræði sitt þegar hann und-
irgengst ráðningarsamning við
vinnuveitanda eða þegar hann tekur
fasteignalán til að eignast húsaskjól?
Af hverju er ekki rætt um lögræð-
isframsal í þessu samhengi? Það er af
því að rétturinn til að taka á sig
skuldbindingar er einn af eiginleikum
lögræðis. Líkt og það er einn af eig-
inleikum fullveldisins að geta tekið á
sig alþjóðlegar skuldbindingar.
Þarf að efla fullveldið?
Af og til heyrast raddir um að
nauðsynlegt sé að efla fullveldið. Í
þessum orðum birtist sú hugmynd að
hægt sé að auka við fullveldi ríkja
með einhverjum hætti. Í slíkum
þankagangi hlýtur að felast sú hugs-
un að ríki séu mismikið fullvalda.
Slíkur þankagangur er misskiln-
ingur. Fullveldishugtakið er ekki
hlutfallstengt, líkt og lögræðis-
hugtakið er ekki hlutfallstengt. Ann-
aðhvort er eining fullvalda eða ekki.
Þær landfræðilegu einingar sem telj-
ast fullvalda ríki eru allar jafn full-
valda, völd þeirra og áhrif eru aftur á
móti ólík. Sama á við um lögráða ein-
staklinga.
Í einstaka tilfellum getur verið
umdeilanlegt hvenær eining telst
fullvalda. Á það einkum og sér í lagi
við í tilfelli einingar innan tiltekins
ríkis sem önnur ríki, m.a. „móður-
ríkið“, vilja ekki viðurkenna sem full-
valda þjóðréttaraðila og vilja ekki
eiga í samskiptum við sem ríki. Nær-
tækt dæmi er Katalónía. Slíkar
vangaveltur eiga hins vegar ekki við í
eldri ríkjum, sem önnur ríki eiga í
samskiptum við, t.a.m. á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna.
Aðgöngumiðinn á ballið
Aðild Íslands að Sameinuðu þjóð-
unum, NATÓ og EES-samningnum
er ekki andstæð fullveldinu heldur
hreinlega birtingarmynd þeirrar
staðreyndar að Ísland sé fullvalda
ríki. Það sama á við ef Ísland gengur
í ESB. Sést það best á því að íslenska
ríkið getur sagt sig frá umræddu al-
þjóðastarfi. Fullveldið veitir íslenska
ríkinu kost á að taka þátt í alþjóðlegu
samstarfi. Það er aðgöngumiðinn á
ballið. Það er svo alltaf spurning
hvernig talið er heppilegast að beita
fullveldinu á alþjóðavettvangi á
hverjum tíma. Það er að mestu leyti
undir þeim komið sem valist hafa til
forystu í utanríkismálum hverju
sinni. Á þeim hvílir mikil ábyrgð.
Eftir Bjarna Má
Magnússon »Hér er tekið til
skoðunar hugtakið
fullveldisframsal og
skoðað hvort ríki geti
eflt fullveldi sitt.
Bjarni Már Magnússon
Höfundur er dósent í lögfræði
við lagadeild HR.
bjarnim@ru.is
Enn meira um fullveldi