Morgunblaðið - 24.02.2018, Blaðsíða 29

29
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. FEBRÚAR 2018
Það er engum vafa
undirorpið að stórfelld
verkefni bíða okkar í
vegagerð víðsvegar
um landið. Ég hef í
fyrri greinum mínum
farið yfir stöðu mála á
höfuðborgarsvæðinu, á
Vesturlandi, Vest-
fjörðum, Norðurlandi,
Austurlandi og Suð-
austurlandi. Við blasir
að ef takast á að sinna brýnum að-
gerðum á landinu á næstu árum,
þurfum við að leita allra leiða til að
auka það fjármagn sem til ráðstöf-
unar er til vegagerðar.
Það var í ljósi þessarar stöðu sem
ég setti af stað vinnu á vegum sam-
göngu- og sveitarstjórnarráðuneyt-
isins til að skoða möguleika þess að
ráðast í flýtiframkvæmdir á þeim
þremur stofnleiðum sem liggja út
frá höfuðborgarsvæðinu. Þetta eru
Suðurlandsvegur frá Reykjavík
austur fyrir Selfoss með nýrri brú á
Ölfusá, Vesturlandsvegur allt til
Borgarness með tvöföldun Hval-
fjarðarganga og tvöföldun Reykja-
nesbrautar til Keflavíkurflugvallar
með nauðsynlegum framkvæmdum
innan Hafnarfjarðar. Hugmyndin
laut að því að ráðast í þessar flýti-
framkvæmdir með samfjármögnun
þar sem einkaaðilar – innlendir eða
erlendir – myndu fjármagna fram-
kvæmdirnar sem ljúka mætti á 6-8
árum, en kostnaðurinn yrði greiddur
með veggjöldum.
Tvöföldun lokið á fáum árum
Starfshópur undir forystu Eyjólfs
Árna Rafnssonar verkfræðings tók
að sér þetta verkefni og skilaði
áhugaverðum tillögum sem eru góð-
ur grundvöllur til skynsamlegrar
umræðu um hvernig ráðast mætti í
þessi verkefni. Niðurstaða hópsins
varð sú að unnt yrði að ljúka að
mestu tvöföldun áðurnefndra veg-
arkafla á næstu 5-6 árum, en farið
yrði í gerð nýrra jarðganga undir
Hvalfjörð á seinni hluta 8 ára tíma-
bilsins og að verkefninu yrði að fullu
lokið innan þeirra tímamarka. Hóp-
urinn ákvað að halda Sundabraut ut-
an við þessar tillögur en það verk-
efni er eigi að síður afar brýnt.
Eðlilega yrðu þessar fram-
kvæmdir mjög dýrar, en áætlað er
að heildarkostnaður við þær yrði 56
milljarðar króna að meðtöldum virð-
isaukaskatti. Miðað við hóflega spá
um þróun umferðar á
tímabilinu þyrfti
veggjaldið á hverjum
kafla að vera um 140
krónur fyrir fjölnot-
endur, en gæti reyndar
orðið lægra ef aukning
umferðarþunga yrði í
takt við þróunina und-
angengin ár. Verkið
yrði greitt upp á 20 ár-
um, en að þeim tíma
liðnum myndi gjald-
taka falla niður. Því er
rétt að halda til haga
að inn í þessa verkefnaáætlun mætti
bæta öðrum aðkallandi verkefnum,
eins og Grindavíkurvegi, Þrengsla-
vegi, ásamt einstökum fjárfrekum
verkefnum á höfuðborgarsvæðinu,
vegna þess að fjárhagslegt svigrúm
vegna hóflegrar umferðarspár, gæti
skapað möguleika á að stækka verk-
efnið án þess að hækka veggjaldið.
Mikil aukning umferðar
Við þekkjum öll að bílaumferð í
landinu hefur vaxið hröðum skref-
um. Aukninguna má ekki síst rekja
til sívaxandi fjölda erlendra ferða-
manna, en á síðasta ári komu hingað
um 2,2 milljónir slíkra sem var ná-
lega fjórðungs fjölgun frá árinu á
undan. Meirihluti erlendra ferða-
manna leigir sér bílaleigubíl og áætl-
að er að hver erlendur ferðamaður
sem leigir bíl hafi ekið honum um
2.100 km á síðasta ári. Heildar-
akstur útlendinga árið 2016 var um
540 milljónir km sem er um fimmt-
ungur af öllum akstri Íslendinga það
ár.
Af þessu má sjá að álag á vega-
kerfið okkar hefur stórvaxið með
fjölgun ferðamanna. Í því felast auð-
vitað ákveðnar ógnanir en líka aug-
ljós tækifæri. Erlendir ferðamenn
eru vanir því að greiða veggjöld.
Einnig Íslendingar á ferðum sínum
erlendis. Nefna má að hvarvetna í
Evrópu og Norður-Ameríku, svo
dæmi séu nefnd, eru veggjöld inn-
heimt til að standa straum af upp-
byggingu og rekstri þjóðvega. Því
ættu ferðamenn ekki að kippa sér
upp við innheimtu slíkra gjalda hér á
landi, ef til kæmi.
Ég nefndi að tillögur starfshóps
um uppbyggingu stofnveganna út
frá Reykjavík gerðu ráð fyrir að
upphæð veggjalda yrði 140 kr. Þar
er ekki tekið með í reikninginn að
unnt er að innheimta mun hærri
veggjöld af akstri bílaleigubíla sem
leigðir eru erlendum ferðamönnum
og þannig myndum við fá til liðs við
okkur stórnotanda af íslenska vega-
kerfinu til að taka myndarlega á ár-
unum með okkur í uppbyggingu
vegakerfisins. Þátttaka ferðamanna
í þessu verkefni yrði augljóslega
mikil lyftistöng.
Stóraukið umferðaröryggi
Það er ástæða til að halda því til
haga að með því að ráðast í áð-
urnefndar framkvæmdir á stofn-
brautunum, þar sem slysatíðni er
allt of mikil, myndi umferðaröryggi
aukast stórkostlega. Það verður
aldrei settur verðmiði á mannlegan
harmleik, en opinberar tölur sýna að
kostnaður samfélagsins vegna um-
ferðarslysa á fyrrnefndum vega-
köflum nemur 3,1 milljarði á ári að
jafnaði undanfarin ár. Þetta eru
grátlega háar tölur og óhjá-
kvæmilegt að bregðast við.
Starfshópurinn lagði upp með að
framkvæmdir gætu hafist strax á
þessu ári. Það er mikilvægt að hefj-
ast handa sem fyrst því verkefnin
eru brýn og lítil þolinmæði er í sam-
félaginu fyrir því að ekki skuli gripið
til róttækra aðgerða. Það er því mik-
ilvægt að samgönguráðherra svari
því sem fyrst hvernig tekið verði á
þessum málum. Ef aðrar jafn áhrifa-
ríkar leiðir eru færar er það gott, en
að skila auðu í þessu máli gengur
ekki upp. Þær upphæðir sem til
vegamála fara munu ekki duga og
jafnvel þótt aukið yrði verulega við
fjárveitingar yfirstandandi árs.
En á sama tíma og svo mikilvægar
nýframkvæmdir bíða um allt land er
útilokað annað en að bæta verulega í
það fé sem ætlað er til viðhalds í
vegakerfinu. Samtök iðnaðarins
segja í skýrslu sinni um innviði að
nauðsynlegt sé að auka viðhaldsfé úr
rúmum 8 milljörðum í 20 milljarða á
ári næstu 5 árin. Það er meira en
tvöföldun þess fjár sem til skipta er
á þessu ári.
Aukið svigrúm til
framkvæmda um land allt
En þessar hugmyndir snúast ekki
aðeins um að greiða leiðir til og frá
höfuðborgarsvæðinu – sem þó hefur
verið afskipt allt of lengi í vega-
málum. Með því að ráðast í þessar
dýru framkvæmdir á stofnbrautum
út frá Reykjavík sem yrðu fjár-
magnaðar utan samgönguáætlunar
og kæmu þar með ekki við ríkis-
reikninginn, myndi skapast mikið
svigrúm til þess að taka myndarlega
til hendinni um allt land, þ.m.t. á höf-
uðborgarsvæðinu, þangað sem
venjubundið vegafé myndi renna
óskipt. Þannig myndu bæði þétt-
býlisbúar hér á suðvesturhorninu
sem og landsmenn allir hafa ábata af
þessum framkvæmdum. Stóraukið
umferðaröryggi, minni ferðatími,
styttri vegalengdir í einhverjum til-
vikum, minni eldsneytiseyðsla,
minni mengun og trúlega lækkuð
tryggingaiðgjöld bifreiða vegna
lægri slysatíðni. Þetta eru dæmi um
ábatann af framkvæmdunum þar
sem arðsemin er einnig ótvíræð.
Rétt er að nefna að fordæmið sem
veggjaldaleiðin myndi gefa þyrfti
alls ekki að vera bundið við stofn-
brautirnar út frá höfuðborgarsvæð-
inu. Þá leið væri rétt að skoða við
aðrar kostnaðarsamar fram-
kvæmdir, til þess að jafnræðis meðal
landsmanna verði gætt.
10 milljörðum dýrari
Sundabraut í boði Dags
Ég hef nefnt hér helstu röksemd-
irnar fyrir því að huga vel að fjár-
mögnun stofnleiða út frá Reykjavík
með veggjöldum. En í þessum lands-
hluta er í fleiri horn að líta. Sunda-
brautin ætti að vera í algerum for-
gangi. Nær 100 þúsund bílar fara
um Ártúnsbrekkuna á sólarhring að
jafnaði og það er forgangsmál að
létta á þeirri umferð. Það þekkja all-
ir sem þar eiga leið um. Kostnaður
vegna Sundabrautar var áætlaður
um 35 milljarðar þar til Dagur B. og
félagar í borgarstjórnarmeirihlut-
anum úthlutuðu áætluðu vegstæði í
Vogahverfi undir íbúðabyggð. Bygg-
ing Sundabrautar verður því allt að
10 milljörðum króna kostnaðarsam-
ari fyrir vikið, en líklegt er að skatt-
borgarar í Reykjavík beri kostn-
aðinn af því – í boði Dags B.
Eggertssonar. En það er annað mál
og verður vonandi gert upp með við-
eigandi hætti í borgarstjórnarkosn-
ingum í vor. Það er flestum ljóst að
ófremdarástand ríkir í samgöngu-
málum höfuðborgarinnar. Það sést
m.a. á nýrri könnun Viðskiptablaðs-
ins, þar sem um helmingur að-
spurðra segir að samgöngumálin séu
mikilvægasta kosningamálið í næstu
kosningum.
Þingvellir og uppsveitirnar
En það er margt fleira sem vert
væri að nefna og varðar þetta land-
svæði. Uppsveitir Árnessýslu eru
undir álagi allan ársins hring. Bíla-
leigubílar, einkabílar og rútur aka
um héraðið og Gullni hringurinn er
sennilega fjölfarnasti sveitavegur
landsins. Vegurinn í gegnum þjóð-
garðinn á Þingvöllum er óboðlegur
öllum sem um hann aka. Áætlað er
að kostnaður við að gera þessar leið-
ir mannsæmandi, þannig að gætt sé
að viðeigandi öryggi og að þolanlega
greiðfært sé skiptir milljörðum. Ég
nefndi Grindavíkurveg hér að fram-
an, en til þess að gera hann öruggan
með 2+1 breikkun og aðskilnaði
akstursstefna með vegriði þarf að
kosta til 1,2 milljörðum. Sívaxandi
umferð er um Þrengslaveg til Þor-
lákshafnar vegna vaxandi út- og inn-
flutnings um höfnina þar. Kallað er
eftir aðgerðum þar sem áætlað er að
muni kosta 2 til 2,5 milljarða.
Hér hefur aðeins verið stiklað á
stærstu málunum sem varða þetta
landsvæði. Fjölmargar aðrar fram-
kvæmdir mætti tína til, en þessi
upptalning gefur ágæta sýn á um-
fangið. Ég skal fúslega játa það að
ríkisstjórninni er talsverður vandi á
höndum í þessum málaflokki, því
hvarvetna er hrópað á aðgerðir. Ég
hvet því þá sem mestu ráða til að
leita allra skynsamlegra leiða til
þess að bæta úr þeim bráðavanda
sem við blasir. Við hvorki viljum né
höfum efni á því tjóni og slysförum,
að ekki sé talað um dauðsföllin sem
við verðum fyrir vegna ástands
vegakerfisins.
Með þessari grein lýkur yfirferð
minni um landið þar sem nefnd hafa
verið flest þau verkefni sem aðkall-
andi er að ráðist verði í. Verðmiðinn
á þessum framkvæmdum er af
stærðargráðunni 200 til 250 millj-
arðar króna. Það er augljóst að mjög
langur tími mun líða áður en þessi
verkefni geta orðið að veruleika,
verði fjárveitingar til nýfram-
kvæmda í vegakerfinu í svipuðum
takti og verið hefur. Að óbreyttu
mun okkur sem fullorðin erum ekki
endast aldur til þess að verða vitni
að því að þessi verkefni verði full-
kláruð og tæpast börnunum okkar
heldur. Það er óásættanlegt.
Ákall um aðgerðir –
Stofnbrautir út frá Reykjavík og Suðurland
Eftir Jón
Gunnarsson » Að óbreyttu mun
okkur sem fullorðin
erum ekki endast aldur
til þess að verða vitni að
því að þessi verkefni
verði fullkláruð og tæp-
ast börnunum okkar
heldur.
Jón Gunnarsson
Höfundur er alþingismaður og fyrr-
verandi samgöngu- og sveitarstjórn-
arráðherra.
Taka svokallaðra smálána
er ört vaxandi liður í greiðslu-
erfiðleikum ungs fólks. Þessi
tegund lána virðist hrein við-
bót við aðrar tegundir
skammtímaskulda. Árið 2017
voru um 70% fólks 18-29 ára
sem sótti um ráðgjöf og
greiðsluaðlögun hjá umboðs-
manni skuldara með smálán.
Þetta kemur fram í greiningu
umboðsmanns sem ég óskaði
eftir. Markaðssetningu smál-
ánafyrirtækjanna virðist beint að ungu fólki
sem á erfitt með að fóta sig á þessum lána-
markaði og lendir í greiðsluvanda. Þetta er
veruleiki sem verður að bregðast við áður en
staðan versnar enn frekar.
Ungt fólk leitar í vaxandi mæli til um-
boðsmanns skuldara
Síðastliðin tvö ár hefur þeim sem leita úr-
ræða hjá umboðsmanni skuldara vegna
greiðsluerfiðleika fjölgað um tæp 25% og voru
árið 2017 tæplega 1.440. Mest hefur fjölgað í
aldurshópnum 18-29 ára og hlutfall smálána af
heildarskuldum þessa aldurshóps
hefur aukist umtalsvert. Fjárhæð-
irnar sem þessi aldurshópur skuld-
ar vegna smálána fara einnig hækk-
andi. Árið 2016 nam fjárhæð
smálána að jafnaði um 400.000 kr.
hjá umsækjendum um greiðsluað-
lögun en var tæpar 600.000 kr. árið
2017.
Mjög hefur dregið úr vægi fast-
eignalána sl. tvö ár hjá þeim sem
sækja um úrræði hjá umboðsmanni.
Á sama tíma hefur hlutfall umsækj-
enda með smálán farið úr 13% í
43%.
Markhópur í veikri stöðu
Í greiningu umboðsmanns kemur fram að
meirihluti þess unga fólks (18-29 ára) sem sótti
um greiðsluaðlögun á liðnu ári bjó í leigu-
húsnæði, þar af allmargir í félagslegu leigu-
húsnæði. Aðeins 2,8% bjuggu í eigin fasteign
og margir bjuggu í foreldrahúsum. Þorri hóps-
ins hafði ekki lokið menntun umfram grunn-
skólapróf, fæstir voru í skóla, aðeins um 34%
hópsins voru í vinnu og rúmur fjórðungur ung-
mennanna voru örorkulífeyrisþegar.
Umboðsmaður bendir á að markaðssetning
smálánafyrirtækjanna beinist að ungu fólki og
hópurinn sé í veikri stöðu. Einfalt er að sækja
um lánin á vefnum, aðeins þarf að gefa upplýs-
ingar um kennitölu og bankareikning og einu
skilyrðin fyrir lánveitingu eru að vera ekki á
vanskilaskrá.
Það verður að segjast sem er að starfsemi
smálánafyrirtækja þrífst á gráu svæði, laga-
ramminn er ófullnægjandi og hún er ekki eft-
irlitsskyld á sama hátt og fjármálafyrirtæki.
Aðkallandi að bregðast við
Það er orðið aðkallandi að bregðast við til að
sporna við því að ungt fólk í hópi þeirra tekju-
lægstu lendi í skuldavanda vegna lána sem það
tekur í fljótræði án þess að gera sér grein fyrir
kostnaðinum og sjá fyrir afleiðingarnar. Við
þurfum að beina sjónum að starfsemi smálána-
fyrirtækjanna varðandi umgjörð og eftirlit og
auka þarf fræðslu um fjármál svo ungt fólk
verði betur í stakk búið til að taka fjárhags-
legar ákvarðanir.
Á fundi ríkisstjórnar í gær kynnti ég grein-
ingu umboðsmanns sem dregur fram þessa al-
varlegu stöðu. Aðgerða er þörf og mikilvægt
að taka höndum saman, þvert á ráðuneyti og
málaflokka og sem fyrst til að koma í veg fyrir
að staðan versni enn frekar.
Smálán – ólán fyrir ungt fólk og efnalítið
Eftir Ásmund
Einar Daðason
»Markaðssetningu smá-
lánafyrirtækjanna virðist
beint að ungu fólki sem á erfitt
með að fóta sig á þessum lána-
markaði.
Ásmundur Einar
Daðason
Morgunblaðið/Golli
Smálán Höfundur segir starfsemi smálána-
fyrirtækja þrífast á gráu svæði.
Höfundur er félags- og jafnréttismálaráðherra.