Morgunblaðið - 27.09.2018, Síða 47

47
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. SEPTEMBER 2018
ander, KSF, sem bresk stjórnvöld neituðu
um aðstoð og lokuðu, reyndust báðir eiga fyr-
ir skuldum.
Þótt Íslendingar hefðu gengið í Evrópska
efnahagssvæðið í góðri trú og talið sig full-
gilda aðila að innra markaði Evrópu, var víða
litið á íslensku bankana sem boðflennur, móð-
urlaus fjallalömb frekar en dilka. Eflaust hafa
keppinautar þeirra á lánsfjármarkaði einnig
látið í sér heyra, þótt lágt færi og á lokuðum
fundum. Þess vegna tóku seðlabankamenn
svo illa innlánasöfnun þeirra og lántökum eft-
ir krókaleiðum hjá Evrópska seðlabankanum.
Í ljós kom ein viðbótarástæða, þegar fundar-
gerðir bankaráðs Englandsbanka frá 2008
birtust árið 2015. Bretar litu óhýru auga þá
hugmynd, að Ísland yrði fjármálamiðstöð,
sem keppti við önnur lönd um að laða að sér
fjármagn og fyrirtæki með lágum sköttum.
Hins vegar væri vandinn sá, sögðu banka-
ráðsmenn, að ýmsar gamlar nýlendur og hjál-
endur Breta hefðu lagt út á sömu braut.
Íslensku bankarnir áttu sína sök
Ein meginniðurstaðan í vönduðu riti fjár-
málafræðinganna Ásgeirs Jónssonar prófess-
ors og Hersis Sigurgeirssonar dósents á
ensku um bankahrunið, sem kom út 2016, er,
að ástæðulaust sé að ætla, að eignasöfn ís-
lensku bankanna hafi verið lakari en almennt
gerðist um banka á Vesturlöndum. Sennilega
voru íslenskir bankamenn hvorki betri né
verri en starfssystkin þeirra erlendis. Það
merkir auðvitað ekki, að þeir séu hafnir yfir
gagnrýni. Í skýrslu minni bendi ég á þrenn
mistök, sem íslenskir bankamenn gerðu í að-
draganda bankahrunsins.
Í fyrsta lagi færðist Kaupþing of mikið í
fang, þegar það gerði tilboð í hollenskan
banka, skömmu eftir að fjármálakreppan
hófst í ágúst 2007. Forráðamenn bankans
hefðu átt að hlusta betur á Niall Ferguson,
sem sagði á hádegisverðarfundi hjá bank-
anum 16. maí 2007, sem ég sótti, að nú væru
mörg sömu teikn á lofti og fyrir heimskrepp-
una á þriðja og fjórða áratug síðustu aldar.
Kaupþing varð að vísu að hætta við kaupin á
hollenska bankanum, en málið varð því álits-
hnekkir. Í öðru lagi hóf Landsbankinn inn-
lánasöfnun í útbúi í Hollandi í maí 2008, ekki
í dótturfélagi, þótt vitað væri um andstöðu
evrópskra seðlabanka við slíka innlánasöfnun.
Í þriðja lagi lánuðu bankarnir einum aðila
hvorki meira né minna en 5,5 milljarða evra
eða hátt í þúsund milljarða íslenskra króna á
þáverandi gengi. Með því tóku þeir afar
mikla áhættu. Eins og Björgólfur Thor
Björgólfsson bendir á í bók frá 2014 um fjár-
málakreppuna, varð það til þess, að bank-
arnir urðu um of háðir einum aðila: Ef maður
skuldar banka 100 milljónir, er maðurinn í
vandræðum. Ef hann skuldar bankanum 100
milljarða, þá er bankinn í vandræðum.
Rússalánið var raunhæfur möguleiki
Í skýrslu minni bendi ég líka á, að Rússa-
lánið svokallaða var síður en svo neinn mis-
skilningur. Það var raunhæfur möguleiki um
skeið. Eldsnemma að morgni 7. október, þeg-
ar Landsbankinn var fallinn, en Glitnir og
Kaupþing stóðu enn, hringdi sendiherra
Rússlands á Íslandi, Víktor Tataríntsev, í
Davíð Oddsson seðlabankastjóra og tilkynnti
honum, að Rússastjórn væri reiðubúin að
veita Íslandi fjögurra milljarða evra lán á
hagstæðum kjörum. Aðspurður kvað sendi-
herrann mega tilkynna um þetta opinberlega,
og var það gert. Strax á eftir samtalinu við
Davíð hringdi sendiherrann í Tryggva Þór
Herbertsson, efnahagsráðunaut forsætisráðu-
neytisins, sem haft hafði milligöngu um málið.
Sagði hann tilefni til að fagna þessu og ekki
með vodkaflösku, heldur heilum vodkakassa.
En nokkrum klukkutímum seinna hringdi
sendiherrann aftur í Davíð og bað hann um
að afturkalla tilkynningu um, að lánið hefði
þegar verið boðið. Í Moskvu vildu menn nú
skyndilega fara sér hægar. Davíð taldi eðli-
legt að halda málinu vakandi, þótt hann vissi,
að sér yrði kennt um, og sendi því út aðra til-
kynningu um, að viðræður væru hafnar, en
lokaákvörðun hefði ekki verið tekin.
Að lokum varð ekkert úr lánveitingu frá
Rússum. En hvað olli hinni skyndilegu breyt-
ingu á afstöðu Kremlverja? Heimildir mínar
herma, að einhver ráðamaður í Evrópusam-
bandinu, og er þar helst nefnd Christine Lag-
arde, þá fjármálaráðherra Frakklands, hafi
hringt til Kreml og sagt Rússum að seilast
ekki til áhrifa á Íslandi. Ég er samt ekki viss
um, þótt satt kunni að vera, að það hafi ráðið
úrslitum, enda er Pútín Rússlandsforseti ekki
vanur að láta nein slík samtöl ráða gerðum
sínum. Hitt er líklegra, að Kremlverjar hafi
frétt af því, að viðræður væru hafnar milli Ís-
lendinga og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins og því
kippt að sér hendinni. En í næstu greinum
reifa ég ýmsa almenna lærdóma af við-
brögðum íslenskra stjórnvalda við banka-
hruninu og greini nokkra siðferðilega þætti
bankahrunsins.
sem aðrir fengu
Morgunblaðið/RAX
Ljósmynd/Kristinn Ingvarsson, HÍ.
Dr. Ásgeir Jónsson prófessor kemst að þeirri niðurstöðu í bók, sem hann samdi ásamt dr. Hersi
Sigurgeirssyni dósent, að eignasöfn íslensku bankanna hafi síst verið lakari en erlendra banka.
Ljósmynd/Wikipedia Commons.
Höfundur er prófessor í stjórnmálafræði í
Háskóla Íslands og höfundur nýrrar
skýrslu á ensku til fjármálaráðuneytisins
um erlenda áhrifaþætti bankahrunsins.
Hér í aðalstöðvum Alþjóðagreiðslu-
bankans í Basel voru örlög íslenska
bankakerfisins líklega ákveðin á
kvöldverðarfundi 4. maí 2008.