Náttúrufræðingurinn - 2017, Blaðsíða 28

Náttúrufræðingurinn
28
um 2 metra, með tilheyrandi
sprungu hreyfingum.31 Sömuleiðis
urðu miklar sprunguhreyfingar í
Gjástykki, í Bjarnarflagi og innan
Kröfluöskjunnar. Kröfluaskjan seig
og mældist sigið í miðjunni um 2 m.
Þessi fyrsti gliðnunaratburður stóð
í þrjá mánuði með tilheyrandi
skjálftum og gliðnun í Kelduhverfi
og sigi í Kröflu. Þegar gliðnuninni
lauk í Kelduhverfi tók land að rísa
á ný við Kröflu. Við tók átta ára
tímabil með hægu landrisi innan
Kröfluöskjunnar þegar kvika safn-
aðist fyrir í kvikuhólfi á um 3 km
dýpi. Þegar þrýstingur kvikunnar
fór yfir viss mörk braust hún út
úr hólfinu og inn í sprungusveim-
inn, þrýstingurinn í kvikuhólfinu
féll hratt og landið yfir því seig.
Þetta gerðist alls um 20 sinnum.
Kvikan sem fyllti sprunguna leitaði
ýmist út eftir sprungusveimnum
og myndaði gang sem stöðvaðist
í jarðskorpunni eða náði til yfir-
borðs og olli gosi. Alls urðu níu
gos í þessari gliðnunarhrinu (5.
og 6. mynd).30 Oftast fór kvikan
til norðurs frá Kröflu, nokkrum
sinnum leitaði hún til suðurs en
náði þó ekki sömu vegalengd.30
Kvikuhlaupunum fylgdi talsverð
skjálftavirkni og sprunguhreyfingar
á afmörkuðum hlutum sprungu-
sveimsins meðan á landsigi stóð
innan Kröfluöskjunnar. Um leið
og skjálftar og gliðnun hættu í
sprungusveimnum tók land að rísa
að nýju yfir kvikuhólfi öskjunnar.
Það var greinilega náið samband
milli gliðnunar á flekaskilunum
og kvikunnar í kvikuhólfi Kröflu.
Fyrstu gosin voru lítil en urðu tíðari
og stærri þegar leið á atburðarásina.
Þetta voru sprungugos með lágum
kvikustrókum og miklu hraunflæði.
Mesti ákafinn var í gosunum fyrstu
klukkustundirnar en síðan dró
hratt úr og virknin dróst saman á
einstaka og fáa gíga þar til gosin
lognuðust út af á nokkrum dögum.
Síðasta gosið, í september 1984, var
þó undantekning að þessu leyti.
Það hagaði sér eins og fyrri gosin
til að byrja með en sótti í sig veðrið
eftir fyrstu dagana og fór sívaxandi
þar til því lauk skyndilega eftir
tvær vikur. Gosin urðu öll á nyrðri
hluta sprungusveimsins, á stykki
sem náði frá miðri öskjunni og um
9 km til norðurs. Heildarrúmmál
kviku sem náði til yfirborðs hefur
verið metið 0,25 rúmkílómetrar32 en
talsvert meira magn er að líkindum
í göngum undir sprungusveimnum.
Land á Kröflusvæðinu reis á ný
eftir síðasta gosið þar til fyrri land-
hæð var næstum náð. Þá varð risið
slitróttara þar til það hætti alveg
1989. Síðan hefur landið sigið mjög
hægt, um fáeina cm á ári.33
Umbrotin í Bárðar-
bungu og eldgosin í
Holuhrauni
Hinn 16. ágúst 2014 hófst atburða-
rás í eldstöðvakerfi Bárðarbungu
og sér ekki fyrir endann á henni
þegar þetta er ritað. Hún hófst
með talsverðri skjálftahrinu innan
Bárðarbunguöskjunnar og breidd-
ust skjálftarnir út frá henni eftir
nokkrar klukkustundir. Skjálfta-
upptök færðust til SA og síðan NA
sem benti til þess að kvikugangur
væri lagður af stað út frá megin-
eldstöðinni. Jafnframt bentu sírit-
andi GPS-mælar til þess að svæðið
innan öskjunnar væri tekið að síga
en svæðið þar sem kvikan var að
brjóta sér leið neðanjarðar utan
öskjunnar væri að tútna út. Þetta
var staðfest með ratsjármyndum
frá gervitunglum, svokölluðum In
SAR-mælingum.34 Bergfræðilegar
athuganir staðfesta ásamt aflögunar-
og skjálftamælingum að kvikan,
og gangurinn sem hún myndaði,
fékk efni sitt úr hólfi á talsverðu
dýpi undir Bárðarbunguöskjunni.
Gangurinn lengdist næstu dagana,
stundum mjög hægt, en hratt þess
á milli. Þó var rennsli kvikunnar
nokkuð stöðugt allan tímann ef
dæma má af sighraða öskjusvæðis-
ins og breikkun gangsins. Skjálfta-
virknin í öskjunni fór mjög vaxandi
5. mynd. Sprungugos í sprungusveimi Kröflu í október 1980. – A fissure eruption in the Krafla fissure swarm in October 1980. Ljósm./
Photo: Halldór Ólafsson.