Náttúrufræðingurinn - 2017, Page 36

Náttúrufræðingurinn
36
12. mynd. Sprungur geta komið fram sem holur á yfirborði jarðar, ýmist opnar eins og á myndinni til vinstri, eða lokaðar, eins og á
myndinni til hægri. Þær eru yfirleitt hluti af línu sem samanstendur af holum og/eða sprungulínum. Myndin til vinstri er tekin í sprungu-
sveimi Tungnafellsjökuls, í baksýn eru skálabyggingar Ferðafélags Íslands í Nýjadal. Myndin til hægri er tekin í nyrsta hluta sprungu-
sveims Kröflu, rétt vestan Ásbyrgis. – Fractures can be seen on the surface of the Earth as holes, both open, as the one on the left picture,
or closed as the one in the picture on the right. They are generally a part of a lineament of holes and/or fracture lines. The left photo is from
the Tungnafellsjökull fissure swarm, the Nýidalur huts can be seen in the background. The photo on the right is from the northern part of
the Krafla fissure swarm, just west of Ásbyrgi. Ljósm./Photo: Ásta Rut Hjartardóttir
Sprungustefnur
Sprungusveimar Norðurgosbeltis-
ins eru yfirleitt nærri því hornréttir
á flekarekið milli Evrasíuflekans og
Norður-Ameríkuflekans, enda er
það flekarekið sem ræður spennu-
ástandi jarðskorpunnar á þessu
svæði og veldur því að sprungurnar
gliðna vegna togkrafta. Þó má finna
sprungur sem ekki stefna í norð-
lægar áttir. Þær eru á nokkrum
afmörkuðum svæðum:9
a) Nærri öskjum
Á þeim svæðum finnast sprungur
sem stefna í ýmsar áttir. Oft
hringa þær sig utan um öskjurnar
eða geisla jafnvel út frá þeim. Lík-
legt er að staðbundið spennusvið
megineldstöðvarinnar ráði stefnu
sprungnanna.
b) Nærri Vatnajökli
Í Hrímöldu og Urðarhálsi
má finna bæði misgengi og
gossprungur sem stefna í aust-
ur-vestur. Gangainnskotið undir
Upptyppingum hefur einnig
svipaða stefnu.46 Þetta er afskap-
lega óvanalegt innan sprungu-
sveima á Íslandi. Andy Hooper
o.fl.46 hafa komið með þá tilgátu
að þegar jökla leysir breytist
spennusvið á svæðinu, sem aftur
myndi sprungur með þessar
óvanalegu stefnur.
c) Vest-norðvestlægar sprungur
Slíkar sprungur finnast nyrst í
sprungusveimi Kverkfjalla og
syðst í sprungusveimi Kröflu.
Þessar sprungur virðast mynda
belti sem liggur þvert yfir Norð-
urgosbeltið. Hugsanlegt er að
sprungurnar séu leifar af gömlu
þverbrotabelti, eða tengist
hliðrun gliðnunarbeltisins þar
sem gliðnun á Kverkfjallakerfinu
hættir en Kröflukerfið tekur við.
Skjálftavirkni við Herðubreiðar-
tögl hefur einnig verið túlkuð út
frá þessari tilgátu.47
Á mótum Norðurgosbeltisins og
Húsavíkurmisgengjanna má einnig
finna frávik í stefnu sprungna (9.
mynd). Þar eru norðvestlægar
sprungur algengar, eins og í sprungu-