Náttúrufræðingurinn - 2017, Qupperneq 80

Náttúrufræðingurinn
80
Í kafla um Fléttunytjar hefði átt
að gera fjallagrösum hærra undir
höfði, eða vísa til heimilda um nýt-
ingu þeirra, því að á þeim er enginn
skortur. Ýmis fæðubótarefni er nú
farið að vinna úr fjallagrösum og
tilraunir með lyfjagerð úr fléttum
eru sífellt í gangi. Einnig hefði mátt
geta um fléttur sem mengunarvísa
í borgum. Þá hefði efnafræði
fléttna (fléttusýrur) mátt fá sérstaka
umfjöllun. Í yfirliti um fléttukerfið á
bls. 37–40 hefði verið hagræði að því
að vísa í blaðsíðutöl ættanna.
Meginhluti bókarinnar er lýs-
ingar á 392 fléttutegundum sem
vaxa á Íslandi. Þeim er raðað eftir
ættum, sem raðað er í bálka og
þeim aftur í bekki (flokka), en mikill
meirihluti íslenskra fléttna tilheyrir
diskfléttubekk (Lecanoromycetes).
Stuttar lýsingar á skyggðum grunni
fylgja hverri ætt en hvorki er lýst
kvíslum né bekkjum og finnst mér
það galli.
Við uppsetningu bókarinnar
var þeirri reglu fylgt að hafa eina
tegund á hverri síðu. Það er að vísu
handhægt, en þar sem tegundalýs-
ingar eru að sjálfsögðu mislangar
leiðir það víða til þess að fjórðungur
til þriðjungur síðu er auður og ónot-
aður. Þetta verkar dálítið ankanna-
lega, einkum þegar þess er gætt að
myndirnar eru allar af sömu stærð
og satt að segja finnst mér þær yfir-
leitt of litlar. Víða hefði plássið leyft
að hafa þær allt að helmingi stærri
og þar með skýrari. Höfundur hefur
líklega ekki fylgst nógu vel með
umbrotinu. Annars eru myndirn-
ar yfirleitt ágætar og virðast hafa
prentast nokkuð vel, þó finna megi
undantekningar, t.d. eru fjallagrösin
á bls. 116 alltof gul. Gaman hefði
verið að birta nokkrar heilsíðu- eða
opnumyndir af fléttugróðri á stein-
um, t.d. á kaflaskilum, til að sýna
það litaskraut sem þar getur að líta.
Útbreiðslukort með rauðum
deplum fylgir hverri tegund. Í inn-
gangi bendir höfundur á að þau séu
mismarktæk. Kort þeirra tegunda
sem auðvelt er að greina í náttúr-
unni sýna raunverulega útbreiðslu,
en kort margra hrúðurfléttna eru
aðeins gerð eftir safneintökum, og
eru því varla marktæk. Því virðast
sumar tegundir svo fágætar að þær
eigi naumast erindi í bókina.
Tegundalýsingar eru oftast nokk-
uð ýtarlegar en hefði mátt greina
betur að efnislega, svo sem með
leturbreytingu eða greinaskilum.
Oft eru íslensku nöfnin útskýrð
og er það góð regla. Stundum er
getið um náskyldar eða nauðalíkar
tegundir, en það hefði mátt gera
miklu oftar.
Þalsvörun, þ.e. litabreytingar
þalsins við áburð fjögurra eða fimm
einkennisefna, er tilgreind aftan við
tegundarlýsingar, sem er mikilvægt
hjálpargagn við fléttugreiningu.
Neikvæð svörun er táknuð með –,
sem getur misskilist, betra hefði
verið að nota ÷. Þessi aðferð krefst
nokkurs útbúnaðar og æfingar og
er varla ætlandi almennum not-
anda bókarinnar. Loks er innihald
sérstakra fléttuefna (fléttusýra) til-
greint ef það er þekkt, en þau verða
aðeins greind á rannsóknarstofum.
Svipað er að segja um gróin sem
teiknuð eru í bókarlok, þau verða
aðeins skoðuð í góðri smásjá og til
þess þarf nokkra æfingu. Þessar við-
bætur eru fyrir þá sem vilja leggja
sig sérstaklega eftir fléttugreiningu,
en koma þó að takmörkuðu gagni
vegna þess að í bókina vantar um
helming íslenskra fléttutegunda.
Þegar á heildina er litið er fléttu-
bók Harðar falleg og gagnleg bók,
sem eflaust á eftir að kalla fram
áhuga hjá mörgum sem hing-
að til hafa veitt þessum hlédræga
en sérstæða og skrautlega gróðri
litla athygli. Útgáfa hennar markar
tímamót í fléttufræðum á Íslandi og
var fyrir löngu orðin tímabær. Ég
minnist þess þegar ég reyndi fyrst
á menntaskólaárum að nafngreina
fléttur með hjálp breskrar smábók-
ar frá 1921, sem var lítið annað en
lykill með svarthvítum teikningum,
enda gafst ég fljótt upp á því. Síðan
hafa margar glæsilegar fléttuflórur
verið gefnar út í grannlöndum, sem
einnig má nota við tegundagrein-
ingar hérlendis.
Við Hörður höfum frá námsár-
um átt mikið og farsælt samstarf,
m.a. við Sveppabók mína 2010, en
þar lagði hann til allt að þriðjung
mynda. Ég óska höfundinum heilla
að hafa komið þessu þarfaverki frá
sér í tæka tíð, áður en ellin tekur
völdin.
Ég þakka Ágústi H. Bjarnasyni,
Ólafi S. Andréssyni og höfundi bók-
arinnar fyrir gagnlegar athugasemd-
ir og leiðréttingar.
Helgi Hallgrímsson.