Tímarit Máls og menningar - 01.06.2013, Page 39

H e i l ö g þ r e n n i n g : L a n d , þ j ó ð o g t u n g a
TMM 2013 · 2 39
kjarnann í því viðhorfi, sem [íslensk] ættjarðarljóð eru af sprottin, Ísland, Íslend-
ingar og íslenzk menning eru skáldunum það sem heilög þrenning er hinum trúaða.
Hrikafegurð íslenzkrar náttúru, mikil forlög smárrar þjóðar, sem landið byggir og
menning hennar, vígð friði en frábitin ofbeldi, renna saman í máttuga heild. Öllu
þessu ógnar hin erlenda herseta. Herskapurinn flekkar íslenzka náttúru …7
Í framhaldinu vitnar Magnús í kvæðið Hernámsárin eftir Jón Helgason í
Kaupmannahöfn (bls. 17 í kvæðasafninu): „Ó bliknandi lyng undir ban-
vænum skotreykjarsvælum! / Ó brekkusóley, sem kremst undir járnbentum
hælum!“ Á líku máli og Magnús er Páll Valsson í rannsóknarritgerð sinni
um Snorra Hjartarson og kallar kvæðið „harðort særingarljóð gegn inn-
göngu Íslands í NATO sem endanlega var ráðin á Alþingi í mars 1949“.8
Snorri Hjartarson lét sjálfur í ljósi, beint og óbeint, að kvæðið hefði tví-
eða jafnvel þríþættan uppruna og merkingu, með vísun í eigin útlegð fjarri
ættlandinu, í atburðina 1949 en jafnframt með almennari vísun í líðan og
örlög þess sem dvelur fjarri ættjörð sinni og þarf að tjá sig á erlendu máli.
„M.“ í Morgunblaðinu 1957 gerir lítið úr vísuninni í hættu af þátttöku í hern-
aðarsamstarfi en bæði Magnús Torfi og Páll Valsson leggja áherslu á hana.
Ætla hefði mátt að kvæðið hefði mætt andstöðu meðal þeirra sem aðhylltust
NATO-samstarfið. Vel má vera að orðspor Snorra Hjartarsonar sem eins af
bestu skáldum þjóðarinnar, og velvild jafnvel þeirra sem ekki voru honum
sammála í pólitík (til dæmis „M.“ Morgunblaðsins), hafi dregið úr slíkri gagn-
rýni. Og hvað sem um slíkt má segja þá hefur fyrsta lína kvæðisins eignast
eigið líf, ef svo má segja, og hefur um langan aldur verið notuð retórískt jafnt
af þeim sem horfa til vinstri sem til hægri í pólitík. Það er land, þjóð og tunga
sem skilgreinir íslenskt þjóðerni; um það eru nær allir sammála.
Í inngangi að nýlegri heildarútgáfu kvæða Snorra Hjartarsonar (Kvæða-
safn, 2006) ræðir Hjörtur Pálsson um þá hættu sem ýmsir telji að steðji að
íslenskri tungu. Hann telur að ekki þurfi að spyrja að leikslokum ef „tungan
fjarlægðist svo uppsprettulindir sínar að silfurþráðurinn slitnaði og skjólan
brotnaði við brunninn“ (bls. 21).
En meðan við eigum von um að svo grimmileg örlög bíði ekki tungu okkar og
bókmennta, þrátt fyrir hættumerkin og háðsglósur þeirra sem ekkert er heilagt,
hljóta ljóð Snorra að vitja þeirra aftur og aftur sem eiga Ísland að ættjörð, íslensku
að móðurmáli og skammast sín ekki fyrir að vera þjóð eða standa vörð um náttúru
Íslands þegar þeim þykir of langt gengið. Þeim geta enn virst landvarnarljóð hans
einkennilega tímabær, og þeir taka undir með honum …
Hjörtur birtir fyrsta erindi kvæðis Snorra, „Land þjóð og tunga“, og heldur
áfram (bls. 22):
Sú þrenning sem Snorri Hjartarson ávarpaði þannig þegar hann óttaðist um líf
hennar var honum heilagur dómur. Svo rakleiðis hefur fyrsta línan líka ratað að
hjartastað margra Íslendinga að hún er að verða eins og málsháttur eða spakmæli
sem við grípum til þegar okkur finnst við eiga.