Tímarit Máls og menningar - 01.06.2013, Síða 43

H e i l ö g þ r e n n i n g : L a n d , þ j ó ð o g t u n g a
TMM 2013 · 2 43
gaf út 198914 og þar á meðal var „Land þjóð og tunga“ (bls. 161) sem áður
hafði ekki verið í slíku úrvali.
Í viðtali í Stúdentablaðinu árið 2009 (2009/4, bls. 21) segir Vigdís:15 „‘Land,
þjóð og tunga’ hefur lengi verið uppáhaldstilvitnun mín. Snorri Hjartarson,
verðlaunaskáld Íslendinga, setti þessi orð í ljóð á síðustu öld. Það eru þessi
þrjú orð sem ég nota þegar mig langar til að segja eitthvað sem menn kunni
að taka mark á.“ Viðmælandinn spyr: „Hvað eiga Íslendingar helst að standa
vörð um?“ Vigdís svarar: „Um land, þjóð og tungu og fyrst og fremst að
standa beinir í baki í stundarandstreymi og gæta þess að börnin fái trú á að
það sé gott að búa á Íslandi.“ Skömmu áður segir hún í sama viðtali (bls. 19
og 20):
Það er afar mikilvægt ef við ætlum að halda áfram að vera sjálfstæð þjóð að við
glötum aldrei tungumálinu. Íslendingar átta sig ekki allir á því að við höfum algjöra
sérstöðu af því að við eigum þetta tungumál. Íslenskan er gersemar okkar sem við
verðum að rækta alla daga, allar stundir. Við eigum ekkert dýrmætara en þetta,
tunguna og landið. Við eigum þetta land og við erum sjálfstæð þjóð, hvað er hægt
að biðja um meira? Þess vegna þurfum við að rækta tunguna svo hún glatist ekki
því þá glötum við sérkennum okkar. […] Tungumálið er sjálfsmynd þeirra sem það
tala – enginn ætti nú að þekkja það betur en við Íslendingar.
Það er eftirtektarvert hvað ritdæmum um „land, þjóð og tungu“ í blöðum
og tímaritum fjölgar mikið eftir 1980, sem fyrr segir, og varla er það einber
tilviljun að sú aukning fer saman við forsetatíð Vigdísar Finnbogadóttur.
En þó að forseti þjóðar hafi vissulega áhrif á viðhorf og skoðanir, einkum
þegar hann er vinsæll og viðmótið hlýtt, er ekki sennilegt að Vigdís for-
seti sé stærsti eða eini aflvakinn þar á bak við. Fremur má telja að hún hafi
endurspeglað tímann og viðhorfin – og geri enn. Íslensk þjóðernishyggja er
sterk og á sér djúpar rætur meðal þjóðarinnar – það má kalla þessa „hyggju“
öðru nafni, ef menn vilja, t.d. þjóðarkennd eða jafnvel átthagakennd ef orðið
þjóðernishyggja styggir einhvern. Þáttur tungumálsins er þar sérlega eftir-
tektarverður og erlendir fræðimenn þreytast ekki á að spyrja um hann og
ástæður hans. Þrátt fyrir augljósan vöxt erlendra áhrifa á tunguna og merki
um ýmsar breytingar hefur hugmyndafræðin um sterka, hreina og einsleita
tungu á margan hátt styrkst á síðustu áratugum, t.d. við ýmiss konar stöðlun
sem orðið hefur fyrir tilstuðlan fjölmargra orðabóka, alþjóðlegra staðla,
íslensks viðmóts í tölvum, handbóka um íslenskt mál o.fl., svo fáein dæmi
séu nefnd.
Lokaorð
Tungumálið er ofið í sjálfsmynd meðal-Íslendingsins, og viðhorfi til tung-
unnar má e.t.v. best líkja við trú eða stjórnmálaskoðun – og þar á ég við