Tímarit Máls og menningar - 01.06.2013, Page 92

M a g n ú s B j a r n a s o n
92 TMM 2013 · 2
sinni, Hvað með evruna?, telja ekki útilokað að til langs tíma litið geti kaup-
máttur launa aukist um 24% við upptöku evru. Höfundur þessarar greinar
hefur í bók sinni og doktorsritgerð „The Political Economy of Joining the
European Union, Iceland’s Position at the Beginning of the 21st Century“
sýnt útreikninga sem benda til að á um tveimur áratugum eftir upptöku evru
á Íslandi verði kaupmáttur milli 4,6% og 28% hærri en án aðildar að mynt-
bandalaginu. Í doktorsritgerðinni er þó bent á að 28% sé alls ekki raunhæf
tala miðað við að nokkurra ára reynsla er þegar komin á hina sameiginlegu
mynt og ritgerðin notar töluna 5% kaupmáttaraukning þegar öll Evrópa
hefur tekið upp evru, en 2,5% við núverandi evrusvæði.16 Líklegt er því að
langtímaáhrif aðildar að myntbandalagi ESB muni auka kaupmátt launa á
Íslandi á bilinu 4–5%, en ekki er hægt að útiloka að langtímaáhrifin verði
mun meiri.
Margir hafa vonast til að upptaka evru muni lækka bankavexti. Eins og
bent var á hér að ofan er upptaka evru háð því að vextir séu lágir áður en
evra er tekin upp, en þegar evran er einu sinni komin sem gjaldmiðill haldast
vextir Seðlabanka Evrópu sem yfirleitt hafa verið lægri en vextir Seðla-
banka Íslands. Á árunum 2000–2004 voru vextir Seðlabanka Íslands ekki
fjarri vöxtum Seðlabanka Evrópu en eftir árið 2005 jókst bilið hratt með
vaxtahækkunum á Íslandi. Engu að síður hafa vextir Seðlabanka Íslands
farið lækkandi síðan 2009 (með nokkrum sveiflum). Það eitt að vextir Seðla-
bankans til viðskiptabankanna séu lágir þýðir þó ekki að viðskiptavinir
viðskiptabankanna (einstaklingar og fyrirtæki) njóti góðra kjara. Mikill
munur er á útlánsvöxtum viðskiptabankanna til fólks og heimila annars
vegar, og þeirra tiltölulega góðu kjara sem vextir Seðlabankans eru hins
vegar, en einstaklingar fá ekki lán beint hjá Seðlabankanum, aðeins bankar.
Mismunurinn er hagnaður viðskiptabankanna og þar er ekki við Seðla-
bankann að sakast.17 Meðan fákeppni ríkir á bankamarkaði á Íslandi er ekki
líklegt að vextir til einstaklinga náist eins mikið niður og á meginlandinu.
Með upptöku evru er gengisáhættan hins vegar úr sögunni og lítil áhætta
fyrir íslenskar fjölskyldur að taka lán í evrum í Evrópu. Hætt er hins vegar
við að margir bankar á meginlandinu verði ragir við að lána útlendingum
(í þessu tilfell íslenskum einstaklingum) vegna lagaumhverfis og inn-
heimtuvandræða ef um vanskil yrði að ræða. Eigi að síður ætti upptaka evru
að minnka vexti til einstaklinga sem nemur vaxtamun Seðlabanka Íslands
og Seðlabanka Evrópu. Þessi munur er þegar þetta er ritað um 5%.18 Hluti af
þessum vaxtamun á skýringar í að verðbólga er almennt hærri á Íslandi en í
Evrópu, en hluti stafar einfaldlega af að vextir á Íslandi eru hærri en gengur
og gerist. Háir vextir eru gleðitíðindi fyrir fjármagnseigendur, en alls ekki
fyrir lántakendur.
Eins hafa margir bent á að lægri vextir geri húsnæðiskaup hagstæðari.
Það er fátt svo á vogarskálum viðskipta- og hagfræði að ekki komi eitthvað
á móti. Lágir vextir ýta undir eftirspurn eftir húsnæði sem svo ýtir verðinu