Skessuhorn - 17.06.2015, Qupperneq 20

MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ 201520
Sendum íslenskum konum baráttukveðjur í tilefni aldarafmælis kosningaréttar
Danfríður Skarphéðinsdóttir
var kjörin á þing árið 1987 fyrir
Samtök um Kvennalista og er
fyrsta konan á Vesturlandi sem
tók sæti á Alþingi. Kvennalist-
inn var stofnaður árið 1983 og
bauð þá fram í þremur kjör-
dæmum landsins. Á þeim tíma
sátu alls þrjár konur á þingi
fyrir aðra stjórnmálaflokka
og höfðu aldrei verið fleiri.
Kvennalistinn hlaut þrjú þing-
sæti í kosningunum 1983 og
það eitt varð til þess að konum
á þingi fjölgaði um 100%. Mik-
ill áhugi var meðal kvenna um
allt land á framboðinu og var
stefnan strax sett á að bjóða
fram á landsvísu árið 1987. Á
Vesturlandi hófst ævintýrið
með stofnfundi á Akranesi árið
1984. Þá var Vesturlandsang-
inn stofnaður.
Danfríður Skarphéðinsdóttir varð
þingkona Samtaka um Kvennalista
á Vesturlandi. Hún segir í samtali
við Skessuhorn að allt þetta ferli
hafi verið einstakt pólitískt ævintýri
og sannað hverju konur fá áork-
að með samstöðu og samvinnu.
„Fyrstu þrjár þingkonur Kvenna-
listans ruddu brautina fyrir aðrar
konur og ekki síst fyrir að sjónar-
mið kvenna heyrðust í sölum Al-
þingis. Sumarið eftir kosningarnar
1983 lögðu hinar nýkjörnu þing-
konur ásamt mörgum fleiri kon-
um land undir fót og ferðuðust í
rútu um allt land í þrjár vikur í því
skyni að kynna stefnu sína og hlusta
á sjónarmið kvenna í byggðum
landsins. Þessi ferð veitti konunum
nauðsynlegt veganesti til að undir-
búa þingstörfin og tengjast konum
vítt og breitt um landið.“
Fyrsta þingkona Íslands
kom af kvennalista
Ingibjörg H. Bjarnason var fyrsta
konan sem kjörin var á Alþingi árið
1922 og þá af kvennalista. Ingi-
björg gekk síðar til liðs við Íhalds-
flokkinn sem varð að Sjálfstæðis-
flokki. Það liðu því ríflega sextíu ár
þangað til konur tóku sig saman og
stofnuðu sérstök kvennaframboð
á ný. Á þessum tíma höfðu orðið
miklar breytingar á stöðu kvenna í
þjóðfélaginu. Breyttir atvinnuhætt-
ir og þéttbýlismyndun hafði mik-
il áhrif á daglegt líf og ört vaxandi
vinnumarkaður kallaði á vinnufúsar
hendur kvenna. Þegar þær komu út
á vinnumarkaðinn blasti hins veg-
ar við að ekki höfðu verið gerð-
ar nauðsynlegar ráðstafanir til að
konur gætu sinnt vinnu og heim-
ili. Til dæmis var það svo að nær
einungis börn einstæðra mæðra og
námsmanna fengu pláss á leiksól-
um, skóladagur barna var stuttur og
sundurslitinn og engin athvörf þeg-
ar honum lauk. Það var við þessar
aðstæður sem konur stofnuðu ný
kvennaframboð, fyrst á Akureyri
og í Reykjavík fyrir sveitastjórn-
arkosningarnar vorið 1982 og ári
síðar voru Samtök um Kvennalista
stofnuð og ákveðið að bjóða fram
til Alþingis.
Hugmyndafræði og
stefna Kvennalistans
Markmiðið með hinum nýju
kvennaframboðum var að tryggja
að sjónarmið kvenna væru höfð að
leiðarljósi til jafns við sjónarmið
karla þar sem ákvarðanir eru tekn-
ar. Kvennalistakonur bentu á að
öll mál væru kvennamál og vegna
reynslu og menningar kvenna
hefðu þær í mörgum tilvikum aðra
sýn á málefnin en karlar. Þær bentu
einnig á að það væri mikið tjón fyr-
ir samfélagið að nýta ekki þann
auð sem felst í lífssýn og þekk-
ingu kvenna og töluðu í því sam-
bandi um reynsluheim kvenna sem
var splunkunýtt orð í pólitíkinni
á þessum tíma. Í efnahagsmálum
lögðu þær áherslu á hagfræði hinn-
ar hagsýnu húsmóður og bentu á
aldalanga reynslu kvenna við að
vinna eftir henni með góðum ár-
angri. Kvennalistakonur vildu líka
breyta vinnuaðferðum og lögðu
mikla áherslu á grasrótarstarf sem
m.a. fólst í því að dreifa ábyrgð og
völdum. Þær kusu ekki formann og
reyndu að koma sem flestum kon-
um á framfæri við að túlka stefn-
una, láta sem flestar raddir hljóma.
Einnig gilti sú vinnuregla að reyna
alltaf að ná sameiginlegri niður-
stöðu í öllum lykilmálum án at-
kvæðagreiðslu. Það var oft nokk-
uð tímafrekt en oftast voru konur
sáttar og þótti þær standa á nokkuð
föstum grunni eftir að hafa hlust-
að á og rætt öll sjónarmið sem upp
komu hverju sinni. Eitt af stóru
málum Kvennalistans var að laun
kvenna yrðu endurmetin í því skyni
að jafna laun kynjanna og þær vildu
að tryggt yrði að lægstu laun í sam-
félaginu dygðu til framfærslu.
Braut á launaþættinum
við myndun stjórnar
Kvennalistinn fékk góðan byr í
kosningunum árið 1987 og tvö-
faldaði fylgi sitt. Í kjölfar kosning-
anna sýndu Sjálfstæðisflokkur og
Alþýðuflokkur því áhuga að mynda
ríkisstjórn með Kvennalistanum.
„Fyrstu vikurnar í nýju starfi fóru
því m.a. í að taka þátt í stjórnar-
myndunarviðræðum. Þetta var ansi
bratt en lærdómsríkt,“ segir Dan-
fríður. „Krafan um launajafnrétti og
að lægstu laun dygðu til framfærslu
var í okkar huga ófrávíkjanleg og
við vildum lögbinda lægstu laun ef
aðrar leiðir fyndust ekki. Launa-
mál voru okkur mikið hjartans mál
enda fylltu konur láglaunahóp-
ana og þess vegna létum við brjóta
á þessu. Við vorum að sjálfsögðu
gagnrýndar fyrir þetta og vændar
um að þora ekki í ríkisstjórn. Ég tel
víst að við hefðum ekki síður verið
gagnrýndar ef við hefðum gefið eft-
ir þetta stefnumál. Launamálin og
staða kvenna á vinnumarkaði voru
meginstef í stefnu Kvennalistans og
við gátum ekki og vildum ekki slaka
á kröfum okkar um að tekið yrði á
þessum málum.“
Á undan sinni samtíð
Þó ekkert yrði úr því að Kvenna-
listinn settist í ríkisstjórn sátu þing-
konur hans ekki auðum höndum.
Mörg mál sem þóttu „kvennamál“
á þessum tíma eru það ekki í dag.
Kvennalistinn ruddi þar víða braut-
ina. Guðrún Agnarsdóttir flutti
m.a. tillögu um neyðarmóttöku
fyrir fórnarlöm nauðgana. Þetta var
fyrsta tillaga Kvennalistans sem Al-
þingi samþykkti. Neyðarmóttakan
vakti athygli út fyrir landssteinana
og varð fyrirmynd í nágrannalönd-
um okkar. Tillaga Snjólaugar Guð-
mundsdóttur um eflingu hand-
verks og smáiðnaðar var einn af
sprotunum sem ýtti úr vör Hand-
verki og Hönnun sem nú eru öfl-
ug samtök handverks- og listiðnað-
arfólks um land allt. „Af mörgu er
að taka þegar litið er á tillögurmar
sem Kvennalistakonur fluttu á Al-
þingi. Þar má m.a. nefna lengingu
fæðingarorlofs, einsetinn skóla og
jöfnun námskostnaðar. Einnig vil
ég nefna atvinnumál kvenna í dreif-
býli og eflingu ferðaþjónustu sem
við sáum fyrir okkur sem vænlegan
kost í atvinnumálum, ekki síst fyrir
konur. Þá vil ég einnig nefna frum-
varp um fiskveiðar sem Kvennalist-
inn flutti. Í því var rík áhersla lögð
á fiskinn sem sameiginlega auðlind
og eign þjóðarinnar. Einnig voru
í frumvarpinu ákvæði sem tengdu
kvótann við byggðarlög þannig
að koma mætti í veg fyrir að hann
hyrfi þegar skip eru seld úr heima-
byggð. Ég held að fullyrða megi að
í ýmsum málum vorum við hrein-
lega á undan samtíðinni. Jafnframt
má fullyrða að með því að koma
þessum málum á dagskrá var braut-
in rudd og ég held að fáir véfengi nú
hin beinu og óbeinu áhrif Kvenna-
listans á íslenska pólitík.“
Hagfræði hinnar
hagsýnu húsmóður
„Í málflutningi okkar lögðum við
m.a. áherslu á hagfræði hinnar hag-
sýnu húsmóður. Það þótti nú ekki
flott og margir gerðu óspart grín
að þessu“ segir Danfríður brosandi
„en ég held að æ fleiri hafi séð skyn-
semina í þessari hagfræði, ekki síst
nú á allra síðustu árum.“ Danfríður
bætir einnig við að með framboði
Kvennalistinn – ævintýri í íslenskri pólitík
- segir Danfríður Skarphéðinsdóttir, fyrsta og eina þingkona Kvennalistans á Vesturlandi
Danfríður Skarphéðinsdóttir, fyrsti og eini þingmaður Samtaka um Kvennalista á
Vesturlandi.
Fréttaveita Vesturlands