Heimsmynd - 01.04.1990, Blaðsíða 14

milljónum króna 1988 og voru rúmlega
fjögur prósent af því fé sem rann til
kaupa á markaðsverðbréfum hérlendis.
Árið 1989 jókst veltan í nær 700 milljónir
og hlutfall hlutabréfa á fjármagnsmark-
aði nær tvöfaldaðist. Hlutabréfamarkað-
urinn er því orðin áþreifanleg stærð á ís-
lenskum fjármagnsmarkaði og fer vax-
andi.
Fjöldi þeirra sem nýttu sér heimildina
til skattfrádráttar vegna kaupa á hluta-
bréfum var 900 til 1300 á árunum 1984 til
1988, en á síðasta ári er talið að hann
hafi náð 3 þúsund til 5 þúsund manns.
Þar hafði áhrif að skattafrádráttur vegna
hlutabréfakaupa var hækkaður nokkuð
umfram verðlagsbreytingar. Þannig gátu
hjón, sem keyptu hlutabréf fyrir 230 þús-
und krónur á síðastliðnu ári, dregið þá
upphæð frá tekjuskattsstofni sínum og fá
því tæpar 87 þúsund krónur endur-
greiddar frá skattinum nú í sumar. Enda
HEIMSMYND spurði Svanbjörn
Thoroddsen, starfsmann
Verðbréfamarkaðar íslandsbanka,
hvort almenningshlutafélög væru
sá kínalífselixír sem íslenskt
atvinnulíf þyrfti að taka og þá væri
því borgið.
eru að engar hömlur séu á viðskiptum
með hlutabréf, hlutafé lágmark tólf
milljónir króna, hluthafar séu tuttugu og
fimm eða fleiri, ársreikningar séu öllum
aðgengilegir og að opið útboð fari fram á
markaðsverði. í árslok síðastliðins árs
voru þessi fyrirtæki orðin fjörutíu og eitt
talsins.
Því fer þó fjarri að öll þessi fyrirtæki
séu raunveruleg almenningshlutafélag,
þar sem hlutabréfin ganga kaupum og
sölum. Hjá viðskiptavökum eru einungis
átján hlutafélög skráð. Samanlagt mark-
aðsverðmæti þeirra er í dag yfir 16 millj-
arðar króna. Viðskipti með hlutabréf hjá
verðbréfafyrirtækjum námu um 250
hafa aldrei jafnmargir íslendingar keypt
hlutabréf og á síðastliðnu ári. í árslok
beið fólk í löngum biðröðum hjá öllum
helstu verðbréfasölum eftir því að kaupa
hlutabréf. Sala verðbréfafyrirtækja á
hlutabréfum nær þrefaldaðist milli ára
og eitt helsta vandamálið var ónógt
framboð. Á árinu voru tíu almennings-
hlutafélög með hlutafjárútboð og seldu
samtals ný hlutabréf fyrir 1300 milljónir
króna. Fjöldi hluthafa í íslenskum al-
menningshlutafélögum fer líka ört vax-
andi. Samkvæmt upplýsingum frá ríkis-
skattstjóra voru yfir 17 þúsund einstakl-
ingar sem nutu skattafrádráttar vegna
arðs af hlutabréfum árið 1988. En þá er
kannski rétt að hafa í huga að hluthafar í
Eimskipafélaginu einu eru yfir 13 þúsund
talsins.
Það er þó ekki skattahagræðið eitt
sem veldur nýrri ásókn í hlutabréf. Ef
svo væri hefði framboðið átt að aukast
aftur strax eftir áramótin og verðið að
falla. Svo fór ekki heldur hefur verðið
stigið jafnt og þétt eftir áramótin og tala
verðbréfasalar um hlutabréfahungur á
markaðnum. Einn þáttur í því gæti verið
að vextir á almennum skuldabréfum
hafa á undanförnum tveimur árum farið
lækkandi og almennt er búist við áfram-
haldandi lækkun á þeim markaði í kjöl-
far núlllausnar kjarasamninganna. Er-
lend reynsla sýnir að verð hlutabréfa
hækkar þegar vextir skuldabréfa lækka
og öfugt þegar vextir fara hækkandi. Hin
ástæðan gæti verið sú að eigendur hluta-
bréfa gætu verið að bíða eftir aðalfund-
um þar sem tekin er ákvörðun um arð-
greiðslur og jöfnunarbréf og hagur fyrir-
tækja og afkoma gerð opinber. Þeir sem
eru að leita eftir ávöxtun fjár síns í hluta-
bréfum ættu að öðru jöfnu að gera upp
hug sinn á grundvelli þeirra upplýsinga
sem þannig fást. Á því er hins vegar eng-
inn vafi að á bak við þessa miklu og
óvæntu uppsveiflu á hinum litla íslenska
hlutafjármarkaði býr hörð og hatrömm
barátta um völd og áhrif sem nú er í
fyrsta sinn að brjótast opinskátt fram í
þessu formi hér á landi. Auðvitað er
ekki hægt að jafna þessu við þann yfir-
tökufaraldur á fyrirtækjum, með eða án
vilja stjórnenda þeirra, sem hefur ein-
kennt þennan áratug í Bandaríkjunum
og á alþjóðlegum verðbréfamörkuðum,
en þó virðist þetta endurspegla sömu
viðhorf og þar hafa verið að verki.
umræðunni um almenningshlutafé-
lög og hlutabréfamarkað virðist
þess viðhorfs stundum gæta að
lausn á fjárhagsvanda margra fyrir-
tækja sé sú að breyta fyrirtæki í al-
menningshlutafélag. HEIMSMYND
spurði Svanbjörn Thoroddsen,
starfsmann Verðbréfamarkaðar ís-
landsbanka, hvort almenningshluta-
félög væru sá kínalífselixír sem ís-
lenskt atvinnulíf þyrfti að taka og
þá væri því borgið.
„Nei,“ sagði Svanbjörn, „svo þarf
alls ekki að vera. Þetta er lausn sem
sums staðar á við og annars staðar ekki.
í fyrsta lagi gera hluthafar arðsemiskröfu
til hlutafjár, rétt eins og lánastofnanir
gera kröfu um vexti af sínu lánsfé.
Hlutafé er því ekki ódýrt fé. í öðru lagi
er það ekki auðfundið fé. Sumir virðast
halda að með því að auglýsa upp fyrir-
tæki og bjóða hlutabréf þess til sölu
muni hinn svokallaði almenningur rjúka
til og kaupa hlutabréf óháð því hvernig
fyrirtækið er verðlagt, fjárhagsstöðu þess
og framtíðarhorfum. Slík sjónarmið
hljóta að byggja á vanþekkingu og van-
mati á dómgreind almennings. Almenn-
ingur sækist eftir hlutabréfum rótgróinna
fyrirtækja - fyrirtækja sem hann þekkir,
veit að eru fjárhagslega sterk og vel
stjórnað.
Það er hins vegar mikilvægt að fyrir-
tæki eigi þess kost að afla fjár á skilvirk-
um hlutabréfamarkaði og geti þannig
styrkt eiginfjárstöðu sína með auknu
hlutafé í stað þess að geta einungis aflað
fjár með lántöku. Sterk eiginfjárstaða
þýðir að fyrirtækin eru betur í stakk búin
til að mæta skakkaföllum og standa af
sér mótbyr þegar harðna tekur í ári.
Þetta er ekki síst mikilvægt hjá okkur ís-
lendingum, sem búum við óstöðugt at-
vinnulíf, mikla óvissu og öfgakenndar
sveiflur.“
Pú talar um „skilvirkan hlutabréfa-
markað". Nú eru fjörutíu og eitt fyrirtæki
sem uppfylla skilyrði skattstjóra um al-
menningshlutafélög, en verðbréfamark-
aðirnir skrá aðeins og versla með hluta-
14 HEIMSMYND