Heimsmynd - 01.07.1990, Blaðsíða 48

inu sinni hélt Flateyingur utan
til að skoða heiminn. Hann
kom aftur og langsigldur að
þremur árum liðnum. Kann-
ski hafði hann búist við fagn-
andi móttökunefnd á bryggju-
sporðinum en því var ekki að
heilsa. Flateyingurinn stóð einsamall á
bryggjunni með töskurnar sínar þegar
hafnarvörðurinn sér hann, heilsar hon-
um og spyr: ,,Ertu að fara í ferðalag,
Nonni minn? Ég sé að þú heldur á ferða-
koffortum.“
Fyrir nokkrum vikum stóð ég í sömu
sporum og Nonni, nema hvað ég stóð í
hlaði Leifs og bflstjóri var að kasta tösk-
unum mínum í farangursgeymslu lang-
ferðabifreiðar Guðmundar Jónassonar.
Að sjálfsögðu tók enginn á móti mér, ég
var öllum gleymdur eftir fjögurra ára úti-
vist.
Þegar ég svo hafði komið mér fyrir í
Reykjavík, lá leiðin í bæinn. Það er alltaf
spennandi að skoða borgina, jafnvel eftir
skamma fjarveru, því breytingarnar eru
svo örar að á þremur vikum geta gamal-
gróin hús horfið og nýjum skotið upp.
Ganga niður Laugaveginn færði mér
heim sanninn um að hjarta borgarinnar
væri hætt að slá. Önnur hver búðarhola
á hausnum og lókalinn til leigu. Samt
tók mig sárast að þekkja ekki eitt einasta
andlit og mig fór að gruna að kannski
hefði verið skipt um þjóð í landinu þau
fáu ár sem ég var að heiman.
Á móts við Traðarkotssund mætti ég
loks gamalli vinkonu sem hefði strunsað
framhjá mér ef ég hefði ekki hnippt í
hana. Við heilsuðumst og spurðum
frétta. Hún kom af fjöllum þegar ég
sagðist hafa búið í Svíþjóð. Hafði greini-
lega ekki saknað mín frekar en nokkur
saknaði Flateyingsins. Sjálf bjó hún í
New York og var bara í stuttri heim-
sókn. Hún lagði áherslu á lýsingarorðið
stutt, heimsborgari eins og hún entist
ekki lengi í holu eins og Reykjavík.
Það kom í ljóst þegar við inntum eftir
vinum og kunningjum að flestir voru þeir
erlendis eða á leiðinni þangað, sumir
nýlentir en ætluðu að staldra stutt. ís-
land, fósturlandið, var orðið þeim lítið
annað en stoppistöð á geðveikislegum
þeytingi á milli heimsálfa í leit betri tæki-
færa. Island var aðeins staðurinn þar
sem foreldrar og ættingjar húktu skjálf-
andi undir hrammi vísitöludrekans, fang-
ar eigin offjárfestinga.
Til hvers varstu að koma heim? spurði
vinkona mín hissa. Mér varð svarafátt,
enda sú manngerð sem þarf tvo daga til
að hugsa út svör við einföldustu spurn-
ingum og oftast finn ég aldrei svar.
Og ég hef reynt það að enginn sem ég
mæti forvitnast um það hvers vegna ég
hélt utan, það virðist sjálfgefið að maður
geri það. Hvers vegna komstu aftur? er
viðkvæðið, rétt eins og það sé óðs manns
æði.
Af hverju snýr Flateyingurinn aftur?
Ganga niður Laugaveginn færði mér heim
sanninn um að hjarta borgarinnar væri
hætt að slá. Önnur hver búðarhola á
hausnum og lókalinn til leigu.
Þeir íslendingar sem ég komst í
kynni við í Svíþjóð voru aðallega
af þrennu tagi. Fyrsta ber að telja
námsmenn sem ætluðu sér ekki að
staldra lengur en nauðsyn krefði
og fóru oft og margsinnis heim til
Islands í alls kyns leyfi.
Önnur gerð og ef til vill sú
vanalegasta var fólk sem hrakist
að heiman af efnahagsástæðum.
áberandi voru einstæðar mæður
sem eru smánaðar heima og látnar berj-
ast fyrir lífi sínu og barna sinna en mæta
meiri vinsemd og skilningi í sænska sósí-
alistaríkinu. Kvað reyndar svo rammt að
innflutningi einstæðra mæðra að sænskir
félagsmálafulltrúar voru farnir að mögla
að nú væru íslendingar eina ferðina enn
að flytja út vandamál sín til nágranna
sinna, samanber útstreymi homma og
dópista frá íslandi á áttunda og níunda
áratugnum.
En auðvitað voru það ekki einvörð-
ungu einstæðar mæður sem voru á flótta
undan lökum lífskjörum heima. Ég
kynntist mörgu duglegu iðnaðarfólki
sem í krafti kunnáttu sinnar var enga
stund að koma sér fyrir í nýja landinu en
samt svo óvant því að geta séð sér far-
borða með skikkanlegum vinnudegi að
það sat með hendur í skauti um kvöld og
helgar og vissi ekki hvernig það átti að
verja öllum þessum tíma sem það allt í
einu hafði til ráðstöfunar. Og í Svíþjóð
hefur fram að þessu lítt borgað sig að
vinna eftirvinnu, stóri bróðir hrifsar það
allt saman.
Þriðja gerðin sem ég kynntist,
sú leiðinlegasta en því miður
allt of áberandi, var sauðir
sem helst ættu að gista fang-
elsi eða geðsjúkrahús. Það
voru ribbaldarnir, svikararn-
ir, rugludallarnir og brenni-
vínsberserkirnir sem aldrei
voru til friðs og voru alltaf að
koma sér úr einum vandræðum í önnur.
Hálfvitar sem í gamla daga voru taldir
óalandi og óferjandi og fengu ekki reisu-
passa en geta nú í nafni frelsis ætt á milli
borga á Norðurlöndum með brennandi
brýr að baki og pólitíið á hælunum.
En sem betur fer voru almennilegir og
heiðarlegir Islendingar í meirihluta
þeirra sem ég komst í kynni við. Fólk
sem hafði gefist upp á vonlausu húsnæð-
isþjarki og leitað til Svíþjóðar í von um
úrlausn. Flestir virtust hafa fundið það
sem þeir voru að leita að.
Samræður Islendinga á fundum vildu
einatt beinast að samanburði lífskjara í
löndunum tveimur og marga hörmunga-
söguna hef ég heyrt um það fólk sem
hafði hrakist af eigum sínum og komið
stórskuldugt eða gjaldþrota til Svíþjóðar
48 HEIMSMYND
eftir HAFLIÐA VILHELMSSON