Ársrit um starfsendurhæfingu - 2011, Qupperneq 62

62 www.virk.is
A
TV
IN
N
U
LÍ
F
ATVINNULÍF
við það sem lokið er. Einnig að nota
dagbók eða rafrænt dagatal til að skrá
fundi og mikilvæga skiladaga. Gott getur
verið að skipta stærri verkefnum niður í
smærri verkefni og markmið og minna
starfsmenn á mikilvægar dagsetningar.
Ef starfsmaður á erfitt með að halda
athygli er gott að lágmarka truflun í
vinnurými, hafa skilrúm á milli skrifborða
eða sér skrifstofu, sjá til þess að birta sé
nægileg, skipuleggja vinnutíma þannig
að viðkomandi geti unnið án truflunar,
gefa kost á fleiri hléum á vinnutíma og
endurskipuleggja vinnuna þannig að í
henni felist bara nauðsynleg verkefni (Job
Accomodation Network, 2009). Þetta
eru aðeins örfá dæmi um hvernig laga
má vinnuna að þörfum starfsmannsins
og gera honum þannig kleift að sinna
henni þrátt fyrir einhverjar tímabundnar
skerðingar. Í stað þess að byrja á því
að endurhæfa fólk svo það komist
aftur í vinnu fer endurhæfingin fram á
vinnustaðnum og vinnan er hluti hennar.
Margir sem glíma við andleg veikindi vilja
og geta unnið við störf sem hæfa þeim
og mikilvægt er að koma til móts við þær
óskir og styrkja um leið atvinnulíf og
samfélag.
Valdefling og bati
Á undanförnum árum hefur umræðan
um valdeflingu orðið fyrirferðarmeiri í
umræðunni um geðraskanir. Valdefling
er vítt hugtak sem getur verið erfitt að
skilgreina en í því felst meðal annars að
fólk hafi vald, nái tökum og stjórn á eigin
lífi, eflist og finni að það geti haft áhrif á
líðan sína og þá þjónustu sem það fær
(Walker, 2007). Hugtakið vísar til þeirrar
hugmyndar að færa vald yfir til fólks sem
á undir högg að sækja á einhvern hátt.
Áður þótti fagfólk oft best til þess fallið að
taka ákvarðanir um líf fólks sem átti við
andleg veikindi að stríða.
Áherslan í þessari umræðu var áður fyrr
öll á læknisfræðilega nálgun þar sem litið
var á röskunina sem sjúkdóm sem bæri
að meðhöndla með lyfjum undir eftirliti
fagfólks og að einstaklingurinn gæti ekki
orðið virkur á vinnumarkaði nema að
verða einkennalaus.
Mikilvægi valdeflingar hefur verið
undirstrikað í batarannsóknum. Það
að fólk hafi stjórn á eigin lífi og taki
ákvarðanir um mikilvæga þætti þess
hefur mjög góð áhrif. Atvinnuþátttaka
er einnig mikilvægur hluti af bataferli
og eykur mjög líkur á að fólk nái betri
geðheilsu (Bacon and Grove, 2010).
Í stefnu Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinn-
ar og Evrópusambandsins um málefni
fólks með geðraskanir er lögð áhersla
á atvinnuþátttöku og hlutverk, virkni og
þátttöku í samfélaginu, á færni í stað
sjúkdómseinkenna, mikilvægi sjálfs-
trausts og sjálfstæðis og síðast en ekki
síst valdeflingu.
Starfsendurhæfing eftir
langvarandi andleg veikindi
Víða er atvinnuþátttaka fólks sem glímir
við geðraskanir mjög lág, t.d. er um
61-73% fólks sem hefur verið greint
með geðröskun í Bretlandi óvirkt á
vinnumarkaði. Í Bandaríkjunum og
Ástralíu eru þessar tölur enn hærri.
Þrátt fyrir þetta hafa rannsóknir sýnt að
meirihluti þessa hóps hefur áhuga á því
að vinna og áhuginn er meiri hjá fólki með
geðröskun en hjá öðrum hópum öryrkja
(Lloyd, 2010). Hvað veldur því að sá
hópur sem helst vill vinna er ólíklegastur
til þess að vera í launaðri vinnu? Eðlilega
veltir fólk fyrir sér hvort ástæðan fyrir lítilli
atvinnuþátttöku sé sú að getan sé ekki til
staðar. Svo er ekki. Rannsóknir á atvinnu
með stuðningi fyrir fólk með geðraskanir
hafa sýnt góðan árangur. Um 40-60%
fólks með geðraskanir sem tók þátt í
samanburðarrannsókn endaði í launaðri
vinnu á almennum markaði. Þessi
rannsókn náði til allra hópa fólks með
geðraskanir og eina skilyrðið var áhugi
á að vinna. Nokkuð stór hluti hópsins
sem fór í vinnu hafði glímt við geðklofa
sem er ein alvarlegasta geðröskunin
(Bond, 2004). Þátttakendur sem voru
í launuðu starfi í a.m.k. nokkra mánuði
höfðu betra sjálfstraust, voru ánægðari
með tómstundir og fjármál auk þess
sem einkenni röskunarinnar voru minni.
Vandinn felst í því að aðeins lítill hluti
þeirra sem vill hjálp við að fá vinnu fær
þá aðstoð (Bacon and Grove, 2010).
Þegar fólk hefur verið lengi frá vinnu
vegna geðraskana er áhrifaríkasta leiðin
í starfsendurhæfingu einstaklingsmiðuð
og mikill stuðningur við að komast í
launaða vinnu. Í kjölfarið þarf að fylgja
tímabundin stuðningur á vinnustaðnum
fyrir starfsmanninn og vinnuveitandann
(IPS- individual placement and support).
Launuð störf á vinnumarkaði hafa oft
verið álitin of streituvaldandi fyrir þá
sem glíma við geðraskanir og áherslan
hefur verið á verndaða vinnustaði. Á
vernduðum vinnustöðum fer fram mat og
þjálfun á starfsgetu fólks. Tímabil mats
og þjálfunar verður oft of langt áður en
fólk fær að reyna sig á vinnumarkaði.
Það leiðir til þess að fólk fer að missa
sjálfstraust og áhugahvötin minnkar því
undirbúningstímabilið verður of langt.
Þegar starfsendurhæfing er tengd beint
við vinnu á vinnumarkaði, í stað þess
að vinna með starfshæfni í tilbúnum
aðstæðum, næst mun betri árangur
(Bacon and Grove, 2010).
Það hljómar kannski einfalt að tengja
fólk beint við vinnustaði og nýta þá
sem hluta af endurhæfingarferlinu.
Á þessari leið geta hins vegar komið
upp margar hindranir. Rannsókn
Guðrúnar Hannesdóttur (2009) á
starfsendurhæfingu sýndi að valdefling
er kjarninn í starfsendurhæfingunni,
mikilvægt er að einstaklingurinn taki
sjálfur mikilvægar ákvarðanir í ferlinu.
Ytri aðstæður, atvinnulífið og kerfið geta
hins vegar verið hindrun á leið fólks að
virkri atvinnuþátttöku. Hér á eftir verða
nefnd nokkur dæmi um hindranir sem