Morgunblaðið - 10.10.2019, Blaðsíða 46

Í tilefni af umræðu
sem komið hefur upp
um þóknun opinberra
starfsmanna fyrir setu
í stjórn félagsins
Lindarhvols ehf. er
rétt að rifja aðeins upp
hvernig sölu þeirra
eigna sem ríkið fékk í
fangið í kjölfar banka-
hrunsins var háttað.
En í kjölfar banka-
hrunsins fékk ríkið í fangið fjölda
eigna og krafna. Umsýsla þess og úr-
vinnsla var sérstakt viðfangsefni en
utanumhaldið var ógagnsætt. Stofn-
að var sérstakt eignarhaldsfélag,
Eignasafn Seðlabanka Íslands, utan
um kröfur, veð og fullnustueignir
Seðlabanka Íslands. Annað félag,
Sölvhóll ehf., átti að hafa það hlut-
verk að vinna úr eignunum til að há-
marka virði þeirra og koma þeim í
verð þegar markaðsaðstæður leyfðu,
með samþykki stjórnar ESÍ. Þessu
til viðbótar hafa fleiri félög verið not-
uð utan um eignir. Hildu ehf. fékk
Seðlabankinn í fangið árið 2011 og
síðan var félagið
Lindarhvoll ehf. stofn-
að árið 2016.
Þar sem haldið var
utan um þessar eigur
ríkisins í mismunandi
einkahlutafélögum er
á huldu hve miklum
eða verðmætum eign-
um þeim einstak-
lingum, sem sátu í
stjórnum þessara fé-
laga, var treyst fyrir.
Af lestri ársreikninga
þeirra er ljóst að þar í
gegn runnu fleiri hundruð milljarðar
króna. Hafa ber í huga að eignir ESÍ
árið 2009 námu tæplega 500 millj-
örðum króna. Þá eru ótaldar eignir
hinna félaganna. Til samanburðar
voru allar tekjur ríkissjóðs árið 2009
um 440 milljarðar króna. Í lok októ-
ber 2017 var samþykkt að slíta ESÍ
og skipa félaginu slitastjórn en þar
sátu sömu aðilar og stýrt höfðu fé-
laginu. Þá voru eignir félagsins rétt
um 8 milljarðar króna.
Ógagnsæ sala ríkiseigna
Undanfarin ár hafa einkum tvö fé-
lög, ESÍ og Lindarhvoll ehf., séð um
umfangsmikla sölu á ríkiseignum.
Báðir aðilar eiga sammerkt að þess
var vandlega gætt að ógagnsæi ríkti
um starfsemi þeirra, þvert á stefnu-
yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar og
raunar allra flokka á Alþingi. Stað-
reyndin er sú að örfáum einstak-
lingum, embættismönnum og vildar-
vinum, var falið að selja ríkiseigur
fyrir hundruð milljarða króna án
nokkurs eftirlits svo vitað sé. Sömu
einstaklingar komu jafnvel við sögu
í báðum þessum félögum. Ættu
skattgreiðendur að óttast eitthvað,
er það ógagnsæ meðferð á eignum
ríkisins.
„Bankaleynd“
Nú tveimur árum eftir slit ESÍ
hafa nær engar upplýsingar verið
gefnar um starfsemi félagsins, hvort
tekist hafi að hámarka virði eign-
anna, af hvaða eignum var tap, hver
kostnaður var við utanumhaldið,
hverjir keyptu og svo framvegis.
Seðlabankinn, undir forystu Más
Guðmundssonar, lofaði skýrslu um
starfsemina og átti hún að koma út á
síðasta ári. Ekkert bólar á henni en
líklega munu fyrrverandi stjórn-
endur ESÍ, sem jafnframt sáu um að
slíta félaginu, skrifa hana sjálfir og
svara fáu. Vitað er að stjórnendur
ESÍ óskuðu eftir því að vera tryggt
skaðleysi vegna starfa sinna. Því var
synjað af ráðherra, eftir að á það var
bent, en óljóst er hvort Seðlabank-
inn hafi sjálfur ábyrgst starfsmenn-
ina umfram hefðbundna vinnuveit-
endaábyrgð. Hvað sem því líður
vekur óskin áleitnar spurningar.
Þegar þingmenn hafa leitað eftir
upplýsingum um starfsemi ESÍ hef-
ur öllum spurningum verið svarað
með útúrsnúningum og vísunum í að
bankaleynd ríki um hana þó að um
hefðbundin einkahlutafélög sé að
ræða. Þess var að auki gætt að
reikningar ESÍ birtust ekki á vefsíð-
unni „Opnir reikningar“, sem birtir
greidda reikninga ráðuneyta og
nánast allra ríkisstofnana, þrátt fyr-
ir að félagið hafi líklega keypt
sérfræðiráðgjöf fyrir hundruð millj-
óna króna á hverju ári.
Þess má geta að ESÍ og eitt
dótturfélag þess, Hilda, fengu
undanþágu frá upplýsingalögum
með bréfi frá forsætisráðuneytinu í
lok árs 2015. Undir Hildu voru færð-
ar margar eignir eignaumsýslu-
félagsins Dróma, þar með taldar um
700 fasteignir sem sömu einstak-
lingar og stjórnuðu ESÍ sáu um að
selja. Þagnarskyldunni hefur óspart
verið beitt þegar óskað hefur verið
sjálfsagðra svara um ráðstöfun
ríkiseigna.
Lindarhvoll
Lindarhvoll er einkahlutafélag í
eigu ríkissjóðs og var meðal annars
falið að selja þær eignir sem lagðar
voru til ríkissjóðs sem hluti af svo-
kölluðu stöðugleikaframlagi fjár-
málafyrirtækja í tengslum við
nauðasamningana. Samið var við
sálfstætt starfandi lögfræðing um að
sjá um reksturinn. Í stjórn félagsins
sátu þrír ríkisstarfsmenn og fékk
stjórnarformaðurinn, starfsmaður í
fjármálaráðuneytinu, um 450.000 kr.
á mánuði en meðstjórnendurnir,
kennari í Háskóla Íslands og fram-
kvæmdastjóri ESÍ, um 300.000 kr.
Fjármálaráðherra ákvað stjórnar-
launin (embættismenn í mörgum
launuðum störfum hjá ríkinu væri
efni í aðra grein!). Með því að stofna
sérstakt einkahlutafélag til þess að
annast þessi verkefni, í stað þess að
sinna þeim í ráðuneytinu, var hægt
að komast hjá lögum og reglum um
upplýsingagjöf en Lindarhvoll
heyrði ekki undir „Opna reikninga“
frekar en ESÍ.
Gríðarlegar upphæðir fóru um
hendur stjórnenda Lindarhvols þau
tvö ár sem félagið starfaði. Enn eru
deilur um sölur á eignum félagsins
og ýmislegt sem bendir til að fag-
mennska og heilindi hafi ekki alltaf
verið höfð að leiðarljósi. Öllum til-
raunum til að fá upplýsingar frá fé-
laginu hefur verið mætt með út-
úrsnúningum og oft skætingi.
Sjálfsögðum upplýsingum, eins og
um aðgang að tilboðum eftir að til-
boðsferli lauk, nöfnum tilboðsgjafa
og upplýsingum um fjölda stjórnar-
funda á ári er synjað og þarf að slíta
út úr félaginu með aðstoð úrskurð-
arnefndar um upplýsingamál. Sett-
ur ríkisendurskoðandi tók út rekst-
ur Lindarhvols fyrir tveimur árum
og skrifaði um hann greinargerð
sem var afhent sumarið 2018. Ein-
hverra hluta hefur hún enn ekki ver-
ið gerð opinber. Hvað er þar sem
þolir ekki dagsljósið?
Spilling?
Fátt er vandasamara en sala
ríkiseigna. Til að vel eigi að fara þarf
að gæta þess sérstaklega að sölu-
ferlið sé gagnsætt og hafið yfir allan
vafa. Í grein sem birtist í Morgun-
blaðinu í mars 2009 bentu hagfræð-
ingarnir Jón Steinsson og Gauti
Eggertsson á hættuna við sölu ríkis-
eigna í tengslum við eignasölufyrir-
tæki á vegum ríkisins. Þar sagði:
„Stærsti ókosturinn er hætta á spill-
ingu. Reynslan hefur kennt Íslend-
ingum – og raunar öðrum þjóðum –
að þegar ríkið selur eignir er mikil
hætta á því að umsjónarmenn sölu-
ferlisins selji vinum, ættingjum eða
jafnvel sjálfum sér verðmætar eign-
ir á undirverði. Hugmyndum um
eignasölufyrirtæki verða því að
fylgja raunhæfar leiðir til þess að
takmarka spillingu.“
Það er auðvelt að opna heimasíðu
og segja að „sala og ráðstöfun
mun[i] eiga sér stað að undan-
gengnu opnu tilboðsferli þar sem
gætt er gagnsæis og jafnræðis bjóð-
enda“. Raunin er hins vegar, þegar
kemur að þessum félögum, að það
var eingöngu í orði en ekki á borði.
Viðvörunarorð hagfræðinganna
voru virt að vettugi. Alþingismenn
og ráðherra virðast ennfremur hafa
verið sofandi á verðinum. Ríkisend-
urskoðun hefur einnig horft í aðra
átt og Umboðsmaður Alþingis
hvergi sjáanlegur.
Eftir á að hyggja er með ólík-
indum að enginn hafi spurt sig hvort
eðlilegt væri að setja eignir sem
nema hærri fjárhæð en árstekjum
ríkissjóðs í hendur nokkurra ein-
staklinga, án nokkurs virks aðhalds
og eftirlits.
Eftir Skafta
Harðarson »Eftir á að hyggja er
með ólíkindum að
enginn hafi spurt sig
hvort eðlilegt væri að
setja eignir sem nema
hærri fjárhæð en árs-
tekjum ríkissjóðs í
hendur nokkurra ein-
staklinga, án nokkurs
virks aðhalds og eftir-
lits.
Skafti Harðarson
Höfundur er formaður Samtaka
skattgreiðenda.
Mestu eignaflutningar sögunnar
– í skjóli nætur og þagnarskyldu
46 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. OKTÓBER 2019
Loksins hafa vinstri-
flokkarnir í Reykjavík,
sem hafa verið við völd í
borginni nær óslitið í 20
ár, gert hverjum manni
ljóst hver meginstefna
þeirra í umferðarmálum
er: Að skapa grundvöll
fyrir dýrari almennings-
samgöngur en nú eru í
boði.
Á tíunda áratug síð-
ustu aldar var fjárhagsleg aðkoma
ríkisins á vegakerfinu í höfuðborginni í
sögulegu hámarki. Var það undir for-
ystu sjálfstæðismanna. Síðan vinstri-
menn tóku við völdum hafa þeir hins
vegar ítrekað hafnað fjármagni frá
ríkinu fyrir framkvæmdum á höfuð-
borgarsvæðinu sem myndu ýmist
greiða fyrir umferð eða stuðla að
auknu umferðaröryggi. Má þar nefna
ýmis mislæg gatnamót og byggingu
göngubrúa yfir helstu stofnbrautir. En
hvers vegna að neita framkvæmdum?
Kærkomið framkvæmdastopp
Eftir hrun samdi Reykjavíkurborg,
með vinstriflokka í meirihluta, við ríkið
um framkvæmdastopp á höfuðborgar-
svæðinu. Sá kreppusamningur fól í sér
að falla frá fram-
kvæmdum sem taldar
voru brýnar á þeim tíma
og í staðinn var lagður
milljarður á ári í Strætó
í þeim tilgangi að efla al-
menningssamgöngur og
auka hlutdeild þeirra í
umferðinni. Nú, nærri
áratug síðar, hefur kom-
ið á daginn að hlutdeild
almenningssamgangna
hefur ekki aukist, heldur
staðið í stað og er um 4%
af allri umferð. Verk-
efnið misheppnaðist al-
gjörlega þar sem fjöldi bíla á vegum
borgarinnar hefur aldrei verið meiri
og tafir í umferðinni hafa aukist með
tilheyrandi óánægju borgarbúa.
Um miðjan septembermánuð var
tillaga flutt í borgarstjórn Reykja-
víkur um að slíta samningnum og þar
með stöðva þetta framkvæmdastopp
þar sem markmiðið með því hefði ber-
sýnilega mistekist. Að sjálfsögðu var
borgarstjóri ekki sammála því að
markmiðið hefði mistekist, því í hans
huga fól samningurinn í sér kærkomið
framkvæmdastopp sem olli töfum og
almennri biturð út í fjölda bíla á göt-
unum. Hans verkefni er nefnilega að
selja hugmyndina um að „borgarlína –
hágæða almenningssamgöngur“ sé
nauðsynleg framkvæmd til að hægt sé
að greiða fyrir umferð í borginni. Án
hennar mun ástandið einungis geta
versnað. Tilgangurinn helgar meðalið.
Markviss biturð út í einkabílinn
Í COWI-skýrslunni um borgarlínu
kemur skýrt fram að hlutdeild al-
menningssamgangna þurfi að vera
12% svo að forsendur séu fyrir hrað-
vagnaútgáfu borgarlínu: „Þetta þýðir
að styðja þarf við borgarlínu með þétt-
ingu byggðar (samgöngumiðað skipu-
lag) í kringum hágæða stoppistöðvar
þar sem forgangur er fyrir almenn-
ingssamgöngur á kostnað einkabí-
laumferðar. Jafnframt þarf bílastæða-
stefna að vera ströng með færri
bílastæðum og aukinni gjaldheimtu,
aðgengi gangandi og hjólandi þarf að
vera mjög gott og strætókerfið þarf að
styðja við borgarlínuna til að vel takist
til og markmið um fjölgun farþega í al-
menningssamgöngum náist.“
Með öðrum orðum er einungis
grundvöllur fyrir borgarlínu á kostnað
bílferða og því hefur ekkert verið gert
til að auðvelda fólki að komast á milli
staða með bíl í áratug. Þétta þarf
byggð vegna þess að annars verður
fjöldi íbúa í nálægð við borgarlínu ekki
nægur og þá mun 12% markmiðið ekki
nást. Því þarf einnig að byggja fjöl-
mennar blokkaríbúðir meðfram þess-
um samgönguási og takmarka bíla-
stæði við þær. Þannig er gert ráð fyrir
því að kaupendur framtíðarinnar vilji
flestir búa í blokk ofan í umferðargötu
með tilheyrandi áreiti og hávaðameng-
un og vilji nýta sér almennings-
samgöngur, annars standast for-
sendur fyrir borgarlínu ekki.
Uppsöfnuð þörf
Nú eru menn loksins að vakna og
þverpólitísk sátt ríkir um uppsafnaða
þörf fyrir samgöngubætur á höf-
uðborgarsvæðinu. Allir eru sammála
um að efla þurfi almennings-
samgöngur og byggja þurfi upp hjóla-
og göngustíga samhliða því að ráðast í
endurbætur á stofnbrautum. Efla
þurfi alla þessa þætti til þess að fólk
geti farið á milli staða með fjöl-
breyttum hætti enda sýna skýrslur að
breyttar ferðavenjur séu nauðsyn-
legar samhliða löngu tímabærum um-
ferðarframkvæmdum til að draga úr
tafatíma allra í umferðinni. Lengi vel
var bílnum gert hátt undir höfði. Það
tók hægt og rólega breytingum en það
þýðir ekki að nú sé ráð að fara út í öfg-
ar í hina áttina. Víða er þörf á for-
gangsreinum fyrir strætó. Þó ekki í
þeim mæli sem nýjustu hugmyndir
eru um vegna þess að því skal haldið
til haga að umbætur á gatnakerfinu
nýtast almenningsvögnum einnig,
hvort sem um er að ræða hágæða
hraðvagna eða Strætó bs. Breyttar
ferðavenjur munu eiga sér stað yfir
langt skeið, en ekki skjótt og ekki í
eins ríkum mæli og áætlanir gera ráð
fyrir.
Fólk þarf að hafa val um hvaða
ferðamáta það kýs. Sú stefna að gera
einum samgöngumáta hátt undir höfði
á kostnað annarra og þröngva þannig
fólki til þess að breyta um ferðavenjur
hefur ekki einungis mistekist, heldur
ber vott um forræðishyggju og ólýð-
ræðisleg vinnubrögð. Flokkur sem
kennir sig við frelsi og val ætti undir
engum kringumstæðum að steypa alla
borgarbúa í sama mót, heldur að
stuðla að fjölbreyttum samgöngu-
mátum.
Tilgangurinn og meðalið
Eftir Ingu
Maríu Hlíðar
Thorsteinson
» Sú stefna að gera
einum samgöngu-
máta hátt undir höfði á
kostnað annarra og
þröngva þannig fólki til
þess að breyta um
ferðavenjur ber vott um
forræðishyggju og ólýð-
ræðisleg vinnubrögð.
Inga María Hlíðar
Thorsteinson
Höfundur er varaborgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins.
inga.maria.hlidar.thorstein-
son@reykjavik.is
N Ý F O R M
h ú s g a g n a v e r s l u n
Strandgötu 24 | 220 Hafnarfjörður | Sími 565 4100 | nyform.is
Kragelund stólar
K 406