Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2019, Side 114

breytt í: „Á síðustu 30 dögum hef ég drukkið áfengi af einhverju
tagi oftar en fjórum sinnum.“ Tölfræðingur lagði til að hafa eins
kvarða fyrir allar spurningarnar um verndandi þætti og flokka
betur saman já- og nei-spurningar svo auðveldara væri að svara
þeim. Einnig var hEiLung lagt fyrir sex ungmenni, fjórar
stúlkur og tvo pilta á aldrinum 17–24 ára. Eitt þeirra var 24 ára
en hin voru 20 ára eða yngri. Þau voru beðin um að svara
spurningunum og eftir fyrirlögn voru þau spurð hvort eitthvað
hefði verið óskýrt, þau ekki skilið einhver atriði og hvort ein-
hver atriði vantaði. Voru þau á bilinu 2-4 mínútur að svara
hEiLung. Þrjú þeirra höfðu engar athugasemdir. aðrir
nefndu nokkur atriði um hæð og þyngd, tóbaksnotkun og
sjálfsvirðingu. Þau töldu að lítið kæmi út úr spurningum um
hæð og þyngd og þeim var því sleppt í lokaeintakinu. gerð var
breyting á spurningu um tóbaksnotkun. Var hún: „Á síðustu
dögum hef ég notað munntóbak.“ henni var breytt í: „Á
síðustu dögum hef ég notað tóbak í vör.“ Einnig var breytt
spurningunni: „Mér finnst ég hafa marga kosti til að bera.“ Var
henni breytt í: „Mér finnst ég hafa marga kosti.“ Tillaga kom
um að færa spurningar um verndandi þætti framarlega á hEiL-
ung og var það gert.
Niðurstöður
Eftir að búið var að velja mikilvægar spurningar í hEiLung
út frá fræðilegum forsendum var það lagt fyrir sérfræðinga og
ungt fólk og í lokin innihélt það 34 spurningar. Í hEiLung
flokkuðust spurningarnar í sex flokka. Það voru bakgrunn -
spurningar, spurningar um líkamlegt, andlegt, félagslegt og
kynferðislegt heilbrigði og um lífsstíl. hEiLung innihélt tvær
bakgrunnspurningar, eina spurningu um gengi í skóla, fjórar
spurningar um líkamlega þætti, þrettán um andlega þætti, þrjár
um félagslega þætti, fimm um kynferðislega þætti og sex um
lífsstíl. Þær spurningar sem flokkaðar voru sem verndandi
þættir voru alls sjö og voru um sjálfsmynd og sjálfstrú. alls
voru 22 spurningar flokkaðar sem áhættuþættir eða áhættu-
hegðun. Þar af voru 11 spurningar um áhættuþætti (hreyfing,
næring, svefn, samband við foreldra og vini, þunglyndi, kvíði
og ofbeldi) og 11 spurningar um áhættuhegðun (tóbaksnotkun,
áfengisnotkun, vímuefnanotkun, kynhegðun, kynhneigð, notk -
un getnaðarvarna, kynsjúkdómar og þungun). Á skimunartæk-
inu voru fyrst bakgrunnsspurningar og spurning um gengi í
skóla, síðan spurningar um verndandi þætti og í framhaldinu
voru spurningar um áhættuþætti og áhættuhegðun. Það tók
stuttan tíma, 2–4 mínútur, að leggja það fyrir og spurningum
var þannig raðað að það væri handhægt að lesa úr þeim. Spurn-
ingunum var komið fyrir á einu a-4 blaði, beggja vegna blaðs -
ins.
Mat á niðurstöðum við fyrirlögn á hEiLung miðaðist við
að spurningar um sjálfsmynd og sjálfstrú gætu gefið vísbend-
ingar um verndandi þætti einstaklingsins. Þetta voru sjö spurn-
ingar. Mest var hægt að fá 35 stig úr þeim hluta en minnst 7
stig. alls mældu 22 spurningar áhættuþætti og áhættuhegðun.
Því fleiri spurningar um líkamlega þætti og tengsl við aðra sem
svarað var neitandi og því fleiri spurningar um andlega þætti,
ofbeldi, lífsstíl og kynheilbrigði sem svarað var játandi þeim
mun meiri áhætta var til staðar. Mest var hægt að fá 22 áhættu-
stig en minnst 0 stig.
Umræða
Við gerð þessa skimunartækis hafa fræðilegar forsendur verið
lagðar til grundvallar, mats- og skimunartæki skoðuð og mat
byggt á áliti sérfræðinga og ungs fólks. Ekkert skimunartæki
hefur fram að þessu verið í notkun meðal skólahjúkrunar -
fræðinga í framhaldsskólum hér á landi. Það er brýnt að fagfólk
eins og hjúkrunarfræðingar hafi góð vinnutæki til að vinna
með til að ná betri árangri (Darling-fisher o.fl., 2014; Yi o.fl.,
2009). Styrkur þessa skimunartækis felst í því að það gefur grófa
heildræna mynd af heilsufari ungs fólks og það inniheldur
ákveðna verndandi þætti en slíkt er nýjung þegar meta skal
heilbrigði ungs fólks. Mikil áhersla hefur um alllangt skeið
verið lögð á að meta áhættuþætti og áhættuhegðun en það er
vandamálamiðuð nálgun (CDC, e.d.; Yi o.fl., 2009). Með því
að skoða einnig verndandi þætti er unnt að nýta þá til að styrkja
ungt fólk til betri heilsu og hafa þannig heilbrigðismiðaða
nálgun (Taliaferro og Borowsky, 2012). næsta skref er að fram-
kvæma forprófun á skimunartækinu hEiLung til að sjá hvert
er réttmæti og áreiðanleiki þess en einnig hvernig það nýtist í
daglegu starfi skólahjúkrunarfræðings í framhaldsskóla. Enn á
því eftir að rannsaka skimunartækið betur áður en til hagnýt -
ingar þess kemur innan veggja framhaldsskólanna.
Þakkir
höfundur vill þakka sérfræðingum við hjúkrunarfræðideild
hÍ, skólahjúkrunarfræðingi í framhaldsskóla, tölfræðingi og
unga fólkinu fyrir þeirra mikilvæga framlag til þróunar skimu-
nartækisins.
Heimildaskrá
Barrett, C.B., og Constas, M.a. (2014). Toward a theory of resilience for in-
ternational development applications. Proceedings of the National Academy
of Sciences of the United States of America (PNAS), 111(40), 14625–14630.
Doi/10.1073/pnas.1320880111.
CDC, Centers for Disease Control and Prevention (e.d.). Adolescent and school
health. Youth risk behavior surveillance system (YRBSS). Sótt á https://
www.cdc.gov/healthyyouth/data/yrbs/index.htm.
Darling-fisher, C.S., Salerno, j., Dahlem, C.h.Y., og Martyn, k.k. (2014). The
rapid assessment for adolescent preventive services (raaPS): Providers’
assessment of its usefulness in their clinical practice settings. Journal of
Pediatric Health Care, 28(3), 17–226. Doi.org/10.1016/j.pedhc.2013.03.003.
DeVellis, r.f. (1991). Scale development. Theory and applications. London:
Sage Publications.
Embætti landlæknis (2012). Rannsókn á heilsu og líðan Íslendinga árið 2012.
Sótt á https://www.landlaeknir.is/servlet/file/store93/item20769/hBS.pdf.
Engle, P.L., Castle, S., og Menon, P. (1996). Child development: Vulnerability
and resilience. Social Science Medicine, 43, 621-635.
fergus, S., og Zimmerman, M.a. (2005). adolescent resilience: a framework
for understanding healthy development in the face of risk. Annual Review
of Public Health, 26, 399–419. Doi: 10.1146/annurev.publhealth.26.021304.
144357.
greenberg, M.T. (2006). Promoting resilience in children and youth. Preven-
tive intervention and their interface with neuroscience. Annals of New York
Academy of Sciences, 1094, 139–150. Doi: 10.1196/annals.1376.013.
sóley sesselja bender
114 tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 95. árg. 2019