Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2016, Qupperneq 25

25 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA
Munnheilsa aldraðra
Langvinnir sjúkdómar eru líklegri til að aukast með
aldrinum og hafa oft áhrif bæði á líkamlega færni sem
og andlega hæfni. Þegar þessi færni er farin að skerðast
er erfiðara fyrir einstaklinginn að viðhalda viðunandi
munnhreinsun og það leiðir til verri munnheilsu. Skortur
á félagslegum stuðningi og ferðaörðugleikar til og frá
tannlækni geta einnig haft mikil áhrif (Metcalf o.fl., 2011).
Hrumir aldraðir á hjúkrunarheimilum, sem eru háðir
þjónustu annarra, eru líklegri en hinir til að búa við slæma
munnheilsu vegna líkamlegrar og vitsmunalegrar getu.
Þeir eru líklegri til að fá tannskemmdir því matur situr
lengur á tönnunum en þeir sem geta sinnt þessu sjálfir
(Nitschke o.fl., 2010). Þeir eiga einnig frekar á hættu að fá
lungnabólgu vegna ásvelgingar en vel hreinsaður munnur
er liður í því að koma í veg fyrir lungnabólgu af þessum
toga (Barnes, 2014). Verkir og slæmu ástandi í munnholi
geta fylgt tannskemmdum en ef einstaklingurinn á erfitt
með að tjá sig eða er með heilabilun getur verið erfitt að
greina slíka verki. Mikilvægt er því að fylgjast vel með
ástandi munnhols og greina hvort einstaklingurinn er
líklegur til að finna til óþæginda, greina ástæður verkjanna
og meðhöndla sem fyrst (Tabloski, 2014) en verkir í
munnholi draga verulega úr lífsánægju fólks (Östberg og
Hall-Lord, 2011).
Þurr slímhúð (xerostomia)
Munnvatnsframleiðsla minnkar með aldrinum og getur
valdið þurrki í munninum. Algengasta ástæðan fyrir munn-
þurrki er aukaverkun af lyfjum sem einstaklingurinn tekur
en fjölmörg lyf valda þessari aukaverkun, svo sem þríhring-
laga þunglyndislyf, deyfilyf, róandi lyf, blóðþrýstingslækk-
andi lyf, þvagræsilyf, Parkinsonslyf og fleiri lyf (Tabloski,
2014). Fyrir utan að vera mjög óþægilegt getur þetta valdið
margs konar vandamálum, svo sem við að tala og kyngja,
en það getur valdið hættu á vannæringu og þyngdartapi en
einnig hættu á ásvelgingu og þar með lungnabólgu. Það get-
ur valdið óþægindum að hafa gervitennur þegar slímhúðin
er þurr (Bissett og Preshaw, 2011). Í munnvatninu er flókin
bakteríudrepandi efnasamsetning sem er hluti af ónæm-
iskerfinu og ver tennurnar og slímhúðina í munninum.
Minnkuð munnvatnsframleiðsla dregur úr ónæmisvörnum
aldraðra og eykur líkur á sýkingum í munni. Til að sporna
við þurri slímhúð er hægt að örva munnvatnsframleiðsluna
með sykurlausu tyggjó eða molum, fá sér sopa af vatni af
og til eða jafnvel nota gervimunnvatn. Ef munnþurrkurinn
er kominn til vegna lyfja er gott að endurskoða mikilvægi
lyfjagjafarinnar. Ekki á að nota munnhreinsisvampa með
sítrus sem taldir voru auka munnvatnsframleiðslu þar sem
það er skammvirk lausn og eyðir upp glerungi tannanna
(Coker o.fl., 2013). Natríumlárýlsúlfat er stundum notað í
tannkrem og getur það valdið ertingu á viðkvæmri slímhúð.
Hægt er að skola því burt með vatni en þá skolast einnig
flúorið burt sem er nauðsynlegt til varnar tannskemmdum.
Til eru tannkremstegundir sem innihalda ekki natríumlárýls-
úlfat (t.d.Sensodyne ProNamel) og ætti fólk með viðkvæma
slímhúð frekar að velja slíkt tannkrem (Meurman, 2012).
Vandamál eins og andremma getur verið afleiðing af þurri
slímhúð og er hvimleitt. Það getur verið verulega hamlandi
fyrir einstaklinginn, til dæmis í samskiptum og þátttöku í
ýmsu félagsstarfi (Metcalf o.fl., 2011).
Sveppasýking
Sveppasýking í munni er yfirleitt af völdum Candida
albicans og er algeng aukaverkun af þurri slímhúð.
Einkenni eru hvítar skellur í munninum og er hún yfirleitt
meðhöndluð með nýstatín-mixtúru (Mycostatin) fjórum
sinnum á dag í tvær vikur. Mixtúrunni á að velta uppi í
munninum í tvær mínútur í senn. Ef einstaklingurinn er
með gervitennur er mikilvægt að taka þær út á meðan og
gott er að setja 1 ml út í vatn og láta tennurnar liggja í því
yfir nótt eða að minnsta kosti sex klukkustundir (Tabloski,
2014). Ef það er ekki merki um sveppasýkingu en skán er
í munninum er betra að nota munnskol eða gel, svo sem
klórhexidín (Sargeant og Chamley, 2013).
Tannholdsbólga
Bólga í tannholdi með roða, bólgu og jafnvel blæðingu
eru algeng einkenni tannholdsbólgu (gingivitis). Orsökin
eru sýklar frá munnholi sem festa sig við yfirborð tannanna
og mynda tannsýklu. Þar veldur tannsýklan ertingu og
bólgu í tannholdinu. Með því að bursta tennurnar með
flúor bættu tannkremi og nota tannþráð tvisvar á dag má
draga úr einkennum tannholdsbólgu (Tabloski, 2014).
Ef tannholdsbólgan er ekki meðhöndluð, dreifist bólgan
um dýpri lög stoðvefjanna og kallast þá tannvegsbólga
(peridontitis). Bólgan er þá ekki aðeins bundin tannholdinu
heldur hafa bólgur breiðst út frá tannholdi niður í dýpri
vefjalög, svo sem rótarslíður og kjálkabein, og valda eyðingu
þar. Að endingu eyðist festa tannarinnar og tönnin losnar
(Coker o.fl., 2013). Þetta skapar hættu hjá hrumum öldruð-
um með fjölþætt heilsufarsvandamál (Müller og Schimmel,
2010). Erfitt getur reynst að meðhöndla vandamálið þegar
aldraðir eiga í hlut og því er fyrirbygging á yngri árum
mikilvæg (Tabloski, 2014).
Munnbólga (stomatitis)
Munnbólga er bólguástand í munni sem getur lýst sér
sem lítið sár eða óþægindi yfir í að öll slímhúðin í munn-
inum sé blæðandi. Þetta er oft af völdum krabbameinslyfja
sem valda frumueyðingu í öllum líkamanum. Að matast
og drekka getur verið sársaukafullt. Í þessu ástandi þarf að
huga vel að munnhreinsun til að koma í veg fyrir frekari
sýkingar, nota milt munnskol og passa að matur og drykkir
séu hvorki of heitir, of kaldir né of sterkir (Tabloski, 2014).
Krabbamein í munni
Góðkynja og illkynja æxli geta myndast í munninum
og í kokinu og líkt og önnur krabbamein geta þau valdið
meinvarpi í aðra líkamsvefi. Flöguþekjukrabbamein er al-
gengasta krabbameinið í munni og er oftast hjá öldruðum.