Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2016, Síða 64

64 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA
EINN STERKASTI áhrifaþáttur á heilsufar einstaklinga er
hversu vel þeim gengur að tileinka sér þekkingu og lesa
fræðsluefni um heilsutengd málefni (Badarudeen og
Sabharwal, 2010). Stór þáttur í starfi hjúkrunarfræðinga
er að fræða skjólstæðinga og fjölskyldur þeirra um
ýmislegt sem tengist heilsu. Flestir sem njóta þjónustu á
hjúkrunarheimilum, sjúkrahúsum eða í heimaþjónustu
eru komnir yfir miðjan aldur og oft eru nánustu aðstand-
endur aldraðra skjólstæðinga einnig komnir yfir miðjan
aldur. Þessir einstaklingar þurfa margs konar fræðslu.
Hvernig fólk lærir er auðvitað mjög einstaklingsbundið en
einnig koma fram mismunandi þarfir sem tengjast aldri
einstaklinga. Því er mikilvægt að taka tillit til þeirra þátta
sem hafa áhrif til að fræðsla nýtist sem best. Setja þarf
fræðsluefnið fram þannig að það sé auðskilið þeim sem
það er ætlað (Badarudeen og Sabharwal, 2010). Tilgangur
þessarar greinar er að fara yfir þætti sem skipta máli bæði
við fræðslu eldra fólks og hvernig best er að útbúa fræðslu-
efni á prenti fyrir þennan aldurshóp.
Hvað hefur áhrif á hvernig fólki gengur að
læra?
Fullorðið fólk lærir eingöngu það sem það telur sig
hafa gagn af og hefur áhuga á. Aðrir þættir hafa einnig
áhrif á hvernig fólki gengur að tileinka sér nýja þekkingu,
svo sem erfðir, menningarlegur bakgrunnur, persónuleg
reynsla, sjúkdómar og öldrunarbreytingar. Með öldrunar-
breytingum koma fram eðlilegar breytingar á sjón, heyrn
og snertingu, en hæfni til að læra helst nægjanlega góð allt
fram undir nírætt. Því má gera ráð fyrir að skert færni til
að læra nýja hluti geti bent til að sjúkdómur búi að baki
Eldra fólk á hins vegar erfiðara með að meðtaka og túlka
upplýsingar hratt, skilja texta, sem er mjög samþjappaður
og með flóknu orðalagi, og leysa ný vandamál. Einnig er
erfiðara að meðtaka mismunandi upplýsingar á sama tíma,
draga ályktanir, forgangsraða og breyta viðhorfum sem
fólk hefur haft lengi, þ.e.a.s. aldraðir hafa minni vitrænan
sveigjanleika. Það sem hins vegar gagnast eldra fólki vel er
reynsla, þekking og færni sem eldra fólkið hefur aflað sér
á lífsleiðinni. Áralöng reynsla gefur einstaklingnum viðmið
sem gagnast honum við að taka góðar ákvarðanir en þetta
kallast „cristalized intelligence“ á ensku og öldrun hefur
ekki áhrif á þessa tegund þekkingar (National Institute on
Aging, 2008).
Framsetning á fræðslu fyrir eldra fólk
Það sem helst þarf að hafa í huga þegar verið er að
fræða eldra fólk er að leita fyrst efti því hvað einstaklingur-
inn veit nú þegar um efnið og að tala við hann á þeim
grunni. Passa þarf að setningar séu ekki of flóknar, kynna
nýjar upplýsingar hægar (eða: rólega) og kynna nýtt efni í
litlum skömmtun, þ.e. 10-15 mínútur í einu. Umhverfi þarf
að styðja við einstaklinginn, nægilegt ljós þarf að vera og
forðast ber utanaðkomandi truflun eða hávaða og betra er
að nota lægri tón og tala hægt og skýrt. Hafi einstaklingur-
inn skerta skynjum er mikilvægt að hann noti viðeigandi
hjálpartæki, s.s. gleraugu, stækkunargler eða heyrnartæki
(Euro Med Info, 2016).
Þegar verið er að leiðbeina fólki um breytingar á lífsstíl
eða atferli er best að stíga bara 1-2 skref í einu. Einnig er
betra að nota jákvætt orðalag, segja frekar: „Það væri mjög
gott fyrir þig að hætta að nota sykur,“ frekar en neikvæða
orðalagið: „Það er slæmt fyrir þig að borða sykur“ (Euro
Med Info, 2016). Einnig er talið gott að orða setningar
þannig að leiðbeinandinn tali til einstaklingsins, til dæmis:
„Þú gætir lært …“ í stað þessa að tala um sjúklinginn í þriðju
persónu. Þegar verið er að tala um ákveðið atriði eða fyrir-
bæri er best að nota alltaf sama orðið yfir hlutinn, til dæmis
tala alltaf um sykur sem sykur en ekki nota stundum orðið
glúkósi eða fínunnin kolvetni. Fjölbreytilegt orðalag getur í
þannig tilfellum valdið ruglingi (Williams o.fl., 2016).
Mikilvægt er að huga að góðum samskiptum þegar
einstaklingurinn er fræddur og eru sex atriði sérstaklega
tiltekin sem skipta máli. Í fyrsta lagi þarf viðmælandinn
að finna til öryggis og að finna að sjálfsagt sé að spyrja
FRÆÐSLA OG GERÐ FRÆÐSLUEFNIS
FYRIR ELDRA FÓLK
Ingibjörg Hjaltadóttir, dósent og sérfræðingur í öldrunarhjúkrun