Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2016, Side 65

65 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA
Fræðsla og gerð fræðsluefnis fyrir eldra fólk
spurninga. Best er að tala rólega, orðalag þarf að vera
almennt svo allir skilji, og hjálplegt er að teikna eða sýna
skýringarmyndir. Það að sjá mynd hjálpar til við að muna
það sem verið er að kenna. Best er að fræðsluefnið sé ekki
of víðtækt, kenna bara um afmarkaða hluti og í stuttan
tíma í senn. Einnig reynist vel að nota svokallaða „teach
back“-aðferð við kennsluna og biðja áheyrandann að
endurtaka útskýringarnar. Þannig má leiðrétta ef einhver
misskilningur á sér stað og þetta festir einnig efnið betur í
minni (Tamura-Lis, 2013).
Jafnframt munnlegri fræðslu er mikilvægt að láta
einstaklinginn einnig hafa fræðsluefnið á pappír. Meiri
líkur eru á að hann tileinki sér efnið ef hann fær bæði
munnlega fræðslu og fræðsluefni á prenti (Hill og Bird,
2003; Euro Med Info, 2016). Þó þarf að gæta þess að laga
fræðslubæklinga að þörfum viðkomandi sjúklingahópa en ef
það er gert hefur árangur af fræðslunni reynst mun meiri og
komið fram í aukinni þekkingu, jákvæðara viðhorfi og betri
meðferðarheldni (Adepu og Swamy, 2012).
Fræðsluefni á prenti
Fræðsluefni á prenti þarf að vera skrifað á þann hátt
að það sé skiljanlegt einstaklingnum, hvorki of barnalegt
né of háfleygt. Textinn þarf að vera á mannamáli með
einföldu og skýru orðalagi og best er að forðast fagmál
(Williams o.fl., 2016). Byrja skal á aðalatriðunum og
skipta textanum niður í stuttar málsgreinar og aðeins
nefna 3-5 áhersluatriði. Leggja má áherslu á aðalatriði
með því að setja fram spurningar í textanum. Einnig
getur verið gott að útskýra upplýsingar með dæmisögum
og mikilvægustu atriðin er gott að endurtaka nokkrum
sinnum í textanum. Gott er að nota myndir til skýringar
og áherslu en hvorki mega það vera flóknar myndir eða
línurit (National Institute on Aging, 2008).
Útlit og uppsetning á texta
Leturgerð, sem notuð er í texta, skiptir máli þegar
hugað er að læsilegum texta fyrir eldra fólk. Reynst hefur
best að nota leturtegund sem kallast broddstafir (serif) en
þeir stafir hafa nokkurs konar línu eða grannt strik neðst
á stafnum sem gefur til kynna línu undir stöfunum. Slíkir
stafir eru í leturgerðunum Times New Roman og Georgia.
Broddlausir stafir (san-serif) eru hins vegar ekki eins
læsilegir fyrir eldra fólk en það letur er samt einfaldara og
með jafnbreiðum stöfum. Þetta eru til dæmis leturgerðir-
nar Arial og Calibri. Mismunur þessara leturgerða má sjá á
mynd 1 (National Institute on Aging, 2008).
MYND 1. Mismunandi leturgerðir: broddstafir (serif) og broddlausir
stafir (sans-serif)
Broddstafir Broddlausir stafir
Times New Roman Arial
Georgia Calibri
Mælt er með að nota 12-14 punkta stærð á stöfum eða
jafnvel stærra og tvöfalt línubil. Gott er einnig að hafa hvít
svæði á milli efnisgreina eða kafla til að hvíla augað og
jafna textann til vinstri. Sé texti jafnaður til beggja hliða
verður ójafnt bil á milli orða og það getur gert textann
erfiðari aflestrar. Takmarka skal notkun skáleturs, feitleturs
og undirstrikaðs leturs og varast skal að nota eingöngu
hástafi því þannig texta er erfiðara að lesa. Séu notaðar
myndir skal hafa þær alveg aðgreindar frá textanum því
að textinn verður ruglingslegur ef hann er vafinn utan um
myndina eins og sýnt er á mynd 2. Einnig er mælt með að
bil á milli stafa sé eðlilegt, stafir séu hvorki of þéttir né of
dreifðir, eins og sýnt er á mynd 3 (National Institute on
Aging, 2008).
MYND 2. Myndir, sem settar eru inn í texta, gera hann erfiðari aflestrar.
MYND 3. Mismundi bil á milli stafa, þ.e. eðlilegt bil, þétt eða dreift.
Eðlilegt bil á milli stafa
Bil á milli stafa mjög lítið eða þétt
M i k i ð b i l á m i l l i s t a f a e ð a d r e i f t
Litaskyn breytist með hækkandi aldri og hæfni til
að greina á milli þéttleika lita eða „contrasts“ minnkar.
Þannig veður erfiðara að greina á milli dökkblás litar og
milliblás litar. Forðist að nota gula, bláa og græna liti
nálægt hverjum öðrum því að erfitt getur verið fyrir eldra
fólk að greina á milli þeirra lita. Best er að hafa dökkt
letur á ljósum grunni en ekki svo dæmi sé tekið grátt letur
á gráum grunni, slíkt getur orðið mjög erfitt aflestrar.
Einnig er hægt að gera texta læsilegri ef honum er skipt í
dálka því of langar línur geta valdið erfiðleikum sem og ef
orðum er skipt á milli lína. Best er að nota pappír sem ekki
glansar því glampi af glansandi pappír truflar sjón þeirra
sem eldri eru. Að lokum er gott að fá eldri einstakling til
að lesa efnið yfir til að fá ábendingar um það sem hugsan-
lega truflar eða skilst ekki.
Bæði fræðsla og fræðsluefni um heilsutengd málefni
eru mikilvægir þættir í öldrunarþjónustu og eru hjúkrunar-
fræðingar oft í lykilhlutverki við að miðla þekkingu til
skjólstæðinga. Séu hjúkrunarfræðingar og aðrir sem veita
fræðslu meðvitaðir um mikilvægi þess að sinna sérstökum
þörfum skjólstæðinganna hvað varðar framsetningu
fræðsluefnis eru meiri líkur á að fræðslan nái markmiði
sínu. Hvort sem um er að ræða eldra fólk eða aðra hópa
sem verið er að fræða er mikilvægt að mæta einstakling-
num þar sem hann er og taka tillit til þarfa hans.