Bændablaðið - 07.09.2017, Qupperneq 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 7. september 2017
Í júní kom út skýrslan „Nordic
nitrogen and Agriculture“ sem
fjármögnuð var af Norræna
ráðherraráðinu. Fjallar hún
um köfnunarefni í landbúnaði
á norðurslóðum, stefnumótun
og ráðstafanir til að draga úr
umhverfisáhrifum af völdum
þessarar lofttegundar. Þar er
lögð áhersla á nauðsyn þess að
efla þekkingu til að auka skil-
virkni í notkun köfnunarefnis í
landbúnaði.
Köfnunarefni er frumefni sem
er lyktar- og litlaus lofttegund
og mest er af í lofthjúpi jarðar,
eða um 78%. Köfnunarefni er að
finna í öllum lifandi frumum og
er nauðsynlegur partur í öllum
próteinum, ensímum og við fram-
leiðslu á orku við ljóstillífun. Það
er m.a. nýtt í stórum stíl í áburð
sem notaður er til landbúnaðar.
Þótt köfnunarefni sé nauðsyn-
legt til allrar ræktunar, þá getur of
mikil köfnunarefnisnotkun leitt til
mengunar jarðvegs og grunnvatns
með alvarlegum afleiðingum. Þá er
mjög þekkt neikvæð áhrif köfnun-
arefnismengunar á lífríki í vötnum
og ám og jafnvel á grunnsævi úti
fyrir ströndum öflugra landbún-
aðarsvæða.
Kröfur um aukna framleiðni og
ódýrar afurðir leiða til aukinnar
mengunar
Stöðugt er verið að gera kröfur um
aukna framleiðni í landbúnaði og
ódýrari landbúnaðarvörur. Gallinn
er bara sá að kröfur um aukna
lífmassaframleiðslu á hvern hekt-
ara lands hafa krafist stóraukinnar
notkunar á köfnunarefnisáburði.
Aukin fóður- og nytjajurtafram-
leiðsla leiðir líka til aukinnar elds-
neytisnotkunar og kolefnismeng-
unar. Þar hefur víða verið farin
sú leið að auka notkun á lífrænu
eldsneyti sem að stærstum hluta
er framleidd úr korni. Talað er um
sjálfbæra orkuframleiðslu og jafn-
vel að hún sé vistvæn. Það hljómar
vissulega mjög vel, en samkvæmt
skýrslu sem Jan Willem Erisman
gerði fyrir Evrópusambandið,
leiðir það jafnvel til enn stærri
vandamála.
Lífrænt eldsneyti kallar á aukna
köfnunarefnisnotkun
Aukin framleiðsla á lífrænu elds-
neyti kallar á enn meiri notkun á
köfnunarefnisáburði. Þá er köfnun-
arefnisoxíðsmengun (NOx) meiri
af notkun lífeldsneytis en af jarð-
efnaeldsneyti að því er fram kemur
í skýrslu Jan Willem Erisman. Það
er einfaldlega sagt vera vegna
hærra hlutfalls köfnunarefnis í
slíku eldsneyti.
NOx er samheiti yfir tvíefna
sambönd af oxíði (súrefni) og
frumefninu nitri. Þar getur verið
um að ræða köfnunarefnisoxíð eða
nituroxíði (nitric oxide) og köfn-
unarefnis díoxíði (nitrogen diox-
ide) sem valda m.a. súru regni.
Köfnunarefnisoxíð getur verið
hættulegt heilsu manna. Sé allt
þetta haft í huga hlýtur sú hugsun
yfirvalda á Íslandi að auka notk-
un lífdísils í stað hreins dísils af
umhverfisástæðum að vera alvar-
legt umhugsunarefni svo ekki sé
meira sagt.
Mest NOx losun er sögð vera
í Norður-Ameríku
Norður Ameríka losar hlutfalls-
lega mest af köfnunarefnisoxíði í
heiminum, eða 17,2%, samkvæmt
skýrslu Erisman. Þar á eftir kemur
Austur- Asía með 14,1% og Evrópa
með 13,7%.
Landbúnaður í heiminum stend-
ur þó einungis fyrir losun á 0,9%
köfnunarefnisoxíði. Flutningar á
landi eru aftur á móti á bak við
30,7% losunarinnar. Iðnaður stend-
ur fyrir 16,9%, orkuframleiðsla er á
bak við 15,7%, alþjóðlegur skipa-
rekstur stendur fyrir 15% og aðrir
flutningar (þ.m.t. flug) standa fyrir
16,2%. Þá stendur eldsneytisbruni
á heimilum fyrir 4,5% af losun
köfnunarefnisoxíði í heiminum.
Aukin rafbílavæðing getur líka
leitt til aukinnar mengunar
Erisman bendir líka á áhugaverðan
hliðaranga þessarar umræðu sem
tengist notkun köfnunarefnis í
landbúnaði við framleiðslu á líf-
rænu eldsneyti. Aukin rafvæðing í
samgöngum geti nefnilega kallað
á enn meiri NOx útblástur vegna
framleiðslu á raforku. Þótt það
eigi ekki við á Íslandi, þá er Ísland
ekki stórt í stóra samhenginu, t.d. í
samanburði við veruleikann í ESB.
Þetta getur því þýtt, allavega til
skamms tíma, að rafbílavæðingin í
Evrópu leiði til meiri mengunar og
minni skilvirkni í orkunýtingu en
áframhaldandi notkun farartækja
með sprengihreyflum. Í öllu falli
á meðan framleiða þarf raforkuna
með kolum, jarðefnaeldsneyti, líf-
rænu eldsneyti, gasi eða kjarn orku.

Ofnotkun köfnunarefnis og
óskilvirkni í aðgerðum
Í skýrslu Norræna ráðherra ráðsins
er sjónum nær eingöngu beint að
köfnunarefnisnotkun í landbúnaði.
Ekki er þó tekin nein hörð afstaða í
málinu. Þar segir að mjög vaxandi
áhugi sé á alþjóðlega vísu fyrir
Skýrsla á vegum Norræna ráðherraráðsins telur brýnt að berjast um nauðsynlega en mengandi lofttegund:
Athygli vakin á baráttu gegn ofnotkun
köfnunarefnis í landbúnaði
– Mikil áskorun en um leið vandasöm pólitísk glíma við margvíslegar þversagnir í umhverfismálum þar sem fátt er um töfralausnir
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
FRÉTTASKÝRING
-
Mynd / BBL