Fréttabréf Öryrkjabandalags Íslands - 01.09.1998, Blaðsíða 24

• • /
Garðar Sverrisson varaform. OBI:
GOÐSÖGNIN UM ÍSLENSKA
VELFERÐARRÍKIÐ
Meðal lokaverkefna við
Háskóla íslands leynast
stöku sinnum ritgerðir
sem eiga brýnt erindi við okkur öll.
Ein slík, Fátækt í velferðarsamfélagi,
BA-verkefni Hörpu Njáls í
félagsfræði, barst
okkur í hendur nú
fyrir skömmu.
Höfundurinn fær-
ist mikið í fang,
varpar skýru ljósi
á viðfangsefnið
og sviptir með
margvíslegum
rökum hulunni af
goðsögninni um
íslenska velferð-
arríkið.
Hálfdrœttingar
meðal
nágrannaþjóða
í ritgerð sinni
staðfestir Harpa
Njáls eitt og ann-
að sem við höfum
verið að reyna að
vekja athygli á,
m.a. að því fer víðs fjarri að við stönd-
um jafnfætis nágrannaþjóðum okkar
í útgjöldum til velferðarmála, þ.á.m.
tryggingamála. Auk þess að draga
fram mikilvægar staðreyndir leitar
Harpa félagslegra og pólitískra skýr-
inga á þeim viðhorfum sem rrkjandi
eru gagnvart þeim sem eiga undir
högg að sækja.
Eins og flest okkar vita hefur
Island um nokkurt skeið verið í hópi
tekjuhæstu ríkja OECD. Sé stærð
velferðarríkisins aftur á móti skoðuð
kemur í ljós að síðasta áratug vorum
við að meðaltali með þriðju lægstu
heildarútgjöldin á þessu sviði, með
um helmingi lægri útgjöld en þær
nágrannaþjóðir sem mestan skilning
hafa á siðferðilegri nauðsyn jafnréttis.
Þá sýna opinber gögn að þótt öryrkjar
séu hlutfallslega mun færri á íslandi
en í flestum hinna Norðurlandanna
eru tryggingabætur einstaklinga þar
að meðaltali allt að tvöfalt hærri og
rúmlega það. Nú kynni einhver að
hafa tilhneigingu til að álykta sem svo
að íslenskum öryrkjum hljóti að vera
bættur þessi munur á einhvern annan
hátt, t.d. með hærri lífeyrissjóðs-
greiðslum eða meiri aðstoð sveitar-
félaga. Svo er þó ekki og sýnir Harpa
fram á það í ritgerð sinni að einnig
sveitarfélögin standa sig verr hér á
landi, og ekki þurfum við vitnanna við
um þjónustugjöldin.
Island dregst aftur úr
Harpa rifjar upp að á fjórða og
fimmta áratugnum var það yfirlýst
stefna og metnaður íslenskra stjórn-
valda að koma hér á velferðaröryggi
sem væri í engu síðra því sem best
gerðist með öðrum þjóðum. Um mið-
bik aldarinnar megi segja að grunnur
hafi verið lagður að nútímavel-
ferðarkerfi hér á landi og hafi það um
1950 verið sambærilegt við það besta
sem tíðkaðist á Norðurlöndum og í
Bretlandi. En strax um 1960 segir
Harpa að við séum farin að dragast
aftur úr og árið 1970 orðnir verulegir
eftirbátar hinna Norðurlandaþjóð-
anna. í upphafi níunda áratugarins
verji bæði Danir og Svíar um tvöfalt
hærrahlutfalli landsframleiðslu sinnar
til velferðarmála en við íslendingar.
Þegar hér er komið sögu standa Norð-
menn og Finnar okkur einnig langtum
framar og vex sá munur enn frekar
eftir því sem líður á áratuginn. Sam-
anburður frá 1993 sýnir að munurinn
hefur haldist óbreyttur og ekki líklegt
að auknar þjóðartekjur okkar síðustu
árin hafi gert annað en að tryggja enn
frekar þetta Norðurlandamet, a.m.k.
hvað öryrkja snertir.
Einstaklingurinn brotinn niður
Eins og Harpa bendir á er fátækt
stundum skilgreind á þann hátt að
einstaklingur sé fátækur ef kjör hans
duga ekki til að nærast, taka þátt í
félagsháttum samfélags síns og búa
við þau lífsskilyrði og þægindi sem
teljast eðlileg og eru almennt viður-
kennd í því samfélagi sem hann býr í.
Undir þetta tók umboðsmaður fatlaðra
hjá Sameinuðu þjóðunum þegar hann
benti okkur á að fátækt færi fyrst og
fremst eftir því að hve miklu leyti
viðkomandi væri kleift að taka þátt í
því lífi sem lifað væri í kringum hann.
Vera má að það fari eitthvað eftir
pólitískri sýn hvers og eins hvar hann
dregur mörkin í þessum efnum. En
hvað sem því líður ættu engir að þurfa
að deila um það að einstaklingur sem
býr við þau kjör sem íslenskir
ráðamenn ákvarða öryrkjum er fjarri
því að geta notið þeirra lífshátta og
lífsgæða sem viðtekin eru í landinu.
Slíkur einstaklingur er í flestum til-
fellum dæmdur til þjóðfélaglegrar
útskúfunar og má kallast góður ef
hann á fyrir heitum mat og húsaskjóli.
Rannsóknir á áhrifum fátæktar
hafa sýnt að hún hefur margvísleg
skaðleg áhrif á þann sem við hana býr
og er þjóðfélaginu dýrkeyptari en
margan grunar. Hvað einstaklinginn
sjálfan áhrærir bendir Harpa á rann-
sóknir sem sýna hvernig ýmis sálræn
og félagsleg persónueinkenni setja
smámsaman mark sitt á fólk sem býr
við þessar aðstæður. Fólk verður
ómannblendið, finnur til skammar og
hneigist til ofnotkunar áfengis. “Áföll
og siðferðileg niðurlæging hvílir á
fólki. Það tapar hæfileikanum til að
upplifa ánægju og gleði, horfa til
framtíðar og skipuleggja hana. Fólk
er njörvað niður í vonlausar aðstæð-
ur.”
Alið á ranghugmyndum
Við þetta bætast ýmis önnur
heilsuspillandi áhrif fátæktarinnar
sem oft geta skipt sköpum þegar um
öryrkja er að ræða, enda margir
sjúkdómar háðir andlegri og líkam-
legri vellíðan fólks. Þá er ótalið
Garðar
Sverrisson
Harpa
Njáls
24