Fréttabréf Öryrkjabandalags Íslands - 01.09.1998, Blaðsíða 34

Þorsteinn Blöndal, yfirlæknir, Heilsuverndarst. Reykjav.;
BERKLAVEIKI
Á HVERFANDA HVELI
Baksvið
Talið er að um þriðjungur jarðarbúa
hafi tekið berklabakteríuna (berkla-
smitun). Arlega kemur berklaveiki
fram hjá um níu milljónum manna og
þrjár milljónir
deyja á ári. Allt
bendir til að dán-
artalan verði fjórar
milljónir eftir
aðeins 6 ár.
Hvað eru
berklar?
H e i 1 a b r o t
manna um eðli
berkla hafa frá
öndverðu verið ærið breytileg. Þrjár
meginhugmyndir rísa og hníga í flaumi
tímans en hafa þó aldrei horfið alveg.
Þær eru erfðir, umhverfi og smitefnið
(sóttkveikja, örveran).
A síðustu öld voru ritaðar lærðar
bækur um að berklar væru erfðasjúk-
dómur. Rökin voru einföld. Værufor-
eldrarnir veikir, kom sjúkdómurinn
líka upp hjá börnum þeirra.
Kirfileg ættartré sýndu, að ekki var
um að villast. Þessar hugmyndir um
berklaveiki sem erfðasjúkdóm nutu
einkum vinsælda í N-Evrópu.
Þjóðverjinn Robert Koch (1843-
1910) breytti þessum hugmyndum.
Hann notaði lungnavef frá sjúkl-
ingum með óðatæringu til að fram-
kalla berklaveiki í marsvínum og
1882 birti hann aðferð sína til að lita
og skoða berklabakteríur í smásjá.
I fyrsta sinn var hægt að horfast í
augu við óvininn og berklar voru nú
skilgreindir sem smitsjúkdómur.
Allar hugmyndir um erfðir voru þar
með á bak og burt, í bili. Þær hafa
þó snúið aftur en í nýrri mynd. Vit-
að er að aðeins einn af hverjum 10
sem taka bakteríuna veikjast og er
nú talið að ónæmikerfi þeirra sé
skert og ráði ekki við að njörva
bakteríuna niður eins og gerist hjá
9 af hverjum 10. Sýking með
eyðniveiru skerðir mótstöðuna gegn
berklum og berklaveiki kemur þá
framhjáfleirumenella. Einsoger
tengjast um 8-10% af öllum berkla-
tilfellum eyðni, í sumum Afríku-
löndum 20%.
Samspil erfða og smitefnis getur
magnast á margvíslegan hátt. Bæði
í fyrri og seinni heimsstyrjöldinni
ruku berklar upp úr öllu valdi og
vitað er að sjúkdómurinn fær aukið
vaxtarmegn með þröngbýli, fátækt,
drykkjuskap og fáfræðslu um
smitleiðir berkla.
I Bandaríkjum N-Ameríku veit
nú aðeins einn af hverjum þrem
íbúum hvernig berklar smitast þ.e. með
úðasmitun frá manni til manns. Ekki
er víst að þekking sé á hærra stigi í
Evrópu.
Lyfþolnar berklabakteríur
Allar örverur og reyndar allar
lifandi verur eru stöðugt að laga sig að
umhverfi sínu eins og það er á hverjum
tíma. Berklabakteríur eru þar engin
undantekning. Lyfjanotkun áhverjum
stað og á hverjum tíma beinir þróun
bakteríutegundarinnar í ákveðinn
farveg. Et' berklalyfin væru ekki til,
væri naumast heldur til neitt lyfþol
gegn þeim. Lyfjaviðnám hefur samt
komið fram hraðar og í meiri mæli en
veraætti. SamkvæmtkönnunAlþjóða
heilbrigðismálastofnunarinnar 1994-
1997 var fjöllyfþol til staðar í um 4-
5% berklatilfella á heimsvísu en gat í
einstöku löndum verið allt frá 1%
(Nýja Sjáland) til 22% (Lettland).
Samspil fleiri þátta á hér hlut að máli
t.d. rangt val á lyfjum, ónóg notkun
næmisprófa, röng tímalengd meðferðar
og loks slök samvinna lækna og sjúkl-
inga. Það síðastnefnda á sér oft skýr-
ingar í vanmætti þeirra til að takast á
við atvinnuleysi, drykkjusýki, stjóm-
leysi í heilbrigðisþjónustu, eiturlyf og
fátækt. Málaörðugleikar samfara
stórfelldum fólksflutningum eiga einn-
ig hlut að máli. Nú eru aflóga viðhorf
stjórnmálamanna og háskaleg verð-
lagningarstefna á áfengi eins og lík í
lestinni t.d. í Eystrasaltslöndunum. Eg
var á ferð í Litháen 1997 og í Lettlandi
1998 og fékk að skoða aðstöðu og ræða
við starfsfólk. Samkvæmt því er lækn-
ar í Litháen og Lettlandi sögðu mér,
var þar áður viðkvæðið: “Berklar em
félagslegur sjúkdómur. í Sovétríkj-
unum eru engir félagslegir sjúkdómar.
Þess vegna eru berklar ekki til.” Slík
viðhorf leiddu til hirðuleysis við fram-
kvæmd meðferðar og sjúkdómurinn
var oft ekki einu sinni skráður. Sjúkl-
ingurinn taldist varla hluti af samfélag-
inu. Vegna alls þessa er nú tala
Ævintýrið “Þetta er ekki
í mínum verkahring”
Einu sinni fyrir langa löngu voru fjórir menn. Þeir hétu Allir,
Einhver, Hver sem er og Enginn. Nú lá fyrir áríðandi verkefni,
sem þurfti að leysa og Allir héldu að Einhver myndi taka að sér.
Hver sem er gæti vel gert það, en Enginn gerði það samt. Einhver
varð reiður, því að þetta var verk Allra. Allir héldu að Hver sem er gæti
unnið verkið, en Enginn skildi að Allir myndu ekki gera það.
Málinu lauk því þannig, að Allir ásökuðu Einhvern þegar Enginn
gerði það sem Hver sem er hefði átt að gera.
Höfundur ókunnugur.
Þorsteinn
Blöndal
34