Fréttabréf Öryrkjabandalags Íslands - 01.09.1998, Blaðsíða 25

Forsíða ritgerðar Hörpu.
hvernig fátæktin skemmir út frá sér,
ekki síst hvernig hún brýtur niður
sjálfsvirðingu barnanna sem verða
óvirkir áhorfendur að tómstundaiðk-
unum jafnaldra sinna, sem verða æ
dýrari, og læra fljótt að þau eru annars
flokks, tileinka sér vonleysi og
biturleika sem þau sjálf og samfélagið
súpa seyðið af í fyllingu tímans.
Þannig viðhelst ákveðinn vítahringur.
Harpa Njáls álítur að nærri 30
þúsund einstaklingar líði skort á
íslandi, búi við aðstæður sem geri
þeim ókleift að njóta þeirra lífsgæða
sem almennt eru viðtekin. En hvers
vegna er þetta svo? Skýring Hörpu er
um margt athyglisverð. Hún bendir á
að það sé eitt og annað í okkar sam-
félagi sem hafi ýtt undir einstaklings-
hyggju og þá sýn að hver sé sinnar
gæfu smiður. Þessu fylgi það viðhorf
að bætur og tekjutryggingar hins
opinbera skuli vera í algjöru lágmarki.
Hún segir: “Fordómar og neikvæð
viðhorf samfélagsins endurspegla þá
skoðun að það sé eitthvað að
einstaklingum sem ekki geta bjargað
sér, það séu þeir sem beri ábyrgðina.
Þessi viðhorf eru ennþá ríkjandi og
hafa verið alla þessa öld. A þennan
hátt brennimerkir samfélagið þegna
sína.”
Neyðin gegnir sínu hlutverki
Með því að einstaklingsgera vand-
ann á þennan hátt firrir samfélagið sig
augljóslega ábyrgð. En Harpa lætur
sér ekki nægja að draga þessa
fordóma fram í dagsljósið. Með vísan
til kenninga þekktra fræðimanna
varpar hún athyglisverðu ljósi á sam-
félagslegt hlutverk fátæktarinnar. Hin
lágu laun séu ekki aðeins niður-
greiðsla til hinna efnameiri heldur
leiði þau óhjákvæmilega til þess að
margar lélegri vörutegundir gangi út,
gömul matvæli, fatnaður og drasl sem
aðrir líti ekki við. Þá skapi fátæktin
störf fyrir fagaðila á borð við félags-
ráðgjafa, lögreglu og allan þann fjölda
fólks sem á einn eða annan hátt lifir
af því að snúast kringum vandamálið,
hefur lifibrauð sitt af fátækt annarra.
í ljósi þess sem áður var sagt um
hin niðurbrjótandi áhrif fátæktarinnar
kemur ekki á óvart sú staðhæfing í rit-
gerð Hörpu að fátækir undirmáls-
hópar séu oftast óvirkir og taki hlut-
fallslega lítinn þátt í hinu pólitíska
kerfi og verkefnum þess. Harpa hefur.
það eftir þjóð-
félagsfræðingnum
Herbert J. Gans að
pólitísk umræða
verði á þennan hátt
stöðugri, endaþjóni
það ekki hagsmun-
um stjórnmála-
manna að beita sér
mest fyrir þá sem
óvirkastir eru og
taka minnstan þátt.
Fyrir bragðið sé svo
komið að þeir
flokkar sem segist
þjóna hinum fá-
tæku geri það ekki,
heldur þjóni þeir
fyrst og fremst
millistéttinni. A
hinn bóginn þjóni
hinir fátæku þó
þýðingarmiklu
hlutverki fyrir
ýmsa stjórnmála-
flokka, bæði þá
sem segjast vilja
draga úr velferðar-
kerfinu og hina sem
segjast vilja efla
það.
Hin falda fátœkt
Margur furðar sig e.t.v á því
hvernig öryrkjar fara að því að láta
enda ná saman, einkum þegar á það
er litið að flest örorka hefur í för með
sér margvíslegan kostnað sem hinar
svokölluðu almannatryggingar taka
ekkert tillit til. Því er til að svara að
auðvitað gengur dæmið alls ekkert
upp. Fái fólk enga viðbótaraðstoð
verður það að velja á milli þess að
greiða ekki nauðsynlegustu reikninga
eða halda í við sig í mat. Harpa bendir
á að gjaman sé fátæktin falin bakvið
fjárhagsaðstoð, fatnað, mat og húsa-
skjól sem fengið er hjá ættingjum og
vinum. Rannsóknir sýni líka að fólk
leiti fyrst til ættingja áður en það leiti
á náðir félagsmálastofnana, jafnvel
þótt það hafi til þess allar forsendur.
Það sé síðasti kosturinn þegar allar
aðrar leiðir eru fullreyndar.
Þegar Harpa talar um hungur á
íslandi og að hinir fátæku séu í sömu
sporum og þeir voru við upphaf
aldarinnar, líði skort og hafi ekki efni
á að taka þátt í þjóðlífinu (sem vita-
skuld er mun kostnaðarsamara nú en
þá), er rétt að hafa í huga að hún er
ekki aðeins fræðimaður á þessu sviði
heldur einnig umsjónarmaður Innan-
landsdeildar Hjálparstofnunar kirkj-
unnar þar sem hún hefur kynnst af
eigin raun þeirri neyð sem fátæktinni
fylgir, neyð sem bitnar ekki síst á þeim
sem eiga við fötlun og heilsuleysi að
stríða, neyð sem er pólitískt ákvörðuð
af þeim sem með völd fara í einu
ríkasta landi veraldar.
Hvað œtla íslensk
stjórnvöld að gera?
Niðurlag ritgerðarinnar er um-
hugsunarvert. Þar spyr höfundur:
“Hvað ætla íslensk stjórnvöld að
gera? Ætla þau að taka á orsökum
fátæktar og koma þannig í veg fyrir
mikið stærri vanda? Vanda sem verður
samfélaginu bæði dýrari og dýrkeypt-
ari og elur af sér ógæfu fyrir einstakl-
inga og samfélagið í heild. Ef ekkert
verður að gert má áætla að kostnaður
af völdum fátæktar og afleiðingar
hennar verði ekki lægri en það kostaði
samfélagið að hækka greiðslur sem
tryggja afkomuöryggi og lífsskilyrði
þess fólks sem lifir við framfærslu-
neyð í dag.”
Garðar Sverrisson.
FRÉTTABRÉF ÖRYRKJ AB ANDALAGSINS
25