Spássían - 2010, Blaðsíða 15

15
fyrst og fremst þau að auka raunsæið. En
hvers vegna er svo mikilvægt að hafa ekki
bara allar persónur heldur umhverfið og
lýsingar á samfélaginu sem raunsæjastar?
Að baki liggur meðal annars hugmyndin
um að bókmenntir eigi að einhverju
leyti að vera spegill samtímans. Að
þegar við gluggum í bækur sjáum við
raunveruleikann jafnvel skýrar en við
gerum í amstri daglegs lífs. Í Hringnum
lokað reynir breski höfundurinn Michael
Ridpath til dæmis að lýsa Íslandi á sem
nákvæmastan hátt en hann fer einnig þá
leið að horfa á það með auga gestsins, sem
oft er talið veita ferska sýn.
Ein helsta hvötin til að spegla samtímann
er þörfin til að koma á framfæri einhvers
konar samfélagslegri gagnrýni og hana
er víða að finna í íslenskum glæpasögum.
Glæpirnir sjálfir eru oft birtingarmynd
einhvers sjúkleika í samfélagsgerðinni
en misjafnt er hversu mikla áherslu
höfundar leggja á þennan þátt sögunnar.
Samfélagsleg ádeila virðist rík innan
norrænu krimmahefðarinnar en íslenskar
spennusögur sækja ekki síður í bandaríska
afþreyingarmenningu þar sem hasarinn
ýtir oft öðrum áherslum til hliðar.
Ýkjusögur
Þar með erum við komin á slóðir
byssubardaga og fjöldamorða þar sem
söguhetjan sleppur ítrekað úr lífsháska og
helst á sem ótrúlegastan hátt. Harðsoðni
töffarinn ræður hér lögum og lofum en
konur skiptast í þægar og auðsveipar
stúlkur eða kynæsandi glæpakvendi.
Fléttan er ekki endilega meginatriði, hún
getur verið sáraeinföld og fyrirsjáanleg.
Áhuga okkar er viðhaldið á annan
hátt, með því að ganga sífellt lengra í
spennuatriðunum. Það má segja að við
séum á vissan hátt aftur komin á slóðir
Fimmbókanna, nema að hér er ekki slakað
á yfir veisluborði á milli bílaeltingaleikja
heldur spennan losuð í kynlífssenum.
Þessi tegund glæpasagna hefur fyrst
og fremst blómstrað í kvikmyndum
en áhrifanna gætir víða í íslenskum
samtímabókmenntum. Æ oftar er viðruð
sú skoðun að senur í bókum minni á
senur úr bíómyndum (og stundum má
lesa á milli línanna að myndin hafi verið
betri). Við höfum fyrir löngu samþykkt
að glæpasögur geti verið sannfærandi í
íslensku samhengi. Áherslan gæti því að
einhverju leyti verið að færast af því að
hamra á því og yfir á hreint afþreyingargildi
í anda Hollywoodmynda; hasar og fjör.
Dularfull sakamál og reimleikar
Eitt af því sem raunsæislegar glæpasögur
gera er að upplýsa dularfull mál sem við
fyrstu sýn gætu stafað af yfirnáttúrulegum
orsökum og sýna fram á að þau eiga sér
eðlilegar skýringar. Hér kemur Enid
Blyton enn á ný sterk inn með Dularfullu
bækurnar sínar. Daðrið við mystíkina
hefur löngum heillað börn sem fullorðna
og á eflaust stóran þátt í að DaVinci
lykillinn varð svo vinsæll sem raun ber
vitni og tókst að móta um stund nýja
tegund ráðgátubóka. Margar þeirra bóka
sækja í dulúðuga fortíð, gömul handrit og
galdrasagnir til dæmis. Yrsa Sigurðardóttir
virðist hins vegar vera að taka æ skýrari
stefnu í átt að hinu draugalega og
hrollvekjandi. Kannski er það vísbending
um að íslenskir glæpasagnahöfundar séu
nú tilbúnir að teygja sig út fyrir raunsæið.
Vísindatryllirinn á leiðinni?
Hrollvekjur hafa hingað til ekki verið
áberandi í íslenskri bókmenntahefð en
íslenskir höfundar, hvort sem þeir skrifa
glæpasögur eða ekki, virðast vera að kanna
ný mið. Fantasíubækur hafa lengið nagað
þröskuld íslenskra bókmennta og ekki
ólíklegt að þær sæki í sig veðrið. Önnur
grein sem hefur átt erfitt uppdráttar hér á
landi er vísindaskáldsagan en hún tengist
á margan hátt spennusagnahefðinni, ekki
síst í kvikmyndum. Má þar nefna nýlegt
dæmi, hina umtöluðu mynd Inception.
Arnaldur Indriðason, sem á stóran þátt í
að festa íslenska krimmann í sessi, daðraði
reyndar við vísindaskáldskapinn í fyrstu
glæpasögu sinni, Synir duftsins, árið 1997.
Væri ekki bara nokkuð viðeigandi að við
færum heilan hring og könnuðum þann
byrjunarreit frekar?
1 Ragnar Jónasson, „Morð með jólasteikinni. Kynni
íslenskra lesenda af Agöthu Christie“, Þjóðmál,
vetur 2005, 18.
2 Lilja Sigurðardóttir, Fyrirgefning, Reykjavík,
Bjartur, 2010, 18.
3 Ævar Örn Jósepsson, Blóðberg, Reykjavík, Mál og
menning, 2005, 12-13.
4 Blyton, Enid, Fimm í skólaleyfi, þýð. Kristmundur
Bjarnason, Reykjavík, Forlagið Iðunn, 1965, 54.
5 Blyton, Enid, Ævintýradalurinn, þýð. Sigríður
Thorlacius, Reykjavík, Draupnisútgáfan, 1952, 55-57.