Spássían - 2010, Blaðsíða 33

33
W.G. Collingwood: Kolgrafafjörður, 19. júní 1897
14 x 20 cm. Þjóðminjasafn Íslands.
Einar Falur Ingólfsson: Kolgrafafjörður, 29. júní 2007
formið eru ólíkar aðferðum samtímalistamanna þar sem val
á miðli og formræn útfærsla ræðst af hugmyndafræði – hjá
Ásmundi jafngildir formið hugmyndafræðinni, ef svo má segja.
Samanburðurinn dregur hins vegar fram sterka frásagnarkennda
þætti í verkum Ásmundar; þeir beinlínis lifna við og endurnýjast
í hinu sjónræna samspili við yngri verkin. Sýningin varpaði ljósi
á að frásagnartengsl yngri verka við verk Ásmundar eiga rætur í
mannlegri reynslu og sameiginlegri menningararfleifð sem liggja
handan skilgreininga á borð við t.d. „módernisma“ eða „konsept“.
Fjallamálverk Ásgríms Jónssonar gengu einnig í endurnýjun
lífdaga þegar fjöllin hans áttu stefnumót við „fjöll“ átta núlifandi
listamanna á sýningunni Að flytja fjöll. Fjallið er vitaskuld afar
algengt viðfangsefni í íslenskri myndlist. Á frumherjaárunum
var litið til akademískar myndhefðar og síðar varð Mont Sainte-
Victoire, sigurfjallið helga, í túlkun Cézanne, mikilvæg fyrirmynd
þegar íslenskir málarar hófu að líta til síðimpressjónískra aðferða
og tæknibragða. Sýningin fól því í sér samræðu og birtingarmyndir
ólíkra viðbragða yngri listamannanna við landslagshefðinni
í víðu samhengi. Verkin skírskotuðu t.d. til áhrifa eldri listar á
yngri listamenn og til þess hvernig landslag býr í tungumálinu og
menningarvitundinni. Til umfjöllunar var einnig tilfærsla fjalla; í
myndrænan búning, sem mynd á milli rýma, og sem vitnisburður
um umbreytingu og mótun fjalla af völdum náttúruafla. Sýningin
birti einnig breytilega ásýnd fjalla í myndum Ásgríms sjálfs og
samanburðurinn opnaði fyrir ýmis óvænt merkingartengsl milli
verka hans og nýrri verkanna, auk þess að minna á að hann var
leitandi í myndsköpun sinni.
Sígild glíma á ólíkum tímum
Síðast en ekki síst er að nefna sýninguna ÁR: málverkið á tímum
straumvatna þar sem afstraktmálverk Þorvalds Skúlasonar og
málverk samtímamálarans Sigtryggs Bjarna Sigtryggssonar, sem
eru í senn natúralísk og afstrakt, áttu í áhrifaríku einkasamtali.
Staðsetningin í Listasafni Árnesinga var einkar viðeigandi
sökum þess að vísun í Ölfusá (og önnur straumvötn) sameinar
listamennina, auk þess sem málverkið er miðill beggja – og er
þar komin skýring á yfirskriftinni. Þessi samanburður var sérlega
vel heppnaður; þarna varð til einhvers konar symbíósa þar sem
verk beggja listamannanna nærðust hvert á öðru um leið og
þau stóðu fyllilega fyrir sínu. Verk Þorvalds sem þrungin eru
krafti og spennu í form- og litrænum átökum „lyfta“ vissulega
yfirveguðum verkum Sigtryggs (Þorvaldur er kólóristinn). Í
sumum verkum nær Sigtryggur að skapa súblímsk áhrif er ljá
sýningunni hátíðlegan blæ. Verkin eru nægilega ólík til að skapa
dýnamískt samspil sem laðar fram skylda sjónræna þætti; opnar
fyrir frjóa túlkun á „kanónískum“ verkum Þorvaldar, og spornar
þannig gegn því að merking þeirra lokist inni í hinu viðtekna.
Forsendur og aðferðir listamannanna tveggja eru ólíkar en
ákveðin „rannsóknarþráhyggja“ einkennir nálgun þeirra, svo
vitnað sé í sýningarstjórann, Auði Ólafsdóttur listfræðing.
Kveikjan að verkum þeirra eru iðandi straumköst og flæði vatnsins
– eða einfaldlega eðlisþættir efnisheimsins. Þorvaldur skissar
markvisst úti í náttúrunni og fullvinnur verkin á vinnustofunni
undir formerkjum sjálfbærrar, myndrænnar afstraksjónar.
Sigtryggur, á hinn bóginn, túlkar reynslu sína af náttúrunni
með aðstoð ljósmynda- og tölvutækni. Úr raunsæislegri
skrásetningu ljósmyndarinnar vinnur hann með stafrænni tækni
afstrakt eða mynsturkennda „syntesu“ náttúrunnar (sem leiðir
hugann að Gauguin) sem hann svo yfirfærir kerfisbundið yfir á
málarastrigann. Fróðlegt er að rifja upp samanburð Machotka
á máluðu fjalli og ljósmynduðu fjalli. Annars vegar er það bein
skynjun og reynsla af síkvikri náttúru sem Þorvaldur leitast við
að yfirfæra yfir á myndrænt táknkerfi, hins vegar tekur Sigtryggur
einfaldlega ljósmynd og frystir náttúruna. Hann lætur ekki þar
við sitja, heldur þýðir myndina með aðstoð tölvunnar yfir á
merkingarheim forma og lita í málverki og niðurstaðan leiðir
til spennu milli afstraksjónar og raunsæis. Sýningin minnir á að
vangaveltur um tengsl milli veruleika, skynjunar og myndar eru
sígildar, og að glíman við málverkið mótast af fyrirmyndum úr
fortíðinni og af ólíkum tíðaranda og tækni.
Önnur birtingarmynd þess hvernig samtíminn mátar sig
við fortíðina felst í samræðu einstakra listamanna við söfn eða
safneignir. Myndlistarmaðurinn Unnar Örn Auðarson hefur t.d.
um nokkurt skeið beinlínis unnið verk út frá annarra manna
söfnum og leitast þannig við að laða fram gömul verðmæti og nýja
merkingu. Á undanförnum árum hefur Nýlistasafnið endurmetið
stöðu sína með því að ástunda samræðu (og jafnvel „samræði“)
við safneignina og þar með söguna, og Safnasafnið á Svalbarðseyri
starfar í frjórri samræðu á merkingarmörkum mismunandi
safna, alþýðulistar og samtímamyndlistar. Listamenn eru ávallt
á persónulegu stefnumóti við listasöguna.
„Samanburðarsýningar“ eru ákveðin nýsköpun þar sem ýmsar
menningarstofnanir, listfræðingar og myndlistarmenn efna til
samstarfs og búa til nýja merkingu og þekkingu í samspili eldri
og nýrra verðmæta. Slík menningariðja einkennist af grósku sem
auðgar samfélagið.
Anna Jóa
1 Machotka, Pavel, Cézanne: Landscape into Art, New Haven, Yale University
Press, 1996.
2 Andrews, Malcolm, Landscape and Western Art,Oxford History of Art,
Oxford, Oxford University Press, 1999.
3 Wechsler, Lawrence, True to Life. Twenty-five Years of Conversation with
David Hockney, Berkeley, Los Angeles og London, University of California
Press, 2008.