Spássían - 2010, Blaðsíða 48

48
Mad Men segir frá hópi af auglýsingamönnum á Manhattan í New
York og fólkinu í lífi þeirra. Þættirnir leika sér að fortíðarþránni
og höfundar nýta sér fortíðina til að fjalla um ýmis samtímaleg
málefni. Á yfirborðinu bregða þeir upp mynd af einfaldari tíma,
áferðarfallegri og öðruvísi. Hönnunin er stílhrein, fatnaður
klæðskerasaumaður, hárið fullkomið, öllum frjálst að reykja og
drekka eins og þá lystir. En þessi ofuráhersla á yfirborðið bregður
um leið ljósi á það sem býr undir fallegu myndinni. Því það býr
gjarnan flagð undir fögru skinni og þessi tími reynist ekki vera svo
snotur þegar betur er að gáð. Sögusviðið er 7. áratugurinn – fyrir
næstum hálfri öld. Venjur, aðferðir, starfshættir og viðhorf hafa
breyst mikið síðan þá og ekki að ástæðulausu.
Konur jafnt sem karlar áttu í erfiðleikum með að standast
kröfur tíðarandans. Framhjáhald, drykkja, kynferðisleg áreitni,
fordómar og fljótfærnislegar ákvarðanir voru ráðandi öfl í lífi
fólks í bland við örlagavalda á borð við Víetnam stríðið. Það er
sláandi fyrir nútíma áhorfendur hversu hægt viðhorf til manna
og málefna hafa breyst þrátt fyrir ágætis viðleitni síðustu hálfa
öldina. Aðalsöguhetjur Mad Men eru fallega hvíta fólkið og fara
þar Don Draper og kona hans Betty fremst í flokki. Hann er
auglýsingamaður og táknmynd bandarísku karlmennskunnar,
hún er fyrrum fyrirsæta og heimavinnandi húsmóðir og bæði
eru þau óhamingjusöm. Saman eru þau eins og klippt út úr
tímariti 7. áratugarins; ímynd hins fullkomna pars. Varla örlar
á hörundsdökku fólki og þá aðeins þegar nærvera þeirra er
nauðsynleg til að bregða ljósi á líf hinna hvítu. Réttindabarátta
svartra er í hámæli í fjölmiðlum á sjöunda áratugnum og alls kyns
óeirðir og átök blossuðu upp út frá henni. Við sjáum Betty Draper
segja afsakandi við svarta heimilishjálpina: „Kannski er þetta ekki
rétti tíminn fyrir réttindabaráttuna.“ Þessa hugsun má yfirfæra
á framleiðendur þáttanna sem hafa stundum legið undir ámæli
fyrir að tækla ekki hin erfiðari samfélagsvandamál tímabilsins:
Allir eru svo sympatískir og af vilja gerðir – það er bara ekki rétti
tíminn. Það er heldur ekki rétti tíminn fyrir breytingu á viðhorfum
til kvenna. Þær konur sem komast inn fyrir þröskuldinn og fá
sína stöðuhækkun lenda á enn hærri tálmum en þær rákust á
áður. Peggy Olsen, fyrrum ritari Dons Drapers, er tákngervingur
hinnar metnaðarfullu konu sem er engu að síður fangi síns eigin
óöryggis. Karlarnir sem komu auga á hæfileika Peggyar og veittu
henni stöðuhækkun, frá einkaritara í auglýsingamanneskju, líta
ekki á hana sem jafningja. Hún fær ekki sömu laun, hún fær ekki
sömu tækifæri og alls ekki sömu sjálfsögðu virðingu. Það er aldrei
rétti tíminn.
Á hinum enda skalans er skrifstofustjórinn Joan og nýi
eiginmaðurinn hennar. Þau haga sér bæði eftir handritinu; hann
á að vera skurðlæknir, hún eiginkona skurðlæknis. Þegar hlutirnir
ganga ekki upp eins og þau höfðu ætlað spóla þau í förunum og
eiga erfitt með að finna sér leið upp úr þeim.
Í nóvember 1963 breytist allt. Bandaríska þjóðin upplifir
hamfarir þegar forsetinn er skotinn og í kjölfarið tekur við nýr
heimur – heimur þar sem allt hefur hrunið og óvissa ríkir en
einnig heimur þar sem möguleikar opnast og öllu hinu staðnaða
og rykfallna er rutt úr vegi. Nýr heimur býður upp á ný tækifæri.
Gamlar stofnanir eru rifnar niður og reynt að reisa aðrar við með
bættum gildum. En það gengur brösulega. Þótt viljinn sé fyrir
hendi er fólk tregt til að gangast breytingunum á hönd. Það tekur
tíma að kenna því nýja leikreglur og á meðan hefur lítið og fjársvelt
fyrirtæki ekki efni á því að halda uppi göfugum hugsjónum.
Auðvelt er að stilla atburðarás fjórðu þáttaraðarinnar andspænis
því sem hefur átt sér stað í efnahagsmálum undanfarin tvö ár.
Íslendingar hafa fundið fyrir því á hvað áþreifanlegastan hátt en
Bandaríkin hafa einnig átt í kröggum og ástandið endurspeglast
nokkuð augljóslega í þáttunum. Þegar líður á fjórðu seríu fer
söguþráðurinn að hverfast um það sem gerist í lífi fólks þegar
fyrrum traustum stoðum er kippt undan því. Það reynir að
krafla sig upp úr lægðinni en ástandið er viðkvæmt og ekkert má
undan láta svo að allt hrynji ekki á ný. Lexían er sú, að þegar lítur
út fyrir að leiknum sé tapað er eina leiðin upp á við að breyta
leikreglunum.
Ásta Gísladóttir
Fyrir þremur árum hófu bandarísku
sjónvarpsþættirnir Mad Men göngu sína.
Fljótlega hófst sýning á þeim hér á landi
og hófst þriðja þáttaröðin á Stöð 2 þann 28. nóvember síðastliðinn en alls
hafa fjórar verið gerðar. Þættirnir hafa hlotið einróma lof gagnrýnenda og
ótal viðurkenningar, enda runnir úr smiðju framleiðanda Sopranos-þáttanna sem nutu
mikillar velgengni. Sögusviðið er Manhattan sjöunda áratugarins. En hvað er það við þá
senu sem heillar nútíma áhorfendur?
Klæðskerasaumaður
fatnaður, hárið
fullkomið og allir
reykja
gegnumÍglansmyndina