Spássían - 2010, Blaðsíða 52

52
kom til sögunnar og sífellt fleiri listamenn
fengu áhuga á tölvum og tileinkuðu sér
forritunarmál. Þessir listamenn litu á
hugbúnaðinn sem miðil og sáu fyrir sér
að þekking á forritun myndi skapa þeim
aukið svigrúm til sjálfstæðrar listsköpunar.
Þannig kæmust þeir hjá því að nota
tilbúinn hugbúnað sem gefur tóninn fyrir
fagurfræði verksins. Það ætti því ekki að
koma á óvart að opinn hugbúnaður og
forritunarmál urðu snemma vinsæl meðal
listamanna sem kenndu sig við miðla.
Hugbúnaðurinn var í hugum þeirra hinn
nýi miðill.
Lab-ið og hátíðarnar
Undir lok síðustu aldar þegar stór hluti
hins vestræna heims var orðinn nettengdur
voru nýmiðlar á allra vörum. Listamenn
sem vildu vinna með nýmiðlana hópuðu
sig saman og um Vesturlönd fór æði sem
kenna má við „media lab“ eða miðlastofur.
Miðlastofan eða „labið“ var oftar en ekki
stofnað af frjálsum félagasamtökum
sem sóttu um styrki til að reka
starfsaðstöðu fyrir listamenn sem höfðu
áhuga á að tileinka sér hina nýju miðla.
Menntastofnanir sem höfðu innan sinna
vébanda frumkvöðla á sviði miðlalista
tóku einnig við sér og gamlar vídeó- og
raflistadeildir breyttust í nýmiðladeildir
með tilheyrandi rannsóknarstofum.
Með tilkomu netsins varð auðveldara
fyrir listamenn en áður að mynda
þverþjóðleg tengslanet og skiptast á
upplýsingum. Þörfin fyrir að sýna sig og
sjá aðra var þó ekki langt undan og þar
sem listheimurinn með söfnum sínum og
galleríum lét sér fátt um finnast fyrst í stað
spruttu upp hátíðir víðsvegar um Evrópu.
Þær voru vettvangur listamannanna til að
hittast, sýna verk sín og ræða þau. Sumar
þessara hátíða lifðu í skamman tíma en
aðrar hafa vaxið og dafnað. Ein elsta
hátíðin í Evrópu sem enn er starfandi, Ars
Electronica í Linz, var stofnuð árið 1979
og var lengi vel helsti samkomustaður
frumkvöðla á þessu sviði í álfunni. Um
miðjan níunda áratuginn var síðan sett
á laggirnar í Hollandi hátíð sem ekki er
bundin við ákveðið land en hefur þeim
mun meira vægi þegar kemur að því
að fylgjast með nýjustu straumum og
stefnum í grasrótinni. Hér er verið að
vísa í I.S.E.A.- International Society for
Electronic Arts - sem í sumar var haldin í
Ruhr héraði í Þýskalandi og sló þar öll met
í þátttöku.
Stafræna byltingin
Fyrirmynd media labsins er að finna hjá
M.I.T. háskólanum í Bandaríkjunum
sem lengi hafði rekið slíkt lab en þegar
leið undir lok síðustu aldar var orðið ljóst
að aðrir þurftu að bregðast við breyttum
áherslum. Listaháskólar beggja vegna
Atlantshafsins sáu sína sæng upp reidda
og stofnuðu hver á fætur öðrum sérstakar
nýmiðlalistadeildir sem flestar hafa í dag
glatað forskeytinu „ný“. En í hverju var
nýjungin fólgin? Í stuttu máli var það
stafræna tæknin sem skilgreindi nýjungina
og aðgreindi nýju rafrænu miðlana frá
þeim gömlu sem voru hliðrænir. Nú er
ekki lengur hægt að segja að stafræna
tæknin tilheyri aðeins nýju miðlunum þar
sem hún hefur tekið yfir gömlu miðlana
allt frá ljósmyndum til kvikmynda, vídeós,
tónlistar og hljóðs. Stafræna tæknin telst
nú, í lok fyrsta áratugar 21. aldarinnar, ekki
lengur ný. Hún litar allt okkar umhverfi,
ekki aðeins tölvuna og farsímann
heldur einnig sjónvarpið, viðskiptin,
ferðalögin, heimilistækin, landbúnaðinn,
fiskveiðarnar og sjúkrahúsin.
Um aldamótin, á meðan ennþá var
nýjabrum af stafrænu tækninni í heimi
listanna, slógu þeir sem fylgdust með
um sig með umræðu um nýjar listgreinar
sem byggðu á möguleikum hennar ásamt
hugtökum sem fæstir í listheiminum
höfðu heyrt um áður. Netlist varð
sérstakt fyrirbæri, á meðan gagnvirkar
innsetningar, sýndarveruleiki og fjarnávist
voru hluti af orðaforða þeirra er fengust
við stærri og dýrari verkefni. Leikjafræði,
sjónrænir gagnabankar, samskynjun,
rafsegulbylgjur og gervigreind urðu
einnig hluti af orðræðunni sem skilgreindi
hinar fjölmörgu birtingarmyndir
nýmiðlalistanna.
Önnur listasaga
Í byrjun 21. aldar voru fartölvur og
nettengingar jafn sjálfsagður hluti af
lífinu og ljósastaurar. Þessi tækni varð
ósýnilegur hluti hins daglega lífs líkt
og einkabíllinn og síminn, en um leið
ómissandi. Á sama tíma og nýmiðlarnir
urðu hversdagslegir og forskeytið „ný“
datt af þeim fór að koma í ljós sístækkandi
samfélag fræðimanna sem gerði miðlalistir
og menningu þeirra að viðfangsefni.
Gagnrýnendur og fræðimenn sem höfðu
fylgst með þróuninni og tekið þátt í henni
höfðu áttað sig á að þrátt fyrir aukna
útbreiðslu og almenna notkun nýmiðlanna
var eins og gagnrýnin umfjöllun um
listaverk unnin í þessa miðla passaði ekki
inn í hefðbundnar aðferðir listasögunnar.
Þeir fóru því að endurskoða þær áherslur
sem verið höfðu við lýði í listfræðunum og
leita nýrra aðferða við að skoða og skilja
samband lista, tækni og vísinda.
Í fyrstu var þetta gert til að setja ný verk
sem þóttu framandi og ólistræn í sögulegt
samhengi. Það var talið nauðsynlegt
til að afla þeim viðurkenningar innan
listheimsins. Til að geta sýnt fram á að
miðlalistin ætti sér forfeður var farin sú
leið að endurmeta rannsóknaraðferðir
listfræðinnar. Þetta endurmat átti sér
fyrirmyndir í skrifum manna á borð við
Walter Benjamin og Marshall McLuhan.
Hún leitaði í átt að þverfaglegri nálgun
þar sem saman voru skoðuð saga lista,
tækni, vísinda og iðnaðar. Við þetta varð
til endurmat á listasögu fortíðarinnar
og hún tengd við sögu tækni og miðla.
Farið var að skrifa inn í hana frásagnir af
tilraunum sem áður var talið að ættu ekki
þar heima. Þannig var ekki hægt að tala
um sýndarveruleika án þess að þekkja til
vinsælda panorama málverkanna á 19.
öld, ekki hægt að tala um samskynjun
og samruna mynda og tóna án þess að
þekkja sögu Clavilux eftir Thomas Wilfred
og Piano-Optophonic eftir Vladimir
Barranoff-Rossiné eða tilraunakvikmyndir
Hans Richters og Lens Lyes.
Hugmyndir Richards Wagners um
heildarlistaverkið voru endurvaktar
og tengdar margmiðlunartækninni og
nauðsynlegt þótti að þekkja sögu Turing-
vélarinnar og kenningar Vannevar Bush.
Viðmiðin voru ekki lengur málverk
Picassos og Matisse heldur List hljóðsins
eftir Luigi Russolo, Minnismerki
Vladimirs Tatlins, Símamálverk og Light
Space-Modulator eftir Lazslo Moholy-
Nagy og hvíta stefnuyfirlýsingin hans
Lucios Fontanas. Marcel Duchamp,
sem oftast er vísað til sem forföður
harðkjarna konseptlistar, stóð þó af sér
þessa endurskoðun enda mat sumra að
beint samband sé á milli konseptlistar og
kerfisfræðanna sem tengjast tölvutækni.
En nú var það ekki lengur klósettskálin
Shaw:
Hér stígur
áhorfandinn á
þrekhjól og byrjar að
hjóla en við það fer
myndin á tjaldinu á
hreyfingu og hann
getur hjólað eftir
götum Manhattan,
Amsterdam eða
Karlsruhe að eigin
vali. Borgirnar
eru gerðar eftir
götukortum en
meðfram götunum
eru stafir sem mynda
orð og setningar.
Fujihata:
Stafrænni
myndabók er
varpað á borð.
Áhorfandinn
getur flettir
bókinni með
penna sem
líka má nota
til að hreyfa
myndirnar.