Bændablaðið - 10.09.2020, Blaðsíða 47

Bændablaðið | Fimmtudagur 10. september 2020 47
FISKNYTJAR&NÁTTÚRA
Áhættumat erfðablöndunar sem íslenska leiðin
Nú hafa verið birtar sjö greinar
um áhættumat erfðablöndunar
í Bændablaðinu og bent á ýmsa
vankanta áhættumatsins og er
stutta samantekt að finna í töflu
1. Áhættumat erfðablöndunar var
fyrst gefið út af Hafrann sókna­
stofnun árið 2017 og staðfest í
lögum um fiskeldi árið 2019 og
varð grunnur að úthlutun fram­
leiðsluheimilda á frjóum laxi
til fyrirtækja í meirihlutaeigu
erlenda aðila.
Hve mikill má skaðinn vera?
Í áhættumati erfðablöndunar er
því miður gert ráð fyrir erfða-
blöndun. Viðmiðið ætti ekki að vera
í hve miklum mæli innblöndun á
norskættuðum eldislaxi má vera,
heldur hvernig hægt sé að koma í
veg fyrir mögulega erfðablöndun.
Það má alltaf deila um umhverfis-
áhrifin, en leggja þarf upp með að
eldislax eigi ekki heima í íslenskum
veiðiám og það eigi með mótvægis-
aðgerðum og réttum viðbrögðum
við slysasleppingum að koma í veg
fyrir mögulega erfðablöndun. Látum
náttúruna njóta vafans og leggjum
alla áherslu á að koma strax í veg
fyrir að norskættaður eldislax nái
að hrygna í íslenskum veiðivötnum.
Fá umhverfissóðarni
að njóta sýn?
Í fyrri greinum var mikið fjallað
um hvernig Norðmenn standa nú
að því að lágmarka tjón sem kanna
að skapast af slysasleppingum eftir
áratuga erfðablöndun í norskum
laxveiðiám. Opinberri stjórnsýslu
umhverfismála laxeldis í sjókvíum
hér á landi er ábótavant og gefur
umhverfissóðunum tækifæri að
draga úr kostnaði m.a. með til-
komu áhættumats erfðablöndunar.
Staðreyndin er sú að stjórnsýslan
opnar fyrir það að umhverfis-
sóðarnir fái að njóta sín á kostnað
þeirra sem vilja standa sig vel. Í því
sambandi má benda á að ákveðið
fyrirtæki er vís af því að vera með
endurteknar slysasleppingar sem
getur ekki talist eðlilegt.
Það hefur átt sér stað afturför í
umhverfismálum
Eftir slysasleppingu í Norðfirði árið
2003, var strax hafist handa við að
veiða strokulax í sjó utan eldis-
svæðis og einnig var að tilstuðlan
rekstraraðili kafað í nokkrar veiðiár
í nágrenninu og leitað að stroku-
laxi. Málinu var síðan fylgt eftir af
sérfræðingum Veiðimálastofnunar.
Hugmyndafærði norsku leiðarinnar
var því viðhöfð hér áður fyrr (tafla
1). Þrátt fyrir endurteknar slysa-
sleppingar í Arnarfirði er ekki farið
markvisst í veiðiár í firðinum og
kannað hlutfall eldislaxa. Hvað eru
menn að hugsa eða fylgir þessari
stefnu einhver hugsun? Við slysa-
sleppingar í Noregi er laxeldisfyr-
irtækinu gert skylt að fjármagna
vöktun og aðgerðir við að fjarlægja
eldislax úr veiðiám í firðinum og
jafnvel í næstu fjörðum.
Hlutverk áhættumats
erfðablöndunar
Það hefur verið tekin pólitísk
ákvörðun um að styðjast við áhættu-
mat erfðablöndunar við úthlutun
framleiðsluheimilda. Áhættumat
erfða blöndunar gengur út á að
tryggja fjárhagslega hags muni lax-
eldisfyrirtækja í meirihlutaeigu er-
lendra aðila. Líkan sem áhættumat
erfðablöndunar styðst við er notað
sem verkfæri til að úthluta fram-
leiðsluheimildum þar sem stuðst er
við vafasamar eða rangar forsendur
eins og áður hefur verið komið inn
á. Áhættumat erfðablöndunar hefur
mjög takmarkað ef nokkuð með um-
hverfisvernd að gera. Það veldur
áhyggjum að lagðar eru til auknar
framleiðsluheimildir á þessu ári
þrátt fyrir þessa vankanta í áhættu-
mati erfðablöndunar.
Íslenska leiðin
Bæði í áhættumati erfðablöndunar og
í skýrslu starfshóps um stefnumótun
í fiskeldi sem gefin var út 2017 er
forðast að nota hugtakið ,,fjarlægja
eldislax“ úr veiðiám. Afstaða ráð-
andi ráðgjafandi aðila og þá sérstak-
lega Hafrannsóknastofnunar valda
áhyggjum. Íslenska leiðin mun
valda tjóni á villtum laxastofnum
með auknu laxeldi í sjókvíum hér
á landi. Í Noregi var fylgt íslensku
leiðinni framan af en eftir ára-
tuga biturra reynslu af aðgerðar-
leysi var norska leiðin virkjuð.
Stefnubreyting virðist hafa orðið
með nýju og endurskoðuðu áhættu-
mati erfðablöndunar sem gefið var
út á þessu ári og verður fjallað um
það í næstu grein sem verður jafn-
framt sú síðasta í þessum greina-
flokki.
Valdimar Ingi Gunnarsson
Höfundur er sjávarútvegs-
fræðingur og hefur m.a. unnið
við ýmis mál tengd fiskeldi í
rúm þrjátíu ár.
Norska leiðin Íslenska leiðin
Hugmyndafærðin Reyna að koma í veg fyrir að eldislax nái að ganga upp í veiðiár og hrygna.
Eldislaxi hleypt upp í veiðiár og það á að grípa
til aðgerða eftir að tjón hefur átt sér stað.
Viðmiðanir Miða við að halda hlutfalli eldislaxa undir 4% í veiðiám með að fjarlægja sjáanlegan eldislax.
Miða við 4% sem verður aðeins hægt að
staðfesta í örfáum veiðivötnum. Það er engin
viðmiðun til fyrir erfðablöndun.
Mótvægisaðgerðir
Komnir með mikla reynslu í fyrsta þrepi
mótvægisaðgerða og grípa strax til annars
þreps mótvægisaðgerða við slysasleppingu alla
leið upp í veiðiár.
Fyrsta þrep mótvægisaðgerða er ábótavant og
annað þrep mótvægisaðgerða er ekki virkjað.
Vöktun Eru með haustvöktun og fá tiltölulega góðar upplýsingar um hlutfall eldislaxa í veiðiám.
Vöktun á hlutfalli eldislaxa er ábótavant og
hlutfall eldislaxa liggur ekki fyrir nema í örfáum
veiðiám.
Viðbrögð (ábyrgð)
Eldisaðila gert skylt eftir slysasleppingu að
fjármagna vöktun og fjarlægja eldislax úr
veiðiám í nágrenninu. Eldisfyrirtæki greiða í
sjóð sem fjármagnar aðgerðir til að fjarlægja
eldislax af óþekktum uppruna úr fjölmörgum
veiðiám.
Eldisaðila ekki gert skylt að fjármagna aðgerðir.
Það er fylgst með, ekkert gert strax, en gripið
til aðgerða eftir að tjón hefur átt sér stað.
Ólíklegt að farið verði í niðurskölun
framleiðsluheimilda sem getur tekið jafnvel
áratugi.
Tafla 1. Samanburður á norsku og íslensku leiðinni skv. áhættumati erfðablöndunar frá 2017
Valdimar Ingi Gunnarsson. Rangárbotnar.
Brennan á Flugmýri
eftir Önnu Dóru
Antons dóttur fjallar
um atburði Sturl­
unga aldar eins og
nafnið gefur til kynna,
bæjarbrennu og brúð­
kaup á Flugu mýri í
Skaga firði árið 1253.
Bókin er ætluð
ungu fólki á öllum
aldri og er sérstak-
lega lesvæn. Myndir
unnu Elísabet Kolbrá
Úlfarsdóttir og Mio
Storåsen. Brennan á
Flugumýri er 10. bók
höfundar. Espólín
forlag gefur bókina
út.
Úr bókinni:
„Við héldum
áfram og ég fann
að léttara var að
draga andann.
Svalandi golan
strauk um vangana og þegar ég
leit við sá ég að bærinn stóð allur
í ljósum logum og reykurinn,
mikill og svartur, náði langt upp
í loftið. Kannski náði
reykurinn hærra en fjallið, fjallið
Glóðafeykir?“
/ehg
Brennunni á Flugumýri
gerð skil í nýrri bók
BÆKUR&MENNING