Bændablaðið - 10.09.2020, Blaðsíða 20

Bændablaðið | Fimmtudagur 10. september 202020
Á Íslandi sem erlendis er metan
(CH4) þekkt sem öruggur, um hverfis ­
vænn og hagkvæmur kostur. Íslenska
eldsneytið metan hlaut meira að
segja norræna um hverfis merkið
Svaninn í nóvember 2016. Nú á að
margfalda framleiðslu þess í gas­ og
jarðgerðar stöðinni GAJA á Álfsnesi,
en samt virðist ríkja algjört stefnu­
leysi í nýtingu þess.
Um allan heim er metan mikið
notað sem eldsneyti á farartæki og
til húshitunar, eldunar og rafmagns­
framleiðslu. Hægt er að nýta það á
nánast öll almenn farartæki í vegasam­
göngum, en vegna lægra orkugildis
metans, miðað við t.d. dísilolíu, hefur
það ekki þótt sérlega hentugt fyrir stór
og þung farartæki.
Ef metan sem hér verður til í sorp­
haugum eða verður framleitt í nýrri
gas­ og jarðgerðarstöð í Álfsnesi
er ekki nýtt á ökutæki er samt best
fyrir umhverfið að brenna það.
Ávinningurinn af nýtingu þess með
aukinni notkun gasknúinna ökutækja
ætti því að vera augljós. Enn augljósari
ætti hagur sveitarfélaga á höfuðborgar­
svæðinu að vera á nýtingu á eigin gasi
í stað þess að kaupa strætisvagna,
sorpbíla, sendibíla og önnur vélknúin
farartæki sem nýta aðra orkugjafa, eins
og jarðefnaeldsneyti. Auk jákvæðra
umhverfissjónarmiða, gæti fjárhags­
legur ávinningur líka verið umtals­
verður.
Metanbílar góður kostur
Metanbifreiðar eru sagðar um hverfis­
vænn kostur og eru bæði ódýrari í
innkaupum og í rekstri en sambærilegir
bílar sem ganga fyrir jarðefnaeldsneyti.
Þá eru þær mun ódýrari og burðarmeiri
en sambærilegir rafmagnsbílar.
Gasnýting umhverfisvæn aðgerð
Nýting á metani á bifreiðar sem fellur
til á Íslandi er afskaplega umhverfis­
væn aðgerð og mikilvægt framlag ef
menn vilja draga úr losun gróðurhúsa­
lofttegunda. Ástæðan er sú að metan er
talið minnst 21 sinni áhrifameiri loft­
tegund í að valda gróðurhúsaáhrifum
en koltvísýringur (CO2).
Metan í hæsta gæðaflokki
SORPA bs. er eini framleiðandi metans
á höfuðborgarsvæðinu eins og er. Frá
árinu 2000 hefur SORPA framleitt 15,6
milljón Nm3 af ökutækjaeldsneyti
úr hauggasi sem myndast við
niðurbrot á lífrænu efni á urðunarstað
höfuðborgarsvæðisins í Álfsnesi.
Eftir söfnun á hauggasi frá urðunar­
stað er metan einangrað úr hauggas­
inu með vatnsþvegilstækni (e. Water
Scrubber Technology). Afurðin verður
„nútíma“­metan ökutækja eldsneyti í
hæsta gæðaflokki með allt að 98%
hreinleika, 125–130 oktan eldsneyti
að því er fram kemur í gögnum Metans
ehf.
Fékk Svansvottun 2016
Metan fékk Svansvottun árið 2016 og
er eina umhverfisvottaða eldsneytið
hér á landi. Sparaður útblástur frá
upphafi er um 500 þúsund tonn af
CO2 og því til mikils að vinna við að
koma þessu eldsneyti í notkun.
Hingað til hefur þetta eldsneyti
verið notað á ökutæki, s.s. sorp­
bíla Reykjavíkurborgar, sorpbíla á
vegum einkaaðila, gámabíla á vegum
SORPU, strætisvagna (7), þjónustu
fatlaða (Akureyri), vöruflutninga
(Innnes) og sér SORPA um að koma
metaninu í notkun með einum eða
öðrum hætti.
Dýrmætu metani fyrir allt að
4.000 bíla eytt á hverju ári
Metan sem ekki hefur verið nýtt
á söfnunarstað í Álfsnesi til þessa
er brennt á staðnum í stað þess að
sleppa því út í andrúmsloftið. Sama
verður án efa gert í nýju gas­ og jarð­
gerðarstöðinni GAJA ef ekki verða
gerðar verulegar áherslubreytingar í
nýtingu á gasinu á ökutæki hérlendis.
Árið 2018 myndaðist metan í
sorphaugnum í Álfsnesi sem myndi
(skv. heimild frá SORPU) duga á
3–6.000 smærri ökutæki (eftir því
hvaða viðmið er notað við útreikn­
inga). Þar sem eftirspurn hefur verið
töluvert lægri en þetta, eða sem
nemur metani á um 1.600 fólksbíla,
hefur umfram metani einfaldlega
verið brennt til að draga úr hlýnun­
aráhrifum á loftslag. Staðan er því
þannig að metani, sem gæti nýst sem
eldsneyti á 2–4.000 bíla, er fargað án
þess að orkan sé nýtt á neinn hátt.
Hingað til hafa notendur einna
helst verið fólksbílar, vinnubílar,
pallbílar, strætisvagnar og sorp­
hirðubílar. Þannig fara um 1.753.117
Nm3 í ökutæki og um 121.300 Nm3 í
eigin not, hjá SORPU. Restinni, um
1.694.000 Nm3, af gasi fer til „spillis“
og er brennt.
Til skoðunar er að nýta metan
í rafmagnsframleiðslu, plast­
framleiðslu, þurrklefa, almennings­
samgöngur og þjónustubíla í auknum
mæli, vöruflutninga, skip og ferjur,
o.s.frv.
Framleiðslugeta SORPU er í dag
(fyrir opnun GAJA) um 3,5 milljónir
Nm3 af metani á ári og var nákvæm­
lega 3.568.417 Nm3 fyrir árið 2019.
Metangas á allt að 12 þúsund bíla
Árið 2018 hófst bygging á gas­ og
jarðgerðarstöðinni GAJA í Álfsnesi
sem á að taka í notkun um næstu
áramót. Hún á að framleiða 3
milljónir Nm3 af metangasi og
verður heildarframleiðslan á gasi
í Álfsnesi því yfir 6 milljónir Nm3.
Það ætti að duga á allt að 12.000
fólksbifreiðar.
Norðurorka á Akureyri getur
framleitt gas á 600 fólksbíla
Í Glerárdal, rétt fyrir ofan Akureyri,
stígur metanið upp af gömlum
ruslahaugum. Stór hluti þess fer
út í andrúmsloftið og veldur þessi
kröftuga gróðurhúsalofttegund
um 20­30 sinnum meiri skaða en
koltvísýringurinn sem myndast
þegar gasinu er brennt.
Árið 2013 gerði Norðurorka
samning við OLÍS um að sjá um
smásölu á metani sem Norðurorka
framleiðir.
Framleiddir eru um hundrað
þúsund Nm3 af metani á Akureyri,
en það væri hægt að framleiða um
600 þúsund Nm3 miðað við eðli­
legan nýtingartíma og það gæti
dugað til að keyra um 600 fólks­
bíla. Með því að efla enn betur
stöðina mætti mögulega framleiða
metan á yfir þúsund bíla næstu tíu
árin. Enn sem komið er fer mikið
magn metans sem framleitt er á
Akureyri til spillis.
Einungis 2 vagnar Strætó
ganga fyrir metangasi
Í ársskýrslu Strætó fyrir árið 2019
segir að áhersla sé á umhverfis­ og
öryggismál. Einnig að taka tillit
til umhverfissjónarmiða við inn­
kaup á vörum og þjónustu og að
innleiða vistvæn innkaup og þar
stendur líka orðrétt: „Að innleiða
notkun á vistvænum orkugjöfum
eða orkutækni.“
Samkvæmt ársskýrslu Strætó
er veruleikinn sá að vagnaflot­
inn, sem rekinn er af Strætó,
samanstendur af 85 vögnum. Þeir
óku samtals rúmlega 5,3 millj­
ónir kílómetra á síðasta ári. Þar af
eru 68 dísilvagnar og einungis 2
metanvagnar. Þá eru 15 rafmagns­
vagnar í flotanum sem eru í eigu
sveitarfélaga á höfuðborgarsvæð­
inu. Vagnafloti verktaka saman­
stendur af 77 vögnum. Þar ef eru
48 vagnar reknir af Kynnisferðum
og 29 af Hagvögnum. Ekki kemur
fram hvers konar orku þeir nota,
en þrír metanvagnar munu vera í
notkun hjá SVA á Akureyri.
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Stefnuleysi ríkjandi um nýtingu á metangasi
en samt er verið að stórauka framleiðsluna
– Gasi sem dygði á um 4.000 bíla fargað á hverju ári og sú sóun mun stóraukast með tilkomu nýrrar sorp- og jarðgerðarstöðvar GAJA
Gas- og jarðgerðarstöðin GAJA í Álfsnesi:
Mun margfalda afköst í gas- og moltuframleiðslu
Gas­ og jarðgerðarstöðin GAJA í
Álfsnesi er enn ekki komin í gagnið
og ekki er búið að gefa út starfs­
leyfi fyrir stöð sem hefur þegar
kostað á sjötta milljarð króna. Í
júlí samþykktu sveitarfélögin á
höfuðborgarsvæðinu að leggja
stöðinni til um einn milljarð til
viðbótar í rekstrarfé. Er nú von­
ast til að starfsleyfi fáist í október
og að stöðin verði komin í fullan
gang í byrjun næsta árs.
Miðað er við að gas­ og jarð­
gerðarstöðin GAJA taki við rúm­
lega 95% af úrgangi heimila á höf­
uðborgarsvæðinu. Stöðin á að geta
meðhöndlað 35.000 tonn af lífrænum
heimilisúrgangi á ári og framleiða
um 3 milljónir Nm3 af metangasi
sem nýtist á ökutæki. Metangasið
er ígildi um 3,3 milljón lítra af bens­
íni. Einnig verður til um 12 þúsund
tonn af moltu (jarðvegsbæti) á ári
úr lífrænum úrgangi sem nýta má í
landgræðslu, skógrækt eða til land­
mótunar.
Bygging stöðvarinnar, sem
er 12.800 fermetrar, hefur sætt
mikilli gagnrýni, ekki síst vegna
framúrkeyrslu í kostnaði og
alvarlegra mistaka í áætlanagerð á
byggingarstigi. Þá hefur tæknin sem
kemur frá danska fyrirtækinu Aikan
A/S verið harðlega gagnrýnd. Margt
annað hefur verið í ólestri í kringum
þessa framkvæmd og hefur m.a. verið
bent á að til jarðgerðar þurfi flokkað
lífrænt sorp sem ekki sé safnað
sérstaklega á höfuðborgarsvæðinu.
Hugsunarleysi í nýtingu á
íslensku gasi
Það hefur vakið athygli að lítið
eða ekkert hefur verið hugsað fyrir
markaðssetningu á öllu því gasi
sem stöðin á að framleiða, sem
og því gasi sem þegar er unnið úr
sorphaugunum í Álfsnesi. Hefur þar
m.a. sætt furðu að sveitarfélögin á
höfuðborgarsvæðinu hafi lagt meiri
áherslu á að innleiða dýra rafknúna
strætisvagna en að nýta vistvænt
gas sem fellur til í Álfsnesi til að
knýja þessar almenningssamgöngur.
Þar séu eigendur Strætó að byggja
risavaxna og rándýra stöð til
eldsneytisframleiðslu án þess að
leggja fram áætlanir um nýtingu
þess, ekki einu sinni á eigin bíla og
tæki.
Bágborið dreifingarkerfi fyrir gas
Þegar litið er á dreifistöðvar fyrir gas
er málið enn furðulegra. Einungis er
mögulegt að fylla gas á bíla á fimm
stöðvum á landinu, samkvæmt upp­
lýsingum Metans ehf. Það eru Olís í
Mjódd ­ 2 dælur, Olís við Glæsibæ
­ 2 dælur, Skeljungur/Orkan við
Miklubraut ­ 2 dælur, N1 á Bíldshöfða
­ 4 dælur og Miðhúsabraut á Akureyri
­ 2 dælur. /HKr.
Um síðustu áramót voru skráðar
hjá Samgöngustofu 1.479 bensín/
metanbíla, dísil/metanbílar voru
3 og 415 hreinir metanbílar. Því
voru 1.897 ökutæki sem gengu að
einhverju leyti fyrir metani. Þá
voru einungis 17.697 ökutæki sem
teljast að einhverju leyti vistvæn,
eða 4,97% af heildarfjölda
ökutækja. Það er þó talsvert
hærra en heimsmeðaltalið sem
er undir 2,5%.
Heildarfjöldi ökutækja sem
ganga fyrir öðrum orkugjöfum en
bensíni og dísilolíu, er mun minni
en ætla mætti af umræðunni og
þeim mikla áhuga sem virðist
vera á rafbílum og tvinnbílum af
ýmsum toga.
Í árslok 2019 var heildarfjöldi
skráðra ökutækja í landinu
355.636. Þar af voru 269.825
fólksbílar, 28.939 sendibílar,
12.848 vörubifreiðar og 3.178
rútur eða hópferðabifreiðar, eða
samtals 88,5% af heildinni. Inni í
heildartölunni eru líka dráttarvélar,
skráðir aftanívagnar, torfæruhjól
og bæði þung og létt bifhjól.
Af heildarfjölda ökutækja um
síðustu áramót voru rúmlega 336
þúsund bensín­ og dísilknúin
ökutæki, eða 94,5%. Hreinir
rafmagnsbílar voru þá 4.062
(1,1% af heildarfjölda og 1,5%
af heildarfjölda fólksbifreiða),
bensín/rafmagns tengil­tvinnbílar
voru 7.437, bensín/rafmagns
tvinnbílar voru 5.496, dísil/
rafmagns tengil­tvinnbílar voru
574 og dísil/rafmagns tvinnbílar
voru 105 talsins. Þá má geta þess
að rafbílar sem ganga fyrir vetni,
voru 23 talsins. Samkvæmt nýjustu
tölum Bílgreinasambandsins hefur
hægt verulega á sölu nýrra bíla á
Íslandi. Er það fyrst og fremst rakið
til COVID­19 heimsfaraldursins og
59,7% minni sölu á bílaleigubílum.
Á fyrstu 8 mánuðum ársins
hafa selst 6.254 nýir fólksbílar, eða
31,4% færri en á sama tímabili í
fyrra. Nýorkubílar standa samt
fyrir meirihluta bílakaupa hjá
einstaklingum, eða 64,4% af öllum
seldum nýjum bílum til einstaklinga
það sem af er ári. Þetta hlutfall var
41,7% á sama tíma á síðasta ári.
Svipað gildir um almenn fyrirtæki
önnur en bílaleigur. Nýorkubílar
voru 55,8% af bílakaupum þeirra
það sem af er ári, en hlutfallið var
38,5% fyrstu 8 mánuðina í fyrra.
Langt í land í orkuskiptum ökutækja
– af 355.636 ökutækjum 2019 töldust 17.697 vera vistvæn eða 4,97%
Gas- og jarðgerðarstöðin GAJA í Álfsnesi. Áhugavert að nafnið er það sama
og á ítölsku víngerðinni Gaja sem stofnuð var af Giovanni Gaja 1859.
Ile-de-France Mobilités fólksflutningafyrirtækið í Frakklandi gerði samning
við IVECO um kaup á 409 gasknúnum strætisvögnum til afhendingar 2020
og 2021. Verða vagnarnir í notkun í miðborgarkjarna Parísar. Tankfyllingin á
vögnunum dugar í 400 km akstur, sem sagt er henta vel á Stór-Parísarsvæðinu.
Til samanburðar er Stór-Reykjavíkursvæðið að reka eigin metanframleiðslu,
en nýtir gasið einungis á tvo af sínum 85 strætisvögnum. Mynd / SustainableBus