Bændablaðið - 10.09.2020, Blaðsíða 24

Bændablaðið | Fimmtudagur 10. september 202024
LÍF&STARF
Hafðu
samband
568 0100
www.stolpigamar.is
Gámur er
góð geymsla
Stólpi Gámar bjóða gáma-
lausnir fyrir atvinnulífið
– til leigu eða sölu Einnig gámahús og salernishús frá Containex, færanlega starfsmannaaðstöðu frá EuroWagon.dk,
gámar og vöruskemmur frá BOS, vörulyftur frá Maber og skemmur frá Hallgruppen.
Rakaskiljur og blásara
frá Heylo, rykvarnarkerfi
frá ZIPWALL,
og parket-og vinilklippur
frá BULLET TOOLS.
 þurrgáma
 hitastýrða gáma
 geymslugáma
 einangraða gáma
 fleti og tankgáma
 gáma með hliðaropnun
Óseyrarbraut 12 | 220 Hafnarfirði | Klettagörðum 5 | 104 Reykjavík
Sparisjóður Norðfjarðar 100 ára
Hinn 1. september sl. voru liðin
100 ár frá því að Sparisjóður
Norðfjarðar tók til starfa, en hann
hefur borið nafnið Sparisjóður
Austurlands frá árinu 2015. Hér
á eftir verður stuttlega fjallað um
sögu sjóðsins en hann er nú einn
af fjórum sparisjóðum sem starfa
í landinu. Sparisjóðir gegndu áður
mikilvægu hlutverki víða um land
og voru þeir flestir rúmlega 60
talsins um 1960.
Sparisjóðum í landinu hefur
farið ört fækkandi á liðnum árum
og eru einungis örfáir eftir. Þeir
hafa gegnt merkilegu hlutverki
sem peningastofnanir, ekki síst
fyrir sveitir landsins, þorp og bæi.
Þar hafa þeir gjarnan verið og eru
enn í lykilhlutverki við að halda
atvinnulífinu gangandi. Smári
Geirsson hefur tekið saman sögu
Sparisjóðs Norðfjarðar sem birt er
á heimasíðu sjóðsins. Hafa kaflarnir
verið að birtast allt þetta ár og munu
halda áfram að birtast út árið. Þess
má geta að Smári skrifaði líka 70
ára sögu sjóðsins sem kom út í
bókarformi 1992. Hefur höfundur
góðfúslega tekið saman eftirfarandi
útdrátt úr þessum verkum sínum fyrir
Bændablaðið til að gefa lesendum
innsýn í þessa merkilegu sögu.
Íslenskar peningastofnanir eiga
sér ekki langa sögu en tilkoma þeirra
hafði mikil áhrif á allt athafna- og
viðskiptalíf. Almennt voru peningar
lítið í umferð á 19. öld og fram eftir
20. öldinni og stofnanir sem ávöxt-
uðu og lánuðu peninga ekki á hverju
strái. Helstu lánastofnanir á þessum
tíma voru í reynd verslanirnar sem
jafnframt voru helstu atvinnufyrir-
tæki sjávarþorpanna og sinntu bæði
útgerð og fiskvinnslu í ríkum mæli.
Sjómenn, daglaunamenn og bændur
lögðu aflahlut, vörur eða andvirði
vinnu inn í verslun og þurftu í stað-
inn að taka út þær vörur sem versl-
unin hafði á boðstólum. Peningar
komu sjaldnast við sögu í viðskipt-
um af þessu tagi. Þetta voru reikn-
ingsviðskipti og lánsverslun eða
skuldaverslunarfyrirkomulag eins
og oft var sagt.
Á Austurlandi voru það fyrst og
fremst erlend áhrif sem leiddu til
þess að peningar komust í umferð.
Sauðasalan til Bretlands og síldveið-
ar Norðmanna á síðari hluta 19. aldar
komu þarna við sögu og nokkru
síðar fiskkaup Englendingsins
Pike Wards. Þessi breyting leiddi
til þess að fyrsta austfirska pen-
ingastofnunin sá dagsins ljós þegar
Sparisjóður Múlasýslna var stofn-
aður á Seyðisfirði árið 1868. Ekki
varð þessi peningastofnun þó langlíf
þar sem flest bendir til að henni hafi
verið slitið árið 1874.
Bankastarfsemi teygði fyrst
anga sína til Austurlands árið 1904
en þá kom Íslandsbanki upp útibúi
á Seyðisfirði. Landsbankinn fylgdi
síðan í kjölfarið og stofnaði útibú
á Eskifirði árið 1918. Norðfirskir
kaupmenn og útgerðarmenn hófu
þegar viðskipti við þessi útibú en
vegna fyrirkomulags skuldaversl-
unarinnar hafði almenningur lítið
af þeim að segja.
Sögur hafa varðveist um viðskipti
norðfirskra kaupmanna við banka-
útibúin á Seyðisfirði og Eskifirði
en verslunarfyrirtækin þurftu mjög
á þjónustu þeirra að halda meðal
annars vegna fjárfestinga og fisk-
kaupa af erlendum skipum. Vegna
viðskipta kaupmannanna við útibúin
þurftu þeir oft að senda eftir pening-
um til Seyðisfjarðar og Eskifjarðar
og þurftu sendimennirnir þá að fara
á milli staða fótgangandi eða ríðandi
og reyndar var einnig farið á skíðum
yfir Oddsskarð til Eskifjarðar yfir
vetrartímann. Þessar peningasendi-
ferðir gátu verið hið mesta hættuspil
en hjá þeim varð ekki komist.
Íbúar í ört vaxandi sjávarbyggð á
Nesi í Norðfirði voru ósáttir við hve
aðgengi að peningastofnunum var
erfitt. Þeir sem fengust við rekstur
af einhverju tagi fundu hvað sárast
fyrir þessu en eins gætti óánægju á
meðal almennings því ef menn áttu
kost á að leggja til hliðar fáeinar
krónur þá var það fyrirhafnarsamt
að ávaxta fjármunina og nálgast þá
þegar þeirra var þörf.
Aðdragandi stofnunar og stofnun
Sparisjóðs Norðfjarðar
Það hlaut að koma að því að hug-
mynd um stofnun peningastofnunar
á Norðfirði kæmi fram og sam-
kvæmt fyrirliggjandi heimildum
hófst umræða um slíka stofnun
innan Málfundafélagsins Austra.
Málfundafélagið Austri starfaði á
Nesi í Norðfirði á árunum 1918-
1929 og á fundum félagsins var
fjallað um ýmis framfaramál
byggðarlagsins. Á fundi í félaginu
hinn 5. apríl árið 1919 var fyrst rætt
um stofnun sparisjóðs og kom strax
fram vilji fyrir því að félagið beitti
sér fyrir stofnun hans.
Málfundafélagið kaus nefnd
til að vinna að sparisjóðsmálinu
og hóf hún þegar störf af miklum
krafti. Hafist var handa við að
safna ábyrgðarmönnum sem hver
og einn ábyrgðist tiltekna upphæð
fyrir væntanlegan sparisjóð. Ræddi
nefndin við flesta „mektarmenn í
hreppnum“ og voru undirtektirnar
góðar. Samtals ábyrgðust
ábyrgðarmennirnir 15.800 kr og
var það álitin fullnægjandi upphæð
fyrir væntanlegan sparisjóð.
Þegar sparisjóðsnefnd Austra
hafði aflað ábyrgðarmannanna var
hlutverki hennar lokið en ábyrgðar-
mennirnir hófust handa við að undir-
búa starfsemi sparisjóðsins. Hinn 2.
maí 1920 héldu ábyrgðarmennirnir
formlegan stofnfund sparisjóðs-
ins. Á fundinum voru samþykkt
lög fyrir sjóðinn og samkvæmt
þeim bar hann nafnið Sparisjóður
Norðfjarðar. Þá var á stofnfundin-
um kjörin stjórn sjóðsins og hlutu
eftirtaldir ábyrgðarmenn kjör í
hana: Páll G. Þormar formaður,
Ingvar Pálmason bókari og Sigdór
V. Brekkan gjaldkeri. Tilkynning
um stofnun sjóðsins birtist síðan í
Lögbirtingarblaðinu 2. september
1920.
Í fyrstu grein upphaflegra
laga Sparisjóðs Norðfjarðar segir
að sjóðurinn sé stofnaður til að
geyma og ávaxta peninga fyrir íbúa
Norðfjarðar en þó taki hann einnig
geymslufé af utansveitarmönnum.
Þá segir í lögunum að stjórnend-
ur sjóðsins skuli eiga heimili í
Neskauptúni.
Nýkjörin stjórn hóf þegar að
undirbúa starfrækslu sjóðsins og
þurfti hún að hyggja að ýmsu. Á
stjórnarfundi sem haldinn var 22.
ágúst 1920 var ákveðið að sjóður-
inn skyldi hafa opna afgreiðslu eina
klukkustund í viku hverri og skyldi
auglýsa opnunartímann.
Upphaf starfseminnar
Það var stór dagur í norðfirsku
viðskiptalífi þegar Sparisjóður
Norðfjarðar hóf starfsemi 1.
september 1920. Þennan dag kl.
14 tók fyrsta peningastofnunin á
Norðfirði til starfa og hafði hún
fengið inni í símstöðinni í húsinu
Adamsborg í miðju Neskauptúni.
Stjórn sjóðsins var saman komin
Sparisjóðurinn hefur verið til húsa á Egilsbraut 25 í Neskaupstað frá árinu 1978. Mynd / Eva Steinunn Sveinsdóttir
Festa hefur einkennt starfsemi
sparisjóðsins alla tíð; stjórnar-
menn hafa gjarnan setið lengi
og á það sama við um spari-
sjóðsstjórana.
Í fyrstu sáu stjórnarmenn um
rekstur sjóðsins en sérstakur for-
stöðumaður fyrir hann var fyrst
ráðinn árið 1926. Einungis sex
einstaklingar hafa gegnt starfi
sparisjóðsstjóra og eru þeir eft-
irtaldir:
Tómas Zoëga 1926-1955
Jón Lundi Baldursson1955-1976
Sigfús Guðmundsson 1976-1979
Ragnar Á Sigurðsson 1979-1988
Sveinn Árnason 1988-2004
Vilhjálmur G. Pálsson 2004-
Árið 1927 var fyrst ráðinn starfs-
maður til sjóðsins við hlið spari-
sjóðsstjóra. Allt til ársins 1955
voru starfsmenn sjóðsins ýmist
tveir eða þrír en þeim fjölgaði í
fjóra um 1970. Seint á áttunda
áratug tuttugustu aldarinnar tók
starfsmönnum að fjölga verulega
enda jukust þá umsvif sjóðsins
og fjölbreytni starfseminnar fór
vaxandi. Árið 1986 voru starfs-
mennirnir orðnir sjö, árið 1990
voru þeir orðnir níu og tólf árið
2000. Eftir það tók starfsmönnum
að fækka, fyrst og fremst vegna
tölvuvæðingar. Árið 2010 voru
stöðugildi við sjóðinn 10,4 talsins
og nú eru þau 6,3.
Sparisjóðsstjórar og fjöldi starfsmanna
Tómas Zoëga var fyrsti sparisjóðs-
stjórinn. Mynd / Björn Björnsson
Vilhjálmur G. Pálsson, núverandi
sparisjóðsstjóri.