Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2020, Qupperneq 64

annarra einkenna með sálfélagslegum og andlegum stuðningi
við sjúkling og aðstandendur hans. Líknarmeðferð hefst við
greiningu alvarlegra sjúkdóma og er veitt samhliða sjúkdóms -
miðaðri, lífslengjandi meðferð í þeim tilgangi að styðja
sjálfræði sjúklings og upplýst val. Líknarmeðferð stendur eftir
þegar meðferð sem miðar að lækningu er hætt. Líknarmeðferð
er skipt í þrjú meðferðarstig (lýsing hér er útdráttur úr
leiðbeiningunum):
• Full meðferð (FM) er sú meðferð sem er veitt ef engin önnur
fyrirmæli eða skráning eru í sjúkraskrá.
• Full meðferð að endurlífgun með eða án annarra takmark-
ana (FME) þýðir að endurlífgun verður ekki beitt en öll
önnur meðferð er veitt nema frekari takmarkanir séu sér-
staklega ákveðnar og skráðar. Dæmi um frekari ákvarðanir
eru „ekki gjörgæsluvistun“, „ekki öndunarvél“.
• Lífslokameðferð (LLM) tekur við þegar ljóst má vera að dauða
muni bera að innan fárra daga eða vikna. Markmið meðferð -
arinnar er að sjúklingur geti dáið án þjáninga og með reisn.
Meðferðaráætlun þegar líður
að andláti
Þegar ákvörðun um LLM liggur fyrir er í klínísku leiðbeining-
unum frá Landspítalanum mælt með að fylgja meðferðar-
áætlun fyrir deyjandi sjúklinga (MÁD). Tilgangur hennar er
að tryggja gæði í umönnun og meðferð á síðustu dögum eða
klukkustundum lífs, óháð dvalarstað sjúklings, og stuðning við
aðstandendur við missi ástvinar. Meðferðaráætlunin byggðist
upphaflega á enskri fyrirmynd, Liverpool Care Pathway (LCP),
frá lokum síðustu aldar. um var að ræða þverfaglegar leiðbein-
ingar sem voru settar fram sérstaklega til að flytja hugmynda-
fræði um umönnun og meðferð dauðvona sjúklinga frá líknar -
deildum yfir á bráðadeildir og aðrar stofnanir í Bretlandi. Eftir
víðtæka gagnrýni, sem hófst árið 2008 og náði hámarki í
fjölmiðlafári árið 2013, var horfið frá notkun LCP í Bretlandi
árið 2014. gagnrýnin dró fram í dagsljósið neikvæða reynslu
ættingja af umönnun og meðferð við andlát ástvina og fól í sér
ýmsar ávirðingar um virðingarleysi í viðmóti starfsfólks til
þeirra og sjúklinganna sjálfra og skort á samráði og upplýs -
ingum um meðferðina. Einnig voru gerðar athugasemdir við
fjárhagslegan ávinning sem stofnanir í Bretlandi gátu haft af
því að taka upp LCP í Bretlandi en það vakti ýmsar siðferðis-
legar spurningar. Í kjölfarið var stofnaður alþjóðlegur sam-
starfshópur um bestu umönnun dauðvona sjúklinga (iCBCDP)
sem samþykkti nýjar leiðbeiningar eftir gagngera endur skoð -
un og endurbætur á LCP. Sýn samtakanna er „… heimur þar
sem fólk lítur á góðan dauðdaga sem sjálfsögð endalok lífsins,
með stuðningi bestu einstaklingsmiðuðu umönnunar“ („… a
world where all people experience a good death as an integral
part of their individual life, supported by the very best person -
alised care“). „Meðferðaráætlun fyrir deyjandi sjúklinga
(MÁD)“, sem fylgt er á nokkrum deildum Landspítala, byggist
á þessum leiðbeiningum.
fullfrískt fólk hefur sjaldan frumkvæði að umræðu um
persónulegar framtíðaróskir ef til þess kæmi að það yrði ekki
fært um að láta þær sjálft í ljósi. Landlæknir gaf út lífsskrá árið
2005 þar sem fólk gat fyllt út eyðublað til að gefa til kynna óskir
sínar í aðdraganda lífsloka við aðstæður þar sem það væri
ófært um að gefa óskir sínar til kynna. Þessi skrá var lítið notuð
og árið 2015 tók embættið hana úr umferð. Sjúklingar eru lík-
legri til að gefa óskir sínar til kynna ef heilbrigðisstarfsfólk
hefur frumkvæði að umræðunni og árangursríkast er ef fólk
fær lesefni og munnlega fræðslu um meðferðarmarkmið í
hendur samtímis (kristín Lára Ólafsdóttir, 2018).
Meðferðarmarkmið og lífslok
Með vaxandi fjölda fólks sem lifir með langvinnan, versnandi
heilsubrest og sem er í langvarandi meðferðarsambandi við
hjúkrunarfræðinga og annað heilbrigðisstarfsfólk er brýnt að
hefja umræðu um meðferðarmarkmið og óskir við lífslok fyrr
en venja hefur verið og á meðan fólk er fært um að taka þátt í
samræðunum. rannsóknir sýna að það er ekki einhlítt að sjúk-
lingar kjósi helst að ræða þessi mál við lækninn sinn. Margir
kjósa frekar að ræða við annað heilbrigðisstarfsfólk sem sinnir
þeim tíðar og mestu máli skiptir að sá sem fyrir valinu verður
sé fær í samskiptum (kristín Lára Ólafsdóttir, 2018; robinson
o.fl., 2012). hjúkrunarfræðingar eru oft í góðri aðstöðu til að
hefja samræður um meðferðarmarkmið við sjúklinga sem þeir
hjúkra.
kristín Lára Ólafsdóttir (2018) þýddi viðtalsramma frá
Skotlandi sem ætlað er að örva umræðu um meðferðarmark -
mið og stuðst hefur verið við hjá líknarráðgjafateymi Land -
spítalans. Með honum er byrjað á að kanna skilning sjúklings
og aðstandenda á sjúkdómsástandi og horfum stuttu eftir
greiningu alvarlegs sjúkdóms en endað á að fá leyfi sjúklingsins
til að ræða framtíðina og óskir hans ef sjúkdómurinn versn ar.
gert er ráð fyrir þremur viðtölum til að komast að niðurstöðu
og mælt með að þau fari fram þegar vel gengur hjá sjúk-
lingnum. Á vef Landspítala er að finna fræðsluefni fyrir að -
stand endur í aðdraganda andláts sem gott getur verið fyrir
heilbrigðisstarfsfólk að styðjast við í viðtali við aðstandendur.
Lífslokameðferð á Hrafnistu og Grund
Samkvæmt upplýsingum frá Sigríði Sigurðardóttur (2020) hjá
grund og Bjarneyju Sigurðardóttur (2019) hjá hrafnistu er
stuðst við leiðbeiningar Landspítala um líknarmeðferð og með -
ferðaráætlun dauðvona sjúklinga á heimilum undir þeirra
hatti. hjá hrafnistu starfar líknarteymi sem var stofnað haustið
2016. Sumarið 2019 samþykkti framkvæmdaráð hrafnistu
beiðni teymisins um að fara í samræmda og markvissa inn-
þorgerður ragnarsdóttir
64 tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 96. árg. 2020
„… heimur þar sem fólk lítur á góðan dauðdaga
sem sjálfsögð endalok lífsins, með stuðningi
bestu einstaklingsmið uðu umönnunar“.