Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2020, Qupperneq 78

Þar sem a- og B-hluti eru fjölsviða (e. multidimensional) er
ekki viðeigandi að meta áreiðanleika þeirra með Cronbachs-
alfa heldur krefst það þáttagreiningar (Barbaranelli o.fl., 2014)
sem ekki var framkvæmd fyrir þennan hluta rannsóknarinnar.
Áreiðanleika C-hluta er hins vegar hægt að meta með Cron-
bachs-alfa þar sem listinn er einsviða (e. unidimensional) og
reyndist hann vera fullnægjandi (α = 0,840) og sambærilegur
við bandaríska rannsókn á próffræðilegum eiginleikum listans
(α = 0,840) (Dickson o.fl., 2017). SC-ChDi-mælitækið var þýtt
á íslensku í samráði við höfunda þess og er aðgengilegt á
slóðinni: http://self-care-measures.com/available-self-care-
measures/self-care-of-coronary-heart-disease-inventory/.
Sjúkdómstengd þekking var metin með mælitækinu „Spurn -
ingalisti um kransæðasjúkdóm“ (Þekking-kranS) sem er ís-
lensk útgáfa af „Coronary artery Disease Education Ques -
tionnaire-short version“ (CaDE-Q-SV) og notuð hér í fyrsta
sinn. Mælitækið inniheldur 20 fullyrðingar og eru svarmögu-
leikar „rétt“, „rangt“ eða „veit ekki“. gefið er stig fyrir rétt svar
og hægt er að fá 0–20 stig. Próffræðilegir eiginleikar mælitæk-
isins hafa reynst fullnægjandi (ghisi o.fl., 2016).
Einkenni þunglyndis og kvíða voru metin með íslenskri út-
gáfu „hospital anxiety and Depression Scale“ (haDS), 14
atriða mælitæki sem myndar 2 kvarða, þunglyndis- og kvíða -
kvarða. atriðin eru metin á kvarðanum 0–3 og stigafjöldinn
fyrir hvorn kvarða er 0–21. fleiri en 8 stig gefa til kynna ein-
kenni um kvíða eða einkenni um þunglyndi (jakob Smári o.fl.,
2008).
upplýsingum um áhættuþætti kransæðasjúkdóms, fyrri
innlagnir vegna kransæðasjúkdóms, aldur, kyn, búsetu og
menntun, hve margir byggju á heimili þátttakenda að þeim
meðtöldum og hvernig þátttakanda gengi að láta enda ná
saman í hverjum mánuði var safnað úr sjúkraskrá og með
spurningalista.
Úrvinnsla gagna
Við greiningu áhættuþátta var miðað við skilgreiningar á
meðferðarmarkmiðum í klínískum leiðbeiningum evrópsku
hjartasamtakanna (e. European Society of Cardiology) um ann-
ars stigs forvarnir kransæðasjúkdóms (Piepoli o.fl., 2016).
Ofþyngd var skilgreind sem líkamsþyngdarstuðull (LÞS) ≥ 25
kg/m2 og offita sem LÞS ≥ 30 kg/m2. Miðlæg offita (offita á
kvið) var skilgreind sem mittismál ≥ 88 sm hjá konum og ≥
102 sm hjá körlum. hreyfing var metin með spurningu um
hversu oft fólk stundaði 30 mínútna líkamshreyfingu (í vinnu,
frítíma og daglegum störfum). Virkir reykingamenn töldust
þeir sem reyktu síðastliðinn mánuð fyrir innlögn. Með ein-
kenni kvíða eða þunglyndis voru þeir sem fengu 8 stig eða
meira á haDS-kvörðunum. Búseta í dreifbýli og þéttbýli var
skilgreind eftir póstnúmerum (þéttbýli: póstnúmer 101–170,
200–225, 270–276, 600–603; dreifbýli: önnur póstnúmer).
Lýsandi tölfræði var notuð til að lýsa einkennum úrtaksins.
reiknað var meðaltal og staðalfrávik fyrir samfelldar breytur
og tíðni og hlutföll fyrir flokkabreytur.
Ályktunartölfræði var notuð til að lýsa tengslum á milli
breyta og notuð til þess stikuð próf og Pearson-fylgnistuðull.
Tvíhliða t-próf og anova-dreifigreining voru notuð til þess að
bera saman meðaltöl sjálfsumönnunar (a-, B- eða C-hluta) á
milli tveggja eða fleiri óháðra hópa. Samband sjálfsumönnunar
(fylgibreyta) við aldur, sjúkdómstengda þekkingu og einkenni
kvíða og þunglyndis (frumbreytur) var metið með einfaldri
aðhvarfsgreiningu. fjölbreytuaðhvarfsgreining var gerð til að
finna hvaða frumbreytur spá fyrir um viðhald heilbrigðis
(líkan 1), stjórnun sjálfsumönnunar (líkan 2) og trú á eigin
getu (líkan 3). Í hvert líkan voru valdar þær frumbreytur sem
fyrri rannsóknir hafa sýnt að tengist sjálfsumönnun eða þær
sem höfðu marktæka fylgni við fylgibreyturnar (sjá breytur í
töflu 1) og notuð þrepaskipt, afturábak-aðferð. gögnin upp-
fylltu skilyrði um normaldreifingu fylgibreyta, línulegt sam-
band þeirra við frumbreytur og tilviljanakennda dreifingu
leifaliða. Miðað var við marktektarmörk p < 0,05 og gögnin
voru greind með iBM SPSS-forritinu, útgáfu 26 og r-útgáfu
3.5.
Siðfræði
rannsóknin var unnin í samræmi við ákvæði helsinkiyfir -
lýsingarinnar (World Medical association, 2013). Vísinda -
siðanefnd veitti leyfi fyrir rannsókninni (tilvísunarnúmer
17–159) og var hún tilkynnt til Persónuverndar. framkvæmda -
stjórar lækninga á Landspítala og Sjúkrahúsinu á akureyri
veittu einnig leyfi fyrir framkvæmd rannsóknarinnar. Þátttak-
endur fengu bæði munnlegar og skriflegar upplýsingar um
rannsóknina og skrifuðu undir upplýst samþykki áður en
gagnasöfnun hófst.
Niðurstöður
Í rannsókninni voru 445 þátttakendur á aldrinum 29–79 ára,
meðalaldur var 64,1 ár (sf 9,1 ár) og 80% voru karlar. flestir
þátttakenda höfðu lokið framhaldsskólaprófi (45%) en fæstir
voru með háskólapróf (23%). Meirihluti þátttakenda var í hjú-
skap eða í sambúð (72%) og lítill hluti þeirra bjó einn (20%).
flestir bjuggu í þéttbýli (70%) og tekjur flestra dugðu fyrir út-
gjöldum (88%). rúmlega helmingur þátttakenda (55%) hafði
ekki áður lagst inn á sjúkrahús vegna kransæða sjúkdóms og
47% lögðust brátt inn á sjúkrahús með kransæða stíflu eða
hvikula hjartaöng. Þeir sem ekki lögðust brátt inn voru inn-
kallaðir til hjartaþræðingar eða hjáveituskurðaðgerðar (53%).
Sjúkdómstengd þekking þátttakenda mældist 13,7 (sf 3,2) með
Þekking-kranS mælitækinu.
Áhættuþættir
alls mældust 16% þátttakenda í kjörþyngd (LÞS < 25 kg/m2),
42% mældust í ofþyngd, 42% taldist vera með offitu og miðlæg
offita mældist hjá 70% þátttakenda. Meirihluti þátttakenda
(80%) sagðist hreyfa sig í a.m.k. 30 mínútur á dag. fimmt-
ungur þátttakenda (20%) hafði áður greinst með sykursýki og
18% reyktu. Samanburður á stöðu áhættuþátta meðal þeirra
sem höfðu legið á sjúkrahúsi áður vegna kransæðasjúkdóms
og þeirra sem voru að leggjast inn í fyrsta sinn sýndi að ein-
margrét hrönn svavarsdóttir, kristín guðný sæmundsdóttir, brynja ingadóttir
78 tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 96. árg. 2020