Vinnan - 01.09.1946, Qupperneq 30

HENDRIK OTTOSOM:
Hásetaverkfallið 1916
Fyrstu stéttasamtök íslenzkra sjómanna, Bárufélögin,
höfSu á árunum 1894 til 1909 staðiö drengilega á verði
í hagsmunabaráttu sjómanna og hrundið margri hat-
rammri árás útgerðarmanna og annarra atvinnurek-
enda gegn samtökum þeirra manna, sem alla tíð höfðu
orðið harðast úti í lífsbaráttunni og engra réttinda notið
í þjóðfélaginu. Bárufélögin leystust upp í lok fyrsta tugs
þessarrar aldar og stóð þá sj ómannastéttin berskjölduð
og útgerðarmenn gátu skammtað þeim kaup og vinnu-
skilyrði eftir eigin geðþótta, enda var það líka gert. ■—-
Verkamannafélagið Dagsbrún var eina félagið í Reykja-
vík, sem nokkru gat ráðið um kaupgjald lægstlaunað-
asta hluta verkalýðsins, en hún átti fullt í fangi að
vernda hagsmuni félagsmanna sinna og gat ekki ráðist
í deilur vegna annarra.
Á árunum fyrir heimsstyrjöldina fyrri hafði togara-
floti íslenzkra útgerðarmanna aulcizt mjög og munu þeir
hafa verið um tuttugu þegar styrjöldin brauzt út. —-
Stærstu félögin voru Alliance, Kveldúlfur og Island.
Utgerðarmenn höfðu með sér félagsskap, en sjómenn
engan, enda voru vinnuskilyrði og kaupgreiðsla eftir
því. Lífiö á togurunum var með allt öðrum hætti en á
skútunum og opnu skipunum. Togaraveiðar voru nokk-
urskonar stóriðja, sem Islendingar höfðu tekið upp eftir
Bretum. Það er óhætt að segja, að fæði á togurunum
hafi skarað langt fram úr því, sem skútumenn hafi
nokkurntíma dreymt um, en vinnutíminn á togurum
var aftur á móti með slíkum endemum, að furðulegt
virðist nú að ekki skuli meira en 25 ár frá því að Al-
þingi setti lög, sem bönnuðu lengri vökur en 18 tíma
samfleytt. Vinnutíminn var ótakmarkaður. 2—3 sólar-
hringar án svefns var algengt. Stundum voru sjómenn
svo úrvinda er þeir settust að snæöingi, að þeir duttu
fram á borðiö um leið og þeir tylltu sér niður. Kaupið
var lágt og trygging lítil og hjá sumum engin.
Vorið 1915 kom Ólafur Friðriksson til Reykjavíkur
og gerðist ritstjóri vikublaðsins Dagsbrúnar. Ólafur
var brennandi áhugamaður og hvatti allan verkalýð til
baráttu fyrir sósíalisma. Var þá vorhugur í íslenzkum
verkalýð.
Haustið 1915 gekkst Jón Guðnason sjómaður (nú
fisksali) fyrir stofnun Hásetafélags. Ólafur Friðriksson
tók drjúgan þátt í undirbúningi að félagsstofnuninni.
Hendrik Ottoson
Stofnfundur félagsins var haldinn 23. okt. 1915 og voru
þar samþykkt lög, en stjórnin var kosin á framhalds-
stofnfundi 29. okt. Formaður var kosinn Jón Bach
sjómaður, en aðrir stjórnarmenn voru þeir Ólafur Frið-
riksson, Jón Einarsson yngri, Björn Bl. Jónsson, Guð-
mundur Kristjánsson, Jósep Húnfjörð og Guðleifur
Hjörleifsson.*
Eins og að líkindum lætur lét íélagið sig þegar í upp-
hafi miklu skipta kjör háseta á íiskiskipum og þá auð-
vitað fyrst og fremst togaraháseta. Fast kaup togara-
háseta var um 70 krónur á mánuði, en auk þess bar há-
setum og yfirmönnum utan vélarúms það fé, sem fékkst
fyrir sölu lifrar. I byrjun var bað ekki mikið og létu
útgerðarmenn sér í léttu rúmi liggja hvar það lenti, en
þegar heimsstyrjöldin hófst, tók hfur að stíga í verði og
í ársbyrjun 1916 neituðu útgerðarmenn að fallast á
eignarrétt sjómanna yfir lifrinni. Þá var gerður bráða-
birgðasamningur milli Hásetafélagsins og Félags ís-
lenzkra botnvörpuskipaeigenda (16. febrúar 1916) og
skyldi hann gilda til mánaðamóta apríl-maí. Var lifrar-
verðið ákveðið kr. 35.00 fyrir fatið og skyldi það greitt
sjómönnum sem fyrr. Þegar samningstíminn var um
það bil útrunninn, mátti greinilega merkja það á út-
gerðarmönnum, að þeir myndu ætla að þrengja rétti
* 5 þessara manna eru á lífi, en tveir eru látnir fyrir mörgum
árum, þeir Guðleifur Hjörleifsson og Jón Einarsson.
220
VINNAN