Vinnan - 01.09.1946, Qupperneq 45

EGGERT ÞORBJAR9ÍARSOIV:
Skærnlternaðuríim 1942
Ársins 1942 mun aff líkindum lengi verða minnzt
sem eins hins merkasta í sögu íslenzkrar verkalýðs-
hreyfingar. Ber þar einkum tvennt til: skæruhernaður
verkamanna um sumarið og 17. þing Alþýðusambands
íslands þá um haustið.
Hér verður engin tilraun gerð til þess að rita sögu
skæruhernaðarins. Til þess þarf mikinn tíma og mörg
gögn að athuga, svo fjölbreytt og umfangsríkt sem
þessi barátta var. Hins vegar væri verkalýðshreyfing-
unni það óefað mikill fengur, að menn, er hefðu kunn-
ugleika til og tíma, tækju sér fyrir hendur að vinna að
þeirri sögu.
Hér verður aðeins getið nokkurra atriða og stiklað á
stóru.
☆
Sú breyting gerðist á högum íslenzkra verkamanna
laust eftir hernám landsins vorið 1940, að atvinnuleysið
hvarf. Þær orsakir lágu aðallega til þessa, að ísland
varð veigamikið útflutningsland fyrir markaði banda-
manna, við hækkandi verði á íslenzkum útflutnings-
afurðum og að setuliðið réði til sín þúsundir íslenzkra
verkamanna og starfsfólks í vinnu.
Þessi breyting risti dýpra en menn almennt gerðu sér
þá þegar grein fyrir. En eitt greinilegasta einkenni
hennar var það, að skyndilega var farið að leggja ann-
an mælikvarða á gildi vinnuafls vinnandi stéttanna en
áður var. Vinnuaflið varð eftirsótt vara, hin dýrmæt-
asta, sú, sem sízt af öllu varð án verið, en um áratugi
hafði vinnuafli þúsunda starfsfúsra launþega verið
kastað á glæ.
En þetta var aðeins önnur hlið málsins. Atvinnurek-
endum varð nú ljósar en nokkru sinni fyrr, hvílíkum
óhemju gróða var hægt að raka saman með nýtingu
vinnuaflsins. Þeir sáu fram á gífurlegri auðsöfnunar-
möguleika en þeir höfðu nokkru sinni komizt í færi við.
En til þess að nýta tækifærið sem bezt og fá sem
minnst skarð höggvið í væntanlcgan gróða sinn, töldu
þeir sér nauðsynlegt að sporna við því, að vinnuaflið
yrði greitt hækkuðu verði.
Þessi hugsunarháttur var aflfjöðrin í athöfnum
þeirra og þeirrar ríkisstjórnar, er tók að sér að varð-
veita hagsmuni þeirra gagnvart verkalýðnum. Skæru-
hernaðurinn verður ekki skilinn til hlítar nema menn
minnist þessa grundvallaratriðis í viðskiptum stéttanna
árið 1942.
☆
það fyrir rétti, að þessi eða hinn verkamaðurinn hefði
hótað að drepa lögregluna og einstaka bæjarfulltrúa
Sjálfstæðisflokksins. Flestir hinna ákærðu neituðu hins
vegar að svara spurningum rannsóknardómarans.
Dómur undirréttar féll 16. maí 1933 og voru þrír
hinna ákærðu sýknaðir, þeir Sigurður Ólafsson, Sigur-
jón Á. Ólafsson og Torfi Þorbjörnsson, allir hinir
voru dæmdir í lengri eða skemmri fangelsi. Dómum
þessum var skotið til hæstaréttar og þyngdi hæstiréttur
yfirleitt refsingu hinna ákærðu. Dómur hæstaréttar var
þannig: Þorsteinn Pétursson var dæmdur í 6 mánaða
fangelsi, Guðjón Benediktsson og Haukur Björnsson 5
mánaða fangelsi, Einar Olgeirsson, Brynjólfur Bjarna-
son, Gunnar Benediktsson, Hjaíti Árnason og Stefán
Pétursson 4 mánaða fangelsi, Tens Figved 3 mánaða
fangelsi, Erlingur Klemensson 60 daga, Adolf Petersen,
Jafet Ottósson og Halldór Kristmundsson 50 daga,
Hjörtur B. Helgason, Indíana Garíbaldadóttir, Matthías
Guðbjartsson, Runólfur Sigurðsson, Þóroddur Þórodds-
son, Jón Guðjónsson, Guðni Guðmundsson og Ólafur
Sigurðsson, 30 daga fangelsi. Dómarnir voru allir óskil-
orðsbundnir, að þremur undanteknum.
Dómar þessir mæltust mjög illa fyrir meðal almenn-
ings og voru almennt taldir stéttardómar af verstu teg-
und. Var þegar hafin barátta fyrir sakaruppgjöf til
handa hinum dómfelldu og gengust menn af öllum stétt-
um og flokkum fyrir því að skora á ríkisstjórnina að
veita sakaruppgjöfina og láta málið þar með niður falla.
Þúsundir manna rituðu undir slíka áskorun til ríkis-
stjórnarinnar og 15. júlí 1935 var hinum dómfelldu
veitt skilorðsbundin náðun.
9. nóvember 1932 sýndi verkalýður Reykjavíkur, að
hann lætur ekki þegjandi og hljóðalaust beita sig kúgun
og ofbeldi, og íslenzka borgarastéttin mun lengi minnast
þessa dags, þegar verkalýðurinn sýndi það svo áþreifan-
lega, að það er hann, sem er afl þeirra hluta, sem gera
skal.
VINNAN
235